O'simlik hujayrasining tuzilishi. 6 - sinf - Ботаника - Учебники (по школьные предметы)

O'simlik hujayrasining tuzilishi. 6 - sinf

Загружено в:

05.10.2019

Скачано:

0

Размер:

3083.8232421875 KB

4-§. O'SIMLIK HUJAYRASINING TUZILISHI 6-sinf botanika darsligi asosida. 2017.

• Tabiatdagi tirik mavjudotlarga xos eng muhim umumiy belgilardan bin ularning hujayralardan tuzilganligidir. • Hujayra - tirik organizmning eng mayda tarkibiy qismi. U tiriklikka xos barcha xususiyatlarni o'zida mujassamlantirgan.

• O'simliklarning barcha organlari hujayralardan tashkil topgan. Ular shakl jihatidan farq qilsa-da, ichki tuzilishiga ko'ra bir-biriga juda o'xshash bo'ladi. Hujayralarda yuz be- radigan hayotiy jarayonlar yagona qonunga muvofiq amalga oshadi.

• Hujayraning tuzilishini o'rganadigan va u haqida to'liq ta'limot beradigan fan sitologiya (yunoncha «sitos» - hu jayra, «logos» - ta'limot) deyiladi.

• Limon, mandarin, pomidor, tarvuz mevasi kesib ko'rilganda ularning hujayralarini oddiy ko'z bilan ko'rish mumkin. Hujayralar o'simlikning qaysi organida joylashi-shiga qarab shakli, rangi, katta-kichikligi, ichki tuzilishi va funksiyasiga ko'ra bir-biridan farq qiladi. O'simliklar bir yoki ko'p hujayrali bo'lishi mumkin. Bir hujayrali o'sim-liklarga ayrim tuban o'simlik vakillarini (xlorella, xlami-domanada va b.), ko'p hujayrali o'simliklarga esa barcha yuksak o'simlik vakillarini misol sifatida keltirish mumkin.

• Hujayra ingliz fizigi Robert Guk tomonidan 1665- yilda kashf etilgan. Hujayralar kattalashtirib ko'rsatadigan asboblar yordamida o'rganiladi. Robert Guk 1635-1703

• Hujayra va uning tarkibiy qismlari. Hujayra hujayra qobig'i, sitoplazma va yadrodan tashkil topgan

• Hujayra qobig'i kletchatkadan iborat bo'lib, tiniq va mustahkam bo'ladi. U hujayrani tashqi ta'sirdan himoya qi ladi va shaklini saqlab, tashqi muhit bilan bog'lab turadi.

• Sitoplazma - hujayraning asosiy tarkibiy qismi hisobla- nadi. U rangsiz, tiniq, suyuq yoki shilimshiq holda bo'lib, doimo harakatlanib turadi. • Yadro - hujayraning eng muhim tarkibiy qismi. U hu- jayralar bo'linishida katta rol o'ynaydi. • Ko'k-yashil suvo'tlar, bakteriyalarning yadrosi shakllan-magan, uning moddalari sitoplazmada tarqoq holda joylash-gan bo'ladi. Yadro irsiy belgilarning yangi avlodga o'tishida muhim ahamiyatga ega.

• Plastidalar - hujayraning asosiy tirik qismlaridan biri. Zamburug 4 lar, bakteriyalar, ko* k-yashil suvo'tlarda plastidalar bo'lmaydi. Plastidalar uch xil bo'ladi: leyko- plastlar (rangsiz), xromoplastlar (zarg'aldoq, qizg'ish), xloroplastlar (yashil). Xloroplastlar yashil xlorofill pig-mentiga ega plastidalar bo'lib, ularda fotosintez jarayo-ni boradi. Xromoplastlarda qizil, sariq rangli pigmentlar bo'ladi. Xromoplastlar gul va mevalarga rang beradi. Leykoplastlar rangsiz plastidalardir. Ularda zaxira mod- dalar saqlanadi.

• Vakuol - sitoplazma ichidagi hujayra shirasi bilan to'lgan bo'shliq. U turli shaklda bo'ladi. Hujayra shirasi tarkibida 70-95% suv va unda erigan ko'pgina mineral va oqsil, moy, shakar kabi organik moddalar bo'ladi. Bu shira tarkibiga ko'ra mevalarning ta'mi shirin, nordon va ach-chiq bo'ladi.

• Hujayralarning xilma-xilligini ko'rish uchun o'simlik-larning turli organlaridan preparat tayyorlash kerak. • Misol uchun piyozning shaffof yupqa pardasidan pre parat tayyorlash ancha oson. Buning uchun uning etli qo-big'idan yupqa shaffof pardasi ajratib olinadi va buyum oynasidagi tomchi suvga qo'yiladi. Uning hujayralari shak-lining cho'ziqligi, zichroq joylashganligi va plastidalarning rangsizligi bilan boshqa o'simlik hujayralaridan farq qiladi

• Hujayralar o'lchami jihatidan ham bir-biridan farq qilishi endi sizga ma'lum. • Ko'pchilik o'simliklarning hujayrasi juda kichkina bo'ladi. Lekin yiriklari ham bor. Masalan, chigit yuzasidagi tola (tuk) bitta hujayradan iborat bo'lib, uzunligi 3-4 sm ga yetadi

• Shunday qilib, har xil turga tegishli o'simliklar hujayrasi o'ziga xos shaklda bo'lishiga ishonch hosil qildik. Hatto bir tup o'simlikning turli organlaridagi hujayralar ham har xil -cho'ziq, yumaloq, ko'p qirrali va boshqa shakllarda bo'lishi mumkin. Hujayralar shakliga va bajaradigan vazifasiga qa-rab xilma-xil bo'ladi.

• Hujayraning kimyoviy tarkibi. Har qanday hujayra tar-kibida anorganik va organik moddalar bo'ladi. Anorganik moddalarga suv va mineral tuzlar, organik moddalarga oq-sil, uglevod, yog'lar kiradi.

Savol va topshiriqlar • O'simliklar hujayrasi qanday asosiy qismlardan iborat? • Hujayralar qobig'i qanday vazifani bajaradi? • Yadroning asosiy vazifasi nimalardan iborat? • Plastidalar necha xil bo'ladi va qanday vazifalarni bajaradi?

Похожие

O'simlik - yaxlit organizm. 6 - sinf

Barglarning ichki tuzilishi. 6 - sinf

Barglarning tashqi tuzilishi. 6 - sinf

Ildizning ichki tuzilishi. 6 - sinf

Poyaning ichki tuzilishi. 6 - sinf