Hayotning ekosistema darajasi xususiyatlari. Biogeotsenoz – biologik sistema. 11 - sinf - Биология - Учебники (по школьные предметы)

Hayotning ekosistema darajasi xususiyatlari. Biogeotsenoz – biologik sistema. 11 - sinf

Загружено в:

04.10.2019

Скачано:

0

Размер:

2946.3603515625 KB

3-§. Hayotning ekosistema darajasi xususiyatlari. Biogeotsenoz – biologik sistema3-§. Hayotning ekosistema darajasi xususiyatlari. Biogeotsenoz – biologik sistema 11 sinf "Biologiya" darsligi asosida. 201811 sinf "Biologiya" darsligi asosida. 2018

• Biogeotsenoz (yunoncha «bios» – hayot, «ge» – yer va «koinos» – umumiy so‘zlaridan olingan) evolutsiya jarayonida ma’lum bir hududni egallagan har xil turga mansub bakteriya, zamburug‘, o‘simlik va hayvonlar jamoasidan iborat ochiq biosistemadir. Biogeotsenoz haqidagi ta’limotni rus botanik olimi V.N. Sukachev yaratgan.

• Yer yuzida tabiiy jamoalar uchramaydigan joy deyarli yo‘q. Hayot biogeotsenozlar shaklida atrof-muhitning qariyb barcha qismlarini egallagan. Bu o‘z navbatida biogeotsenozlarning hayot tuzilish darajasidan biri sifatida muhim ahamiyatini belgilaydi.

• Biogeotsenozlar har qanday biosistemalar kabi bir butun, barqaror tizim bo‘lib, uning bu xususiyatlari moddalarning davriy aylanishi orqali ta’minlanadi. Biogeotsenoz tuzilishi va xususiyatlarini ekologiyaning alohida bo‘limi – biogeotsenologiya o‘rganadi.

• Biogeotsenoz tabiatning abiotik omillari hamda moddalar va energiya almashinuvi orqali uzviy bog‘langan ma’lum bir hududda yashovchi tirik organizmlar jamoalarini o‘z ichiga oladi. Biogeotsenoz barqaror, o‘zo‘zini boshqaradigan biologik sistema bo‘lib, bunda tirik organizmlar (mikroorganizmlar, o‘simliklar, hayvonlar) anorganik tabiatning tarkibiy qismlari (suv, tuproq, iqlim) bilan o‘zaro bog‘langan.

• Hayotning biogeotsenoz darajasiga xos xususiyatlari. Biogeotsenozlar ham hayotning barcha tuzilish darajalariga xos, ya’ni strukturasi, hayotiy jarayonlari va tabiatdagi ahamiyati kabi xususiyatlari bilan ta’riflanadi.

• Biogeotsenoz darajasida kuzatiladigan eng muhim jarayonlar: turlarning hayotini ta’minlovchi biomassaning sintezlanishi; turlar soni doimiyligining boshqarilishi; biosistemaning barqarorligini ta’minlovchi moddalar va energiya oqimi hisoblanadi.

• Biogeotsenozlar. Biogeotsenozlarda tabiatning xilma-xil turlari o‘rtasida o‘zaro munosabatlar kuzatiladi. Biogeotsenozlar moddalarning davriy aylanishida ishtirok etadi. Biogeotsenozlarning xilma-xilligi hamda uzoq muddat davomida mavjud bo‘lishi biosferaning evolutsiyasini ta’minlaydi.

• Ekosistema tushunchasi. «Ekosistema» atamasi 1935- yilda angliyalik botanik olim A. Tensli tomonidan fanga kiritilgan. Uning fikriga ko‘ra, ekosis - temalar faoliyati moddalar almashinuvi va energiya oqimi bilan bog‘liq bo‘l- gan tirik organizmlar va atrof-muhitning fizik omillari majmuasidir. A. Tensli ekosistemalarni «Yer yuzining asosiy tabiiy birliklari» deb hisoblaydi.

• Biogeotsenoz va ekosistema tushunchalari bir- biriga yaqin tushunchalar bo‘lib, hayotning bitta tuzilish darajasidagi biosistemalar hisoblanadi. Bu sistemalar o‘zaro bog‘liq tirik va anorganik tarkibiy qismlardan tashkil topganligi hamda moddalar va energiya oqimi kabi bir qancha umumiy jihatlarga ega.

• «Biogeotsenoz» tushunchasi biosistemaning aniq tarkibiy jihatlarini aks ettirsa, «ekosistema» tushunchasi biosistemaning funksional mohiyatini ifoda etadi. Ekosistemalar o‘zining o‘lchami, turlarining xilma-xilligi va murak kabligi bilan biogeotsenozlardan farq qiladi. Biogeotsenozlar ma’lum chegaraga ega bo‘ladi, ekosistemalarda esa chegarani aniqlash qiyin hisoblanadi.

• «Biogeotsenoz» Yer yuzining ma’lum hududidagi tirik organizmlar va atrof- muhitning tabiiy majmuasi hisoblanadi. Biogeotsenoz muayyan tushun cha bo‘lib, ularga tarkibidagi son jihatdan ko‘p uchraydigan turga qarab nom beriladi. Masalan: «archazor o‘rmon», «yong‘oqzor o‘rmon» va boshq.

• Ekosistemalar esa o‘z o‘lchamlari va murakkabligi jihatidan xilma-xildir. «Ekosistema» deyilganda o‘lchami jihatdan xilma-xil, moddalar va energiya almashinuvi orqali o‘zaro bog‘liq tirik organizmlar va anorganik tabiat omillarining yig‘indisi tushuniladi.

• Ekosistemalar hudud jihatdan turlicha bo‘lishi mumkin: kichik ekosistemalar – mikroekosistemalar (mikrobli suv tomchisi, mikroorganizmlar va umurtqasiz hayvonlarga ega chiriyotgan to‘nka, ko‘lmak suv, akvarium va boshq.); o‘rtacha o‘lchamga ega ekosistemalar – mezoekosistemalar (olmali bog‘, dala, archazor o‘rmon, hovuz, ko‘l, daryo va boshq.); yirik ekosistemalar – makroekosistemalar (okean, dasht, tayga, tropik o‘rmon, tog‘lar, cho‘l va boshq.); global ekosistema (biosfera).

• Ekosistemalar tabiiy va sun’iy bo‘lishi mumkin. Sun’iy ekosistemalar insonlar tomonidan o‘z xo‘jalik faoliyatini yuritish maqsadida yaratiladi. Ekosistemalar tarkibiga bir necha biogeotsenozlar kirishi mumkin. Biogeotsenozlar – tabiiy ekosistemalar bo‘lib, ularning chegaralari fitosenoz, ya’ni o‘simliklar jamoasi bilan belgilanadi.

Похожие

Biologik tizimlar. Ekologiya – biologik tizimlar haqidagi fan. 11 - sinf

Hayotning hujayra darajasi va uning o‘ziga xos jihatlari. 10 - sinf

Hayotning molekula darajasi va uning o‘ziga xos jihatlari. 10 - sinf

Hayotning organizm darajasi va uning o‘ziga xos jihatlari. 10 - sinf

Hayotning tur va populatsiya darajasi. tur tushunchasi. Tur mezonlari. 10 - sinf