Biosferadagi tirik moddaning xususiyatlari va funksiyalari. 11 - sinf - Биология - Учебники (по школьные предметы)

Biosferadagi tirik moddaning xususiyatlari va funksiyalari. 11 - sinf

Загружено в:

04.10.2019

Скачано:

0

Размер:

3276.328125 KB

27-§. Biosferadagi tirik moddaning xususiyatlari va funksiyalari27-§. Biosferadagi tirik moddaning xususiyatlari va funksiyalari 11 sinf "Biologiya" darsligi asosida. 201811 sinf "Biologiya" darsligi asosida. 2018

• Tirik modda – qaysi sistematik birlikka mansubligidan qat’i nazar biosferaning barcha tirik organizmlari yig‘indisidir.

• V.I. Vernadskiyning biosfera haqidagi ta’limotida tirik modda tushunchasi va tirik moddaning biosferadagi roli to‘g‘risidagi g‘oyalar asosiy o‘rin tutadi. Tirik moddaning xususiyatlari. Tirik modda notirik moddadan farq qilib, bir qancha o‘ziga xos xususiyatlarga ega

• Tirik organizmlar harakatlanish, o‘sish va ko‘payish orqali muhitda tez tarqalish va muhitning yashash mumkin bo‘lgan barcha bo‘shliqlarini egallash xususiyatiga ega.

• Tirik organizmlarning hayotiy jarayonlari, kimyoviy reaksiyalar tartibli ravishda kechadi, reaksiyalar tezligi katta bo‘lib, bu mazkur jarayonda ishtirok etadigan fermentlarning faolligi bilan bog‘liq.

• Tirik modda evolutsion yuksalish xususiyatiga ega. • Tirik modda adaptatsiya xususiyatiga ega, ya’ni tashqi muhit sharoitlari ga yuksak darajada moslashadi. • Tirik moddada hosil bo‘ladigan kimyoviy bog‘lar o‘zida katta energiya saqlaydi. Shuning uchun ham tirik modda quyosh energiyasini transformatsiya qiladi va o‘zida to‘playdi.

• Tirik modda morfologik va kimyoviy xilma-xilligi bilan ta’riflanadi, ko‘payish xususiyati tufayli avlodlar almashinadi, ya’ni yangilanadi. • Tirik modda alohida individlardan iborat, individlar popu latsiyalarni, har xil populatsiyalar esa biotsenozlarni hosil qiladi

• Tirik moddaning funksiyalari. V.I.Vernadskiy tirik modda biosferani o‘zgartiruvchi kuch sifatida asosiy rol bajaradi, deb hisoblaydi. U o‘zining mashhur «Biosfera» asarida tirik moddaning funksiyalarini ko‘rib chiqadi. • Hozirgi vaqtda biosferaning quyidagi funksiyalari farqlanadi.

• Energetik funksiya tirik organizmlarning quyosh energiyasini o‘zlashtirib, uni organik moddalarning kimyoviy bog‘lar energiyasiga aylantirishi va oziq zanjiri bo‘ylab o‘tkazishida namoyon bo‘ladi. Tirik modda Yer va koinotni fotosintez jarayoni orqali bog‘laydi.

• Konsentratsiyalash funksiyasi tirik organizmlarning hayotiy jarayonlarida ayrim moddalarni to‘plash xususiyatida namoyon bo‘ladi. Bu funksiya tufayli tirik organizmlar tashqi muhitdan biogen elementlarni o‘zlashtiradi va to‘playdi. Tirik modda tarkibida vodorod, uglerod, azot, kislorod, natriy, magniy, kremniy, oltingugurt, xlor, kaliy, kalsiy miqdori anorganik tabiatga nisbatan yuqori bo‘ladi.

• Destruktiv funksiyasi nobud bo‘lgan organizmlar tarkibidagi organik birikmalarning parchalanishi va mineral lashuvi, tog‘ jinslarining yemirilishi, hosil bo‘lgan mineral moddalarning biokimyoviy aylanishga – biogen migratsiyaga jalb etilishi kabi jarayonlarda namoyon bo‘ladi. Natijada biogen moddalar hamda biogen va abiogen hosil bo‘luvchi moddalar paydo bo‘ladi.

• Muhit yaratish funksiyasi muhit (litosfera, gidrosfera, atmosfera)ning fizik-kimyoviy xususiyatlarini o‘zgartirish orqali tirik organizmlar yashashi uchun qulay sharoit yaratish bilan belgilanadi. Ushbu funksiya yuqorida ko‘rib o‘tilgan energetik va destruktiv funksiyalar bilan bog‘liq.

• Gaz almashinish funksiyasi tirik organizmlar tomonidan gazsimon moddalarni o‘zlashtirilishi va ajratilishi orqali atmosferaning gaz tarkibi doimiyligini saqlab turishda aks etadi. Kislorod fotosintez jarayonida, karbonat angidrid esa nafas olish jarayonida ajraladi.

• Oksidlanish-qaytarilish funksiyasi tirik organizmlarda sodir bo‘ladigan kimyoviy moddalarning oksidlanishi va qaytarilishi jarayonlarida aks etadi. Masalan, fotosintez jarayonida karbonat angidrid gazi uglevodgacha qaytarilsa, nafas olish jarayonida esa uglevodlar karbonat angidrid va suvgacha oksidlanadi.

• Transport funksiyasi moddalarning og‘irlik kuchiga qarshi va gorizontal yo‘nalishda bir joydan boshqa joyga ko‘chishidir. Ma’lumki, sayyoramizda moddalarning harakatini Yerning tortish kuchi belgilaydi. Anorganik moddalar qiyalik bo‘ylab o‘z-o‘zidan yuqoridan pastga harakatlanadi. Daryolar, muzliklar, qor ko‘chkilari shunday harakatlanadi.

• Tirik modda esa pastdan yuqoriga, okeanlardan quruqlik tomonga harakatlana oladi. Faol harakat tufayli tirik organizmlar ishtirokida turli moddalarning va atomlarning migratsiyasi sodir bo‘ladi. Tirik modda yordamida kimyoviy moddalarning migratsiyasini V.I. Vernadskiy atomlarning biogen migratsiyasi deb atagan.

Похожие

Tirik organizmlarning o‘ziga xos xususiyatlari. 9 - sinf

Muhitning biotik omillari. Tirik organizmlar o‘rtasidagi munosabatlar. 11 - sinf

Quruqlik-havo, tuproq, tirik organizmlar yashash muhitlari sifatida. 11 - sinf

Tirik organizmlarda o‘z-o‘zini idora etish organlari gumoral va nerv. 11 - sinf

Biosfera darajasining xususiyatlari. Biosfera haqida ta’limot. 11 - sinf