Tekis o‘zgaruvchan harakatda bosib o‘tilgan yo‘l 7-sinf - Физика - Учебники (по школьные предметы)

Tekis o‘zgaruvchan harakatda bosib o‘tilgan yo‘l 7-sinf

Загружено в:

23.02.2022

Скачано:

0

Размер:

1129 KB

Tekis o‘zgaruvchan harakatda bosib o‘tilgan yo‘l 7-sinf fizika darsligi asosida 11-mavzu:

Yo‘l formulasi Tinch holatdagi ( υ o = 0) jism a tezlanish bilan tekis tezlanuvchan harakat qilib, t vaqt davomida υ tezlikka erishsin. Shu vaqt davomida jismning bosib o‘tgan yo‘li quyidagicha ifodalanadi:

Bunda υ o‘rt = at/2 ekanligidan foydalanib, boshlang‘ich tezliksiz tekis tezlanuvchan harakatda bosib o‘tilgan yo‘l uchun quyidagi formulani hosil qilamiz: Boshlang‘ich tezliksiz tekis tezlanuvchan harakatlanayotgan jismning tezlik grafigi qiyalik bo‘yicha yo‘nalgan to‘g‘ri chiziqdan iborat ekanligini bilasiz (38-rasm).

Bu rasmda tasvirlangan OBC uchburchak yuzini aniqlaylik. Rasmdagi OABC to‘g‘ri to‘rtburchakning tomonlari at va t ekanligidan, uning yuzi at · t = at2 ga teng. OBC uchburchakning yuzi esa OABC to‘rtburchak yuzining yarmiga teng, ya’ni at2 /2. Bu jism bosib o‘tgan s yo‘lni ifodalaydi.

υ0 boshlang‘ich tezlik bilan tekis tezlanuvchan harakat qilayotgan jismning t vaqt davomida bosib o‘tgan s yo‘li 39-rasmda tasvirlangan OABD shakl yuzining son qiymatiga teng bo‘ladi. U ikki qismdan – yuzi υ0 t bo‘lgan OACD to‘g‘ri to‘rtburchak va yuzi at2 /2 bo‘lgan ABC uchburchakdan iborat. Demak, tekis o‘zgaruvchan harakatda jismning bosib o‘tgan yo‘li quyidagicha ifodalanadi:

Yo‘l grafigini hosil qilish uchun bosib o‘tilgan yo‘lning shu yo‘lni bosib o‘tish uchun sarflangan vaqtga bog‘liqligini chizmada ifodalashimiz kerak.

Bu chiziq yo‘l ning vaqtga bog‘liqlik grafigi, yoki qisqacha, yo‘l grafigi deyiladi. Har qanday tekis harakatlanayotgan jismning yo‘l grafigi to‘g‘ri chiziqdan iborat ekanligini bilamiz

Endi tekis o‘zgaruvchan harakatdagi jismning yo‘l grafigini yasab ko‘raylik. Jism tinch holatdan qo‘zg‘alib ( υ0 = 0), a = 2 m/s2 tezlanish bilan tekis tezlanuvchan harakat qilayotgan bo‘lsin. Yo‘l grafigini chizish uchun avval s = at 2 /2 formuladan t vaqtning bir necha qiymatiga mos kelgan s yo‘lni hisoblaymiz va natijalarni jadvalga yozib chiqamiz:

Jadvaldagi t va s ning mos qiymatlarini koordinata o‘qlarida aks ettirib, yo‘l grafigini hosil qilamiz (40-rasm).

Bu grafik egri chiziqdan iborat bo‘lib, vaqt ortib borishi bilan bosib o‘tilgan yo‘l proporsional ravishda ortib boradi.

Bunday ko‘rinishga ega bo‘lgan egri chiziq parabola deb ataladi. Biz boshlang‘ich tezligi υ0 = 0 bo‘lganida vaqt birligida tezligi bir xil miqdorda oshib boruvchi harakat uchun yo‘l grafigini ko‘rib chiqdik.

Boshlang‘ich tezligi nolga teng bo‘lib, tekis o‘zgaruvchan harakat qilayotgan jism harakatining birinchi sekundida (t = 1 s ) tezlanishning yarmiga teng masofa o‘tishini (2) formuladan hisoblab topishimiz mumkin.

Demak, birinchi sekundda bosib o‘tilgan yo‘lni bilgan holda tezlanishni topish mumkin ekan.

Похожие

Mexanik harakat turlari. Harakatlarning mustaqillik prinsipi 10-sinf, 2-mavzu

Gorizontga qiya otilgan jism harakati 10-sinf, 7-mavzu

Aylana bo‘ylab notekis harakat. Burchak tezlanish. Tangensial tezlanish 10-sinf, 4-mavzu.

Dinamika qonunlari 10-sinf, 9-mavzu

Masalalar yechish 10-sinf, 11-mavzu