Jismning bir necha kuch ta’siridagi harakati 10 - sinf - Физика - Учебники (по школьные предметы)

Jismning bir necha kuch ta’siridagi harakati 10 - sinf

Загружено в:

26.04.2022

Скачано:

0

Размер:

848 KB

10-sinf fizika darsligi asosida 13-mavzu:Jismning bir necha kuch ta’siridagi harakati01 0C

Nyutonning ikkinchi qonunini o‘rganishda jismga faqat bitta kuch ta’sir etayotgan hol ko‘rib chiqilgan edi. Nyutonning uchinchi qonunini o‘rganishda jismlar ta’sirlashganda bir nechta kuchlar o‘zaro ta’sirlashishini ko‘rdik.

Kundalik turmushda ham jismga faqat bitta kuch ta’sir etadigan hol kuzatilmaydi. Harakatlanayotgan jismlarga tortuvchi kuchdan tashqari ishqalanish kuchi ham ta’sir qiladi. Gorizontal sirtda turgan m massali jismga F t tortuvchi kuch ta’sir qilayotgan bo‘lsin.

Bu paytda unga F ish ishqalanish kuchi ham ta’sir qiladi. Agar F t > F ish bo‘lsa, jism harakatga keladi. Bunda jismning olgan tezlanishini aniqlash uchun qaysi kuchdan foydalanamiz? Bunda teng ta’sir etuvchi kuch tushunchasidan foydalaniladi.

Teng ta’sir etuvchi kuch deyilganda jismga qo‘yilgan barcha kuchlarning geometrik yig‘indisi, ya’ni natijaviy kuch tushuniladi. Mazkur holda

Tortuvchi kuch va ishqalanish kuchlarining vektor yig‘indisini koordinata o‘qlariga proyeksiyalar bilan almashtirib, algebraik yig‘indisi olinadi. U holda jismga ta’sir etuvchi kuchlar o‘zaro qarama-qarshi yo‘nalganligidan uning moduli bilan aniqlanadi.

Jismning olgan tezlanishi Nyutonning ikkinchi qonuniga ko‘ra bilan aniqlanadi. Jismga bir nechta kuchlar ta’sir etadigan hol uchun ikkita masalani ko‘rib chiqaylik.

1. Qiya tekislikka qo‘yilgan jismning muvozanat sharti va tushish tezlanishini qaraylik (2.6-rasm).

Bunda α – qiya tekislikning qiyalak burchagi. Qiya tekislik bilan unga qo‘yil gan taxtacha orasidagi ishqalanish koeffi tsiyenti μ ga teng. Qiya tekislikda turgan taxtachaga og‘irlik kuchi mg , normal reaksiya kuchi N → va qiya tekislik bo‘ylab yuqoriga yo‘nalgan tinch holatdagi ishqalanish kuchi F ishq . ta’sir qiladi.

x o‘qini qiya tekislik bo‘ylab pastga yo‘naltiramiz, y – o‘qini tekislikka perpendikulyar yo‘naltiramiz. Qiya tekislikda jism muvozanatda qolishi uchun unga ta’sir qiluvchi kuchlarning teng ta’sir etuvchisi nolga teng bo‘lishi kerak:

Bundan koordinata o‘qlariga bo‘lgan proyeksiyalar uchun tenglamalar sistemasini yozaylik: 1) x o‘qi yo‘nalishi bo‘yicha mg sin α – F ishq . = 0; 2) y o‘qi yo‘nalishi bo‘yicha – mg cosα + N = 0. Jism qiya tekislikda muvozanatda qolishi uchun F ishq .≥mg · sin α tengsizlik bajarilishi kerak.

2. Massasi hisobga olinmas darajada kichik bo‘lgan ko‘chmas blokka m 1 va m 2 massali yuklar osilgan (2.7- rasm). Agar m 2 > m 1 bo‘lsa, yuklarning harakatlanish tezlanishi va ipning tarangligi topilsin. Blokdagi ishqalanish kuchi va ipning massasi hisobga olinmasin. Har bitta yukka ikkita kuch ta’sir qiladi: og‘irlik kuchi va ipning taranglik kuchi.

Blokning va ipning massasi hamda ishqala nishni hisobga olmaslik haqidagi talab shuni anglatadiki, ipning har ikkala tomondagi tarang ligi bir xil bo‘ladi. Uni T bilan belgilab olamiz. Yuklar uchun Nyutonning ikkinchi qonuni tenglamasini yozib olamiz: Ip cho‘zilmas bo‘lganligidan, yuklar ning ko‘chish moduli va shunga muvofi q, tezlik va tezlanishlari teng bo‘ladi. Yuklarning tezlanish modulini a bilan belgilaymiz. U holda y o‘qini pastga yo‘naltirib, unga bo‘lgan proyeksiyalar uchun tenglamalar sistemasini yozamiz:

Bundan Birinchi tenglamadan ikkinchi tenglamani ayirib T = m 1 (g + a) ni, ikkinchidan birinchini ayirib, T = m 2 (g – a) ni hosil qilamiz. Bu – tezlanish bilan biri pastga, ikkinchisi yuqoriga harakatlanayotgan jismlarning og‘irligi.

Yuklar tezlanish bilan harakatlanayotganligi sababli massalari turlicha bo‘lsa-da, og‘irliklari bir xil bo‘ladi. Tezlanish uchun topilgan ifodani ipning istalgan tomoni uchun yozilgan ifodasiga qo‘ysak, ga ega bo‘lamiz. Shu ifoda bilan har bir yukning o‘g‘irligi topiladi.

Похожие

Jismlarning vertikal harakati. 10-sinf 3-mavzu

Bir jinsli magnit maydonda tokli ramkaning aylanma harakati 8 - sinf

Gorizontga qiya otilgan jism harakati 10-sinf, 7-mavzu

Suyuqlik va gazlar harakati. Oqimning uzluksizlik teoremasi. Bernulli tenglamasi 10-sinf,23-mavzu

Energiya va ish. Energiyaning saqlanish qonuni. Jismning qiya tekislik bo‘ylab harakatlanishida bajarilgan ish 10-sinf,19-mavzu