Eukariyot hujayra. Sitoplazma. 9 - sinf - Биология - Учебники (по школьные предметы)

Eukariyot hujayra. Sitoplazma. 9 - sinf

Загружено в:

04.10.2019

Скачано:

0

Размер:

2523.55078125 KB

12- §. Eukariyot hujayra. Sitoplazma 9- sinf “Biologiya. Sitologiya va genetika asoslari” darsligi asosida. 2014

• Turli-tuman organizmlarning eukariot hujayralari o‘zining tuzilishi jihatdan murakkabligi va xilma-xilligi bilan ajralib turadi

• Hujayralar bajaradigan vazifalariga qarab turli- tuman shaklga ega bo‘ladi: yumaloq (tuxum va yog‘ hujayralari), yulduzsimon (biriktiruvchi to‘qima hujayralari), o‘simtasimon (nerv hujayralari), amyobasimon ya’ni, shaklini o‘zgartiruvchi (leykotsitlar va ayrim biriktiruvchi to‘qima hujayralari).

• Hujayralar turlicha katta-kichiklikka ega. Ko‘p hollarda ular juda kichik bo‘lib 10 — 100 mkm ga teng. Biroq juda katta hujayralar ham mavjud. Masalan, tarvuz hujayralarini oddiy ko‘z bilan kuzatish mumkin. Eng katta hujayralarga qushlarning tuxumi misol bo‘ladi • Hujayralar katta-kichikligiga qarab turli og‘irlikka ega. Masalan, tuyaqush tuxumining og‘irligi 100 g dan 1,5 kg gacha boradi. Qizil qon tanachalari (eritrotsitlar)ning og‘irligi esa 10 -9 g (ya’ni, 0, 000 000 001 g) ga teng.

• Turli-tuman organizmlarning eukariot hujayralari o‘zining tuzilishi jihatdan murakkabligi va xilma- xilligi bilan ajralib turadi. Ularga sodda hayvonlar (soxtaoyoqlilar, xivchinlilar, infuzoriyalar), zamburug‘lar, yuksak o‘simlik va hayvonlar kiradi

• Sitoplazmada bir qator tuzilmalar (organoid va organellalar) bo‘lib, ularning har biri o‘ziga xos xususiyatga ega va ma’lum vazifani bajarishga ixtisoslashgan. Ko‘pchilik organoidlar barcha hujayralar tarkibida uchraydi (mitoxondriya, hujayra markazi, Golji majmuasi, ribosoma, endoplazmatik to‘r, lizosoma), boshqalari esa faqat ma’lum turdagi hujayralarda mavjud (miofibrilla, kiprikcha va boshqalar).

• Sitoplazmada turli xil moddalar ham to‘planadi. Ular kiritmalar deb ataladi. Bular sitoplazmaning (ba’zan yadroning) doimiy bo‘lmagan tuzili shi hisoblanib, organoidlardan farqli ravishda hujayraning hayot faoliyati jarayonida goh paydo bo‘lib, goh yo‘q bo‘lib turadi.

• Qattiq holda uchraydigan kiritmalar granulalar , suyuq holdagisi esa vakuolalar deb ataladi. Moddalar almashinuvi natijasida hujayrada yana bir qator mahsulotlar: sekretsiya qiluvchi hujayralarda oqsil granulalari, pigmentlar yoki zaxira ozu qa moddalar — gliko gen donachalari, yog‘ tomchilari uchraydi.

• Tashqi sitoplazmatik membrana barcha hujayralarda uchraydi. U hujayra sitoplazmasini tashqi muhitdan ajratib turadi. Tirik hujayraning yuza qismi to‘xtovsiz harakatda, unda qavariq va botiqlar paydo bo‘ladi, to‘lqinsimon teb ranma harakat vujudga keladi, doimo u orqali makromolekulalar ko‘chirilib turadi.

• Sitoplazmatik membrana yuksak pishiqlikka va elastiklikka ega bo‘lib, ozgi na shikastlangan vaqtlarda ham o‘zining bir butunligini oson va tez tiklay oladi.

• Hujayra membranasining tanlab o‘tkazish xususiyati yarim o ‘ tkazuvchanlik deb ataladi. Yuqorida qayd qilingan ikki yo‘ldan tashqari, kimyoviy birikmalar va qattiq zarrachalar hujayraning ichki qismiga pinotsitoz va fagotsitoz yo‘li bilan ham o‘tad

• Hujayra membranasida botiq joy hosil bo‘lib, uning ikki uchi hujayralararo suyuqlikni ( pinotsitoz ) yoki qattiq moddalarni ( fagotsitoz ) asta-sekin qamrab olib, bir-biri bilan tutashadi.

• O‘simlik hujayrasi ham xuddi hayvon hujayrasi singari sitoplazmatik • Membrana bilan o‘ralgan bo‘ladi. Biroq, bundan tashqari hayvonlar hujayrasida uchramaydigan sellulozadan iborat qalin hujayra qobig‘iga ham ega.

• Hujayra qobig‘ida maxsus teshikchalar bo‘lib, qo‘shni hujayralarning endoplazmatik to‘rlari bir biri bilan tutashgan bo‘ladi. Zamburug‘larning hujayralari ham xuddi o‘simlik hujayralari kabi hujayra qobig‘i bilan o‘ralgan. Ammo ular selluloza emas, balki xitinsimon moddal ardan iborat.

Похожие

Prokariot hujayra. 9 - sinf

Hujayrani o‘rganish tarixi va hujayra nazariyasi. 9 - sinf

Hujayra tarkibiga kiruvchi suv va anorganik moddalar. 9 - sinf

Yadro. 9 - sinf

Urug‘lanish. 9 - sinf