Bir jinsli magnit maydonda zaryadli zarraning harakati. Lorens kuchi 11-sinf - Физика - Учебники (по школьные предметы)

Bir jinsli magnit maydonda zaryadli zarraning harakati. Lorens kuchi 11-sinf

Загружено в:

09.02.2022

Скачано:

0

Размер:

1426.5 KB

11-sinf fizika darsligi asosida 6-mavzu:Bir jinsli magnit maydonda zaryadli zarraning harakati. Lorens kuchi

Magnit maydonga kiritilgan tokli o‘tkazgichga magnit maydon tomonidan ta’sir qiluvchi Amper kuchi, o‘tkazgichning shu qismidagi har bir zarraga magnit maydon tomonidan ta’sir qilayotgan kuchlarning yig‘indisidan iborat deb qarash mumkin.

Uzunligi l bo‘lgan tokli o‘tkazgichda harakatlanayotgan barcha zaryadli zarralar soni N ga teng bo‘lsa, magnit maydonda harakat qilayotgan bitta zarraga ta’sir qiluvchi kuch

O‘tkazgichdan o‘tayotgan tok kuchi ga teng bo‘ladi. Ifodalarni (1–17) tenglikka qo‘ysak, bitta zarraga ta’sir qilayotgan kuchning ifodasi kelib chiqadi:

bunda: e –elektron zaryadi; v – zarraning tartibli harakat tezligi; n –zaryadlar konsentratsiyasi; S – o‘tkazgichning ko‘ndalang kesim yuzi.

Magnit mayd о nda harakatlanayotgan zaryadli zarraga shu mayd о n t о m о nidan ta’sir etuvchi kuchga L о r е ns kuchi d е yilib, bu kuch quyidagicha ta’rif lanadi:

bir jinsli magnit mayd о nda harakatlanayotgan zaryadli zarraga ta’sir etuvchi kuch F L zarraning zaryadi q ga, uning harakat t е zligi v ga, magnit mayd о n induksiya v е kt о ri B ga hamda tezlik ( v ) vektori bilan magnit maydon induksiyasi ( B ) v е kt о rlari о rasidagi burchak sinusi ko‘paytmasiga t е ng bo‘ladi.

Lorens kuchi yo‘nalishi chap qo‘l q о idasi yordamida aniqlanadi (1.15- rasm).

Agar chap qo‘lning kaftiga magnit induksiyasi v е kt о rini tik tushadigan va ko‘rsatkich barm о qlar yo‘nalishi musbat zaryad harakatining yo‘nalishi bilan bir xil bo‘lsa, u h о lda 90° ga ochilgan bosh barm о q Lorens kuchining yo‘nalishini ko‘rsatadi.

Magnit maydonga uchib kirayotgan protonga ta’sir qilayotgan Lorens kuchi, chap qo‘l qoidasiga ko‘ra, o‘ng tomonga yo‘nalgan bo‘ladi (1.16-rasm).

Maydondagi elektron (manfiy zaryad)ning harakatini aniqlashda, to‘rtta barmog‘imizni tok yo‘nalishiga qarama-qarshi holatda joylaymiz. Bunda elektronga ta’sir qiluvchi Lorens kuchi chap tomonga yo‘nalgan bo‘ladi (1.16- rasm).

Agar zaryadli zarra magnit induksiya chiziqlari bo‘ylab harakatlansa, unga magnit maydon tomonidan kuch ta’sir qilmaydi. Endi zaryadli zarraning harakatiga Lorens kuchining ta’sirini qarab chiqamiz.

Zarra bir jinsli magnit maydon kuch chiziqlari yo‘nalishiga tik uchib kirayotgan bo‘lsin (1.17-rasm). U holda zarra tezligi yo‘nalishi bilan induksiya chiziqlari orasidagi burchak 90° ga teng bo‘lib, zarraga ta’sir qilayotgan Lorens kuchi maksimal bo‘ladi. Lorens kuchi magnit maydonda harakatlanayotgan zarraning harakat yo‘nalishiga p е rp е ndikular yo‘nalganligi uchun u markazga intilma kuch vazifasini bajaradi.

Natijada zaryadli zarraning harakat yo‘nalishi o‘zgarib, harakat trayektoriyasi egrilanadi, ya’ni: Lorens kuchi ish bajarmaganligi bois, zarraning harakat tezligi ham o‘zgarmaydi. Demak, zarra aylana bo‘ylab t е kis harakatlanishni davom ettiradi. Bin о barin, magnit mayd о ndagi zaryadli zarraning harakat tray е kt о riyasi aylanadan ib о rat bo‘lib, uning radiusini quyidagi ifoda orqali aniqlaymiz:

Demak, zarra trayektoriyasining egrilik radiusi uning massasi bilan tezligining ko‘paytmasiga to‘g‘ri, zaryadi bilan magnit maydon induksiyasining ko‘paytmasiga esa teskari proporsional ekan. Zarraning to‘liq bir marta aylanishi uchun ketgan vaqtni, ya’ni aylanish davrini aniqlaylik. Buning uchun zarra bir marta to‘liq aylangandagi yo‘lni (aylana uzunligi 2 π · R) zarraning ( V ) tezligiga bo‘lamiz:

Zarraning aylanish davri uning tezligiga bog‘liq bo‘lmay, zarraning massasiga, zaryadiga va magnit maydon induksiyasining kattaligiga bog‘liq bo‘lar ekan. Magnit va elektr maydon ta’sirida vakuumda harakatlanayotgan zaryadli zarralarni massalari bo‘yicha tarkibiy qismlarga ajratuvchi asbob massspektrometr deb ataladi. Mass-spektrometrlar kimyoviy elementlarning uzotoplarini aniqlashda, moddalarni kimyoviy tahlil qilishda qo‘llaniladi.

Похожие

Magnit maydonda zaryadli zarraning harakati 8 - sinf

Bir jinsli magnit maydonda tokli ramkaning aylanma harakati 8 - sinf

Magnit maydon. Doimiy magnit va uning qutblari 8 - sinf

Tokning magnit maydoni 8 - sinf

Yerning magnit maydoni 8 - sinf