Zokirjon Xolmuhammad o'g'li Furqat g'azallar 9 -sinf - Литература - Учебники (по школьные предметы)

Zokirjon Xolmuhammad o'g'li Furqat g'azallar 9 -sinf

Загружено в:

24.09.2021

Скачано:

0

Размер:

1909 KB

9-sinf Adabiyot fani darsligi asosida 10-mavzu G‘AZALLAR

Fasli navbahor o‘ldi ketibon zimistonlar, Do‘stlar, g‘animatdur, sayr eting gulistonlar. Subhidam tushib shabnam, bo‘ldi sabzalar xurram, Gul uza tomib kam-kam, yog‘di abri naysonlar. Nastaran yuvib yuzni, yosuman tuzib o‘zni, Nargis ochibon ko‘zni intizori yoronlar. Bir sahar edim uyg‘oq: o‘t tutoshti olamg‘a, Tog‘lar chekib larza, titradi biyobonlar. Qumrilar qilib ku-ku, bulbul aylabon chah-chah, Sarv-u gul uza doim tortar oh-u afg‘onlar. Bulbul o‘qug‘och yig‘lab subhidam xazon faslin, G‘uncha qon yutub, yuz chok etti gul giribonlar. Kechtilar vafo ahli qolmayin tutib savsan , Kiydi ko‘k qilib sunbul zulfini parishonlar. Kuymasun bu savdoda ne uchun dimog‘imkim, Ranj-u g‘ussada dono, kechsa shod nodonlar.

Furqatning “Fasli navbahor o‘ldi, ketibon zimistonlar” g‘azali – tabiat lirikasining namunasi. Unda ko‘klam kelishi bilan tabiatda ro‘y berayotgan go‘zal o‘zgarishlarni g‘oyat sinchiklab kuzatgan shoirning qalb kechinmalari aks etgan. Birinchi baytda shoir bahor kelib, zimistonlar ketgan ekan, do‘stlarini g‘animat bu damlarda gulistonlarda sayr etishga chaqiradi.

Mumtoz adabiyotda uzoq intiq kutib, orzuga yetgan damlardan oldingi intizorlik davrini qorong‘ulik sifatida tasvirlash o‘ziga xos an’ana. Masalan, Navoiy Farhodning tug‘ilishini “Shabistonida tug‘di bir yangi oy” deb tasvirlaydi. Misrada “shabiston” so‘zi xoqonning o‘g‘il ko‘rguncha bo‘lgan davrdagi farzandsizlik hasratida o‘tkazgan yillarni ifodalaydi. Ogahiy bahor kelgunga qadar hukm surgan azobli qish kunlarini soyaga mengzaydi: “Ko‘tardi yer yuzidin soya navro‘z”. Shuning uchun ham shoir o‘tkinchi umrni go‘zallik qo‘ynida ezgulik bilan kechirishni istaydi.

Chunki bahorgina emas, umr ham o‘tkinchi – “g‘ani mat”. Matladan so‘ng shoir o‘zini muvozanatdan chiqargan, hayajonga solgan ko‘klam manzarasini chizishga tutinadi. Ko‘z ol dingizda dilbar bahor tongining latif manzarasi namoyon bo‘ladi: subhiy shabnamlardan ko‘m-ko‘k maysalarning yashnab turishi, bahor buluti onda-sonda tashlab turgan tomchilar va Yaratganning san’atiga lol-u qoyil oshufta ko‘ngil...

O‘zbek tilining ifoda imkoniyatlaridan mahorat bilan foydalangan shoir shunchaki axborot berib qolmay, g‘azalxonda kuchli his-tuyg‘u uyg‘otishga erishadi: Subhidam tushib shabnam, bo‘ldi sabzalar xurram, Gul uza tomib kam-kam, yog‘di abri naysonlar.

Furqat ko‘klam manzarasini o‘z holicha tasvirlamaydi, uni jonlantiradi. U atrofdagi har bir unsurni – masalan, nastaran, yosuman va nargis gullarini dilga yaqin kishiga munosabati nuqtayi nazaridan tasvirlaydi. Ularda “yoronlar”, ya’ni yor-jo‘ralarga intizorlik, intiqlik ko‘radi. Kishi ko‘zini quvontirayotgan bahoriy ko‘katlar shunchaki go‘zal emas, balki yaqinlarni kutib olishga hozirlik ko‘rayotganligi sabab go‘zaldir: Nastaran yuvib yuzni, yosuman tuzib o‘zni, Nargis ochibon ko‘zni intizori yoronlar.

Ko‘klamning eng sara chechaklari sara odamlar – yoronlarni kutib olishga hozirlik ko‘rishadi. Furqat tabiatni tinimsiz harakatda ko‘rsatadi. Ko‘klam manzarasi, undagi o‘zgarishlarni, almashinishlarni jonli tasvirlaydi: Bir sahar edim uyg‘oq: o‘t tutashdi olamga, Tog‘lar chekibon larza, titradi biyobonlar.

Tabiat go‘zalligiga oshufta lirik qahramon uyg‘oq bir saharda chaqmoq chaqdi – butun olamga o‘t tutashganday bo‘ldi. Ketidan momaqaldiroq gumburlab tog‘lar larzaga keldi, biyobonlarni titratib yubordi. Shoir jonlantirish orqali g‘oyat go‘zal lavha yaratgan.

She’rning beshinchi baytida qo‘llangan taqlidiy so‘zlar g‘azal musiqiyligini oshirgan, oldingi misralarni kuchaytirishga, yangi tafsilotlar bilan mustahkamlashga xizmat qilgan. Unda jonli narsalar holati tilga olinadi. Furqatdan oldin o‘rganilgan siymo – Ogahiyning ishqiy g‘azallari tahlilida ko‘rildiki, maqtadan oldingi ikki bayt ijtimoiy, falsafiy mazmun kasb etardi. Sakkiz baytli mazkur she’rda ham oltinchi baytdan g‘azalga ijtimoiy ma’no kirib kela boshlaydi: Bulbul o‘qug‘och yig‘lab, subhidam xazon faslin, G‘uncha qon yutub, yuz chok etti gul giribonlar.

Baytda g‘unchaning gul bo‘lib ochilishi jarayoni husni ta’lil san’ati vositasida o‘ziga xos tarzda tasvirlangan. Husni ta’lil biror tasvir yoki holatni unga, umuman, aloqasi yo‘q boshqa narsa bilan dalillash, yolg‘on bo‘lsa-da, chiroyli sabab keltirish. Ko‘klamning shundoq farahli ertasida bulbul xazon faslini eslab nola qilgach, u qo‘ngan gulning g‘unchasi ham qon yutib, yoqasini yuz joyidan yirtib yuboradi. Yoqasi yirtilgan g‘uncha yozilib ketadi, ya’ni ochiladi (Aslida g‘unchaning yozilishi bulbulning nolasiga aloqasi yo‘q edi). Nima uchun bulbul subhidamda xazon faslini eslaydi? Buning sababi yettinchi baytda ochiladi. Chunki dunyodan vafo ahli kechganlar. Xalqimizdagi azadorlarning ko‘k kiyish udumidan shoir bu baytda unumli foydalangan. G‘azalning maqtasida shoirning vafo ahlining nohaq ranjitilishiga, qadr topmaganligiga kuyinchak munosabati aks etadi: Kuymasun bu savdodan ne uchun dimog‘imkim, Ranj-u g‘ussada dono, kechsa shod nodonlar.

Sayding qo‘yaber, sayyod, sayyora ekan mendek, Ol domini bo‘ynidin, bechora ekan mendek, O‘z yorini topmasdan ovora ekan mendek, Iqboli nigun, baxti ham qora ekan mendek, Hijron o‘qidin jismi ko‘p yora ekan mendek, Kuygan jigari, bag‘ri sadpora ekan mendek. Kes rishtanikim, qilsun chapaklar otub jasta, Hajrida alam tortib, bo‘ldi jigari xasta. Tog‘larg‘a chiqib bo‘lsun yori bilan payvasta, Kel, qo‘yma balo domi birla oni pobasta, Hijron o‘qidin jismi ko‘p yora ekan mendek, Kuygan jigari, bag‘ri sadpora ekan mendek. Besh kun seni davringda bechora xirom etsun, Ohular ila o‘ynab, ayshini mudom etsun, Yomg‘ur suvi to‘lganda tog‘ lolani jom etsun, Haqqingg‘a duo aylab, umrini tamom etsun, Hijron o‘qidin jismi ko‘p yora ekan mendek, Kuygan jigari, bag‘ri sadpora ekan mendek. Tog‘da ochilib lola, yer sabza bahor o‘lsa, Oxir bu nechuk bedod, olam anga tor o‘lsa, MUSADDAS Chiqmay desa joyidan, uzlatda figor o‘lsa, Gar chiqsa banogohi domiga duchor o‘lsa. Hijron o‘qidin jismi ko‘p yora ekan mendek, Kuygan jigari, bag‘ri sadpora ekan mendek. Sargashta bu vodiyda bir boshig‘a rahm etgil, Yoq toqati bandingga, bardoshiga rahm etgil, Rahm etmasang o‘ziga, yo‘ldoshiga rahm etgil, Yig‘lab senga termulur, ko‘z yoshig‘a rahm etgil, Hijron o‘qidin jismi ko‘p yora ekan mendek, Kuygan jigari, bag‘ri sadpora ekan mendek. Bechorani zulm aylab, qo‘l, bo‘ynini bog‘labsan, Har sori chekib-sudrab, o‘ldurgali chog‘labsan, Ko‘ksini jafo birla lola kabi dog‘labsan, Sot menga, agar qasding olg‘uvchi so‘roqlabsan, Hijron o‘qidin jismi ko‘p yora ekan mendek, Kuygan jigari, bag‘ri sadpora ekan mendek. Yo‘q hushi, pari tekkan devonag‘a o‘xshaydur, Ko‘z yoshi yana to‘lgan paymonag‘a o‘xshaydur, G‘am seli bilan ko‘ngli vayronag‘a o‘xshaydur, Furqatda bu Sa’dullo hayronag‘a o‘xshaydur, Hijron o‘qidin jismi ko‘p yora ekan mendek, Kuygan jigari, bag‘ri sadpora ekan mendek.

KASHMIRDA Bir qamar siymoni ko‘rdim baldayi Kashmirda, Ko‘zlari mas’hur-u yuz jodu erur tasxirda . Zarra-zarra zar sochar boshig‘a har kun oftob, Subh kelgach kecha yotib chashmai Iksirda . Bir ko‘rib chohi zaqan Horut ila Morut ikov, Chohi Bobil ichra qolmishlar bo‘lak tadbirda. Lam’ayi quyg‘och ko‘zidin aning barqi nigoh, Tezlik javharlari gar bo‘lsa har shamshirda. Qoshi uzra xolining asroridin bir nuqtadur, “ Surayi Nun” o‘qudum payvasta har tafsirda.

Forig‘ ermas hech kim ul dilraboning ishqidin, Zulfiga dilbastalig‘ har bir juvon-u pirda. Aytdim: “Ey jon ofati, zulfingga bo‘lmishman asir!” Aydi: “Bu savdoni qo‘y, umring o‘tar zanjirda!” “ Nuqta lab ustida bejodur”, — dedim, aydi kulib: “ Sahv qilmish kotibi qudrat magar tahrirda”. Aydi: “Ey bechora, qilding na uchun tarki vatan?” Man dedim: “G‘urbatda Furqat bor ekan taqdirda!”

Savol va topshiriqlar: 1. Matladagi “Kashmir”, “mas’hur”, “jodu” va “tasxir” so‘zlari orasidagi ma’noviy bog‘liqlikni sezyapsizmi? Izohlang. 2. Kechasi bilan tiriklik suvi qaynab chiqadigan buloq bo‘yida tunagan oftobning tongdan ma’shuqa boshidan zarra-zarra zar (nur) sochishini qanday sharhlaysiz? 3. Ma’shuqa tasvirlangan baytlarni sharhlab, uning portretini tasvir lab bering. 4. Oshiq va ma’shuqa dialogini tahlil qiling, sakkizinchi baytdagi mutoyibani tushuntirishga harakat qiling. 5. Maqtadagi “Furqat” so‘ziga diqqat qiling. U qanday ma’nolarda kelyapti?

Похожие

ZOKIRJON XOLMUHAMMAD O‘G‘LI FURQAT 9 -sinf (2-variant)

Lutfiy g'azallar 8 -sinf

Nodira g'azallar 8 -sinf

MUHAMMAD FUZULIY G'azallar 8 -sinf

Alisher Navoiy g'azallar 10 - sinf