Moddalar almashinuvi. 9 - sinf - Биология - Учебники (по школьные предметы)

Moddalar almashinuvi. 9 - sinf

Загружено в:

04.10.2019

Скачано:

0

Размер:

6293.2177734375 KB

27- §. Moddalar almashinuvi 9- sinf “Biologiya. Sitologiya va genetika asoslari” darsligi asosida. 2014

• Hujayralarning hayot faoliyati bir me’yorda kechishini ta’minlash uchun ularda to‘xtovsiz ravishda biosintez yoki biologik sintez jarayonlari amalga oshiriladi.

• Tirik organizmlar tarkibidagi turli-tuman kimyoviy moddalar xilma- xil reaksiyalar natijasida doimiy ravishda o‘zgarib turadi. Bu jarayon moddalar almashinuvi yoki metabolizm deb ataladi. Moddalar almashinuvi tirik organizmning yashashi, o‘sishi, hayot faoliyati, ko‘payishi va tashqi muhit bilan doimo aloqada bo‘lishini ta’minlaydi. Bu esa tirik organizmlarning o‘zini-o‘zi yangilashiga, o‘ziga o‘xshash nasl qoldirishiga olib keladi, ularning yashashi uchun zarur shart hisoblanadi.

• Moddalar almashinuvi jarayonida tirik organizm tashqi muhitdan turli- tuman moddalarni qabul qiladi. Hayotiy hodisalar asosan moddalar almashinuvi tufayli namoyon bo‘ladi. Tirik organizmlar tomonidan o‘zlash tirilishi ya’ni ozuqaning hazm bo‘lishi moddalar almashinuvining dastlabki bosqichi, hayot faoliyati natijasida hosil bo‘lgan keraksiz mahsulotlarning tashqariga chiqarilishi esa oxirgi bosqich hisoblanadi.

• Moddalar almashinuvi bir- biriga qarama qarshi, lekin o‘zaro bog‘langan ikki jarayonni o‘z ichiga oladi. Bular assimilatsiya yoki anabolizm va dissi-milatsiya yoki katabolizm reaksiyalaridan iborat.

• Anabolizm jarayonida tirik organizmlarda moddalarning hosil bo‘lishi ya’ni sintezlanish jarayoni kuzatiladi. Bunda organizm tashqi muhitdan har xil moddalarni qabul qiladi va uni o‘zlashtiradi. Masalan, odam hayot faoliyati tufayli 1 yilda taxminan 1,5 tonna ozuqani o‘zlashtirishi aniqlangan. Bu bir kunda o‘rtacha 0,86 kg kislorod, 2,1 kg suv, 0,81 kg organik mod dal ar va 0,1 kg mineral tuzlarga teng keladi. odam tomonidan iste’mol qilinadigan bir kunlik ozuqaning energiyasi — 3000 kilokaloriyaga teng keladi. Katabolizm jarayonida moddalarning parchalanishi va ularda to‘p langan energiyaning ajralishi kuzatiladi. Moddalarning parchalanishi kislorod ishtirokida oksidlanishi bi lan va kislorodsiz muhitda — achish jarayonida amalga oshiriladi. Natijada ajralib chiqqan energiya organizmning nafaqat faol holatidagi hayotiy vazifalarni bajarishga, balki tinch holatdagi talablarini qondi rish uchun ham sarflanadi.

• Fermentlar yordamida oddiy kichik molekulali moddalardan murakkab yuqori molekulali birikmalar: aminokislotalardan oqsillar, monosaxaridlardan esa murakkab karbonsuvlar hosil bo‘ladi. Azot asoslari nukleotidlar hosil qilishda ishtirok etadi va ulardan nuklein kislotalar shakllanadi.

• Xuddi shu tartibda oddiy yog‘lardan murakkab yog‘lari paydo bo‘ladi. Ular glitserin moddasi bilan reaksiyaga kirishib yog‘larni va moylarni hosil qiladi. Biosintetik reaksiyalar har bir individ va turga xos bo‘lgan xususiyatlar asosida farqlanib turadi.

• Natijada oqsil-fermentlar yorda mida hosil bo‘ladigan yirik organik molekulalar tuzilishi DNK tartibidagi nukleo tidlarning ketma-ketligi bilan aniqlanadi. Bu esa o‘z navbatida mazkur hujayraning genlar to‘plami — genotip bilan bog‘liq.

• Hosil bo‘lgan moddalar o‘sish jarayonida hujayra va ularning organoid larini hosil qilish hamda sarflangan yoki parchalangan molekulalarni tiklash uchun ishlatiladi. Barcha sintez (hosil qiluvchi) reaksiyalarida energiyani sarflash ro‘y beradi. Parchalanish reaksiyalarida esa aksincha, energiya ajralib chiqadi.

Savol va topshiriqlar • Moddalar almashinuvi deganda nima tushuniladi? • Moddalar almashinuvi qanday bosqichlardan iborat? • Moddalar almashinuvining qaysi bosqichida energiya ajralib chiqadi?

Похожие

Energiya almashinuvi bosqichlari. 9 - sinf

Moddalar almashinuvi – hujayra hayotiy faoliyatining asosi. 10 - sinf

Hujayra tarkibiga kiruvchi suv va anorganik moddalar. 9 - sinf

Yadro. 9 - sinf

Urug‘lanish. 9 - sinf