Rashod Nuri Guntekin Choliqushi 11 - sinf - Литература - Учебники (по школьные предметы)

Rashod Nuri Guntekin Choliqushi 11 - sinf

Загружено в:

28.01.2022

Скачано:

0

Размер:

6840.5 KB

11-sinf adabiyot darsligi asosida 32-mavzu: RASHOD NURI GUNTEKIN « CHOLIQUSHI » ROMANIDAN OLINGAN PARCHA HAQIDA

Aziz o‘quvchi, siz taniqli turk adibi Rashod Nuri Guntekinning «Choliqushi» romanidan olingan parchani o‘qib chiqdingiz. Parcha romanning boshlanish qismidan tanlangan.

Guvohi bo‘lganingizdek, romanning bosh qahramoni – Farida. Barcha voqea-hodisalar uning tilidan bayon qilinadi. Faridaning dard-u alamlari, quvonchlari, iztiroblari – barcha qalb kechinmalari o‘quvchi yuragidan joy oladi.

Roman boshlanishida Farida es-hushini tanigan kunlardagi kayfiyatni, atrof-muhitga, odamlarga, yaqinlariga munosabatlarini bayon etadi. Fransuz tili muallimasi Aleksi opaning taklifiga ko‘ra boshqa tengdoshlari kabi u ham bolalik xotiralarini yozadi:

«Men baliqlar singari ko‘l ichida tug‘ilganga o‘xshayman. Onamni es-es bilaman... Otam, enagam, xizmatkorimiz Husayn ham esimda... Bir kun meni ko‘chada quvgan qora laychani... Bir kun to‘la savatdan yashiriqcha uzum olayotganimda barmog‘imni chaqib olgan arini... Ko‘zim og‘riganda tomizilgan qizil dorini...

Mehribon Husayn bilan Istanbulga kelganimizni... Ha, shularga o‘xshash ko‘p narsalarni eslayman... Lekin bulardan hech biri ilk xotira emas... Faridaning bu inshosi boshqa o‘quvchilarga ham o‘qib eshittiriladi. Mazkur parchadagi tasvirlar, birinchidan, roman muallifining o‘z qahramonini boshqalardan ajratib ko‘rsatishi, ikkinchidan, ochiq ko‘ngil, to‘g‘riso‘z, badiiy tafakkur tarziga ega ekanini boshidanoq ma’lum qilishi uchun zarur edi. Faridaning o‘z e’tirofiga ko‘ra:

« Menga kelsak, men butunlay boshqacha qiz edim », – deb yozad i u. Roman Faridaning shu «boshqacha»ligi tafsilotlari asosiga qurilgandir. Ayniqsa, Faridaning maktabdagi o‘qish yillari va shu muhitda turli sarguzashtlarni boshidan kechirgani, ba’zan turli qiziqchilik uchun atay hazillar boshlashlari – bularning barcha-barchasi roman sahifalari miqdori ko‘paygan sari o‘quvc hining ushbu shaddod qahramon to‘g‘risidagi tasavvurini to‘ldirib, yaxlitlashtira boradi.

Bolalik va yoshlikning beg‘ubor damlaridagi yoshgina qizning birovlar xayoliga kelmagan ishlarga bosh urishi, deylik, daraxtlar ustida bamisoli chaqqon mushukdek shoxdan shoxga sakrab o‘tishlari obraz tabiatining individualligini namoyon qiladi.

Muallifi sekin-asta Faridani romanning asosiy motivi bo‘lgan ishq- muhabbat yo‘nalishiga yo‘naltira boradi. Faridani bo‘lasi Komron bilan uchrashtiradi. Hamma bolalar bilan bemalol janjal-g‘avg‘olar ko‘taradigan Farida Komronga yo‘liqqanida boshqacha bo‘lib qoladi, hamma bolalarga qiladigan qiliqlarini qila olmaydi. «Qarindosh bolalar orasida faqat bittasidan tortinar, o‘shandangina hayiqar edim. U Basima xolamning o‘g‘li Komron edi. Ammo uni bola deyish uncha to‘g‘ri kelmaydi. Avvalo, yoshi mendan ancha ortiq, qolaversa, juda odobli, vazmin.

Bolalarga qo‘shilishni yoqtirmaydi. Qo‘llarini cho‘ntaklariga suqib olib, yo dengiz bo‘yida o‘zi yolg‘iz aylanib yuradi, yo bo‘lmasa daraxtlar soyasida kitob o‘qib o‘tiradi. Komronning sochlari jingalak, sarg‘ish yuzi esa nozik, oppoq, yarqiroq. Shunchalar yarqiroqki, yuragim chopsa-yu, quloqlariga yopishib olib, yaqindan betlariga qarasam, xuddi oynadagi kabi o‘zimni ko‘rishimga ishonaman».

Adib shu zaylda Komronning tabiati va tashqi qiyofasi – portretini Faridaning qalami bilan chizib ko‘rsatadi. Albatta, bu qiyofa, tasvirlar Faridaning qalb oynasiga solib qaralishida hech qanday g‘ayritabiiylik yo‘q. O‘rni-o‘rni bilan bu tasvirlar orasiga Faridaning istehzolari, piching va kinoy alari qo‘shiladi. Bunday ruhiy-psixologik tasvir yo‘sini obraz tabiatini, ichki kechinmalarini, boshqalardan farqli xarakterini ko‘rsatish uchun xizmat qiladi.

Romanda berilishicha, Komron bilan Narimon degan bir tul ayol o‘rtasidagi munosabatlarni Farida ulkan bir daraxt tepasida o‘tirib tomosha qiladi. Eng qizig‘i, qalbiga muhabbat mehmon bo‘layotgan qizlar Faridaning shunday go‘zal va bebaho tuyg‘udan bebahra ekanini o‘ylayotgan bir mahallarida u g‘alati kayfiyatga tushadi. Barcha sinfdosh qizlar bu o‘zgarishni darrov sezishadi.

Farida o‘zining ham boshqa qizlarga o‘xshagan qalb egasi ekanini anglatish uchun Komron bilan Narimon o‘rtasidagi uchrashuv sahnasiga o‘z laqabini qo‘yib gapirib beradi. Demak, yozuvchi sekin-asta shu ikki qahramonni allaqanday poetik rishtalar vositasida bir-biriga yaqinlashtira boradi. Yozuvchi Faridaning o‘n besh yoshlik paytidagi ajib bir ziddiyatni, ya’ni sho‘xlik- o‘jarliklari qolmaganini, ammo go‘zallashib borayotganini « Fe’li bo‘ri bolasiga o‘xshasa-yu, yuzi rassom chizganday chiroyli bo‘lsa !» degan bir kimsaning ta’biri bilan ta’kidlaydi.

Farida o‘z dugonalari, xususan, Mishel ismli qiz bilan sirlashadi, kerak bo‘lsa, uning ko‘zi oldida sevishganlar rolini ham ijro qiladi. Shunday ijrolardan keyin Farida o‘ylanib qoladi: «Sevgi degan narsaning roli odamni shu qadar yondirib titratsa, kim biladi, uning o‘zi qanday ekan?» Darhaqiqat, roman shunday olovli, o‘tli muhabbatning tarix idan ham so‘zlaydi. Farida bilan Komronning o‘zaro yaqinlasha borishi uchun adib Mujgon obrazidan ham foydalanadi. Farida o‘zining Komronga munosabatlarini, barcha qilg‘il iklarini so‘zlab berganida, Mujgon Komronning ham Faridaga befarq emasligini aytadi. Farida bundan jahllanadi, xayolga beriladi. Roman boshlanishidagi yosh qizning hayot yo‘li bora-bora Birinchi jahon urushi davridagi turk xalqi hayotidagi ijtimoiy-siyosiy, madaniy-ma’rifiy muammolar foniga olib o‘tiladi.

Roman faqatgina Farida bilan Komron orasidagi ishq- muhabbat bayonidangina iborat emas, balki oddiy xalqning turmush tarzi, boshidan kechirgan mashaqqatlari, insonlararo murakkab munosabatlarini haqqoniy yoritishi jihatidan ham muhim sanaladi. Muhtaram o‘quvchi! Farida bilan Komron o‘rtasidagi munosabatlarni o‘zbek adabiyoti tarixidagi, ayniqsa, avval o‘tgan sinflarda o‘qilgan asarlarning aynan shunga yaqin qahramonlari qismati bilan qiyoslash ham o‘rinli bo‘ladi.

Xususan, Otabek bilan Kumush yoki Anvar bilan Ra’no o‘rtasidagi go‘zal insoniy fazilatlar «Choliqushi» romani bosh qahramonlari tabiatida ham qaysidir shaklda o‘z ifodasini topgan. Bunday tasavvur o‘quvchida badiiy adabiyotni boshqa xalqlarning asarlari va ulardagi obrazlar bilan qiyosiy o‘rganish malakasini hosil qiladi. Qolaversa, «Choliqushi»dan olib taqdim etilgan bu parchadagi joziba siz azizlarda romanni to‘la o‘qishga rag‘bat uyg‘otishi ham tabiiy.

Похожие

Rashod Nuri Guntekin 11 - sinf

Abdulhamid Cho'lpon 11 - sinf

Abdurauf Fitrat 11 - sinf

Alisher Navoiy 11 - sinf

Anbar Otin 11 - sinf