Boborahim Mashrab g‘azallar 11 - sinf - Литература - Учебники (по школьные предметы)

Boborahim Mashrab g‘azallar 11 - sinf

Загружено в:

28.01.2022

Скачано:

0

Размер:

5849.5 KB

BOBORAHIM MASHRAB “ G‘AZALLAR” 11-sinf adabiyot darsligi asosida 15-mavzu:

«Bu tani xokini-yu ruhi ravonni na qilay?!.» Bu tani xokini-yu ruhi ravonni na qilay?! Bo‘lmasa qoshimda jonon, bu jahonni na qilay?! Yorsiz ham bodasiz Makkaga bormoq ne kerak?! Ibrohimdin qolg‘on ul eski do‘konni na qilay?! Urayinmu boshima sakkiz behisht-u do‘zaxin, Bo‘lmasa vasli menga, ikki jahonni na qilay?! Zarraye nuri quyoshdek bu jahon ichra tamom, Oshkoro bo‘lmasa, sirri nihonni na qilay?! Arshning kungurasin ustig‘a qo‘ydum oyog‘im, Lomakondin1 xabar oldim, bul makonni na qilay?! Bir Xudodin o‘zgasi barcha g‘alatdur, Mashrabo, Gul agar bo‘lsa qo‘lumda, ul tikanni na qilay?!

Tasavvufda tan va ruh muammosi ancha jiddiy ko‘riladigan masala va muammolar sirasiga kiradi. Zero, tan insonga, ruh esa ilohiyotga daxldordir. Odatda, o‘zini anglagan inson ruhida ilohiy sirlardan qisman xabardorlik mavjud bo‘ladi. Jonon esa oshiq (solik) qalbida sodir bo‘layotgan ilohiy ma’rifat darajasining ortib borishi bilan aloqador. Demak, bu baytda ilohiy ma’rifatga intilmasdan yashash umr mazmunini yo‘qqa chiqaradi, degan haqiqat mujassamlashgan.

Xuddi mana shu fikr keyingi baytda yana bir pog‘ona bal androq pardalarda kuylanadi. Tasavvuf adabiyotida yor, jonon so‘zlari ko‘pincha ilohiy ma’rifatning oshiq qalbidagi jilolanishini anglatadi. Demak, Makka ziyoratiga borish uchun ham jiddiy tayyorgarlik talab etiladi. Bu talabning asosi ko‘ngil pokizaligi, moddiy ehtiyoj va talablardan voz kecha olish, nafs qutqularidan forig‘ bo‘lish, ko‘ngil obodligi ustida qayg‘urishdir.

Bir qarashda jannat va do‘zax tushunchalarini inkor etish dahriylik tushunchasi bilan bog‘lanib ketganday bo‘ladi. Aslida esa unday emas. Diqqat bilan qaralsa, Mashrab do‘zax va jann atni boshimga uramanmi deganda yor vasli – ilohiy tajallini ko‘r ishni nazarda tutgan. Agar o‘sha darajaga yetmaydigan bo‘lsa, yuqor idagi tushunchalarning ham mazmuni yo‘qqa chiqadi. Ko‘rinadiki, bu baytda ham yana ko‘ngil ozodaligi nazarda tutilgan. Olamga boqqanda uning har bir bo‘lagida, ya’ni insonni qurshab turgan moddiy jismlarning o‘zida ham Yaratganning kuch va qudratini his etib turish kerak.

Quyoshning paydoligi uning zarralarida namoyon bo‘ladi. Xuddi shunga o‘xshab Yaratganning o‘zi ham u yaratgan narsalar vositasida anglanadi. « Sirri nihon » insonga ma’rifiy bilimlar tufayli anglanishi mumkin bo‘lgan haqiqatlardir. Mashrab bir solik (yo‘lovchi) sifatida bu uzun yo‘lning asosiy bosqichlarini bosib o‘tgan solik tilidan aytmoqdaki, «bodani ichgan solik Arsh kungarasining ustiga ham oyoq qo‘ya oladi». Mayning ilohiy ishq yoki ilohiy ishq mujassamlashgan ko‘ngil ramzi ekanini yodda tutsak, qo‘yilgan qadamning ham, lomakondan xabar olishn ing ham ma’nosi bir qadar oydinlashadi. Ya’ni ilohiy ma’rifat egasigina emas, lomakon – makonning yo‘qligi, yo‘qlik olamidan ham xa-bardor bo‘ladi. U olam ilohiy olam, ilohiyot olamidir. Ana shundan keyin oliy haqiqatga yetish mumkin bo‘ladi.

Buning uchun Yaratganning o‘zidan boshqa hamma narsaning xato – g‘alat ekanini anglab yetish kerak. Boshqa narsalarga mahliyo bo‘lib asl haqiqatdan chalg‘imaslik kerakligi baytning asosiy mazmun va mantig‘ini tashkil etadi. Bu murakkab umumlashmani anglatish uchun esa oddiy va sodda ikkita obraz qo‘l keladi: Bir Xudodin o‘zgasi barcha g‘alatdur, Mashrabo, Gul agar bo‘lsa qo‘lumda, ul tikanni na qilay?! O‘z-o‘zidan gul asosiy maqsad va mohiyatni, tikan esa ikkinchi darajali narsalarni anglatayotgani ma’lum bo‘ladi. Ammo esdan chiqarmaslik lozimki, ikkinchi darajali nar-salardan ehtiyot qilinmasa, kishiga jarohat yetishi, uning iztiroblari ortishi mumkin.

Mashrab she’riy unsurlarni tanlayotganida ularning mazmun uchun qanday xizmat qilishi mumkinligini ham e’tiborga olgan. Butun she’r davomida so‘roq ohangining saqlanishi undagi ma’no qatlamiga bo‘lgan e’tiborni har doim tarang holda tutib turish imkonini beradi. Birinchi baytda bir uyada birlashadigan so‘zlar miqdorining ko‘pligi – tanosub she’riy san’ati bayt mazmunini to‘la va yaxlit holda idrok qilishga ko‘maklashadi. Tan va ruh esa mantiqiy tazodni yuzaga keltirgan:

Bu tani xokini-yu ruhi ravonni na qilay?! Bo‘lmasa qoshimda jonon, bu jahonni na qilay?! Keyingi baytda tashbih, istiora, ramz singari tasvir vositalaridan foydalanilgan. Bular she’rning ta’sirchanligini yanada kuchaytirgan. Bularning barchasi mazmuniga quvvat, shakliga chiroy ato etgan. Ular birlashib, kitobxon qalbida go‘zal va yoqimli ta’sirni hosil qiladi.

«Agar oshiqlig‘im aytsam...» Agar oshiqlig‘im aytsam, kuyub jon-u jahon o‘rtar, Bu ishq sirrin bayon qilsam, taqi ul xonumon o‘rtar. Kishiga ishq o‘tidin zarraye yetsa, bo‘lur giryon, Bo‘lub besabr-u betoqat, yurak-bag‘ri chunon o‘rtar. Meni bexonumon tinmay kuyub-yondim firoqingda, Oting tutsam, nigoro debki, zavqidin zabon o‘rtar. Qayu til birla, ey jono, seni vasfing bayon aylay, Tilim lol-u ko‘zum giryon, so‘ngaklarni nihon o‘rtar.

Na qattiq kun ekan, jono, visolingdin judo bo‘lmoq, Meni ohim tutunig‘a zamin-u osmon o‘rtar. Bu dard ila xarob o‘ldum, kelib holimni so‘rmassan, G‘aming boshqa, alam boshqa, yurakimni fig‘on o‘rtar. Bu Mashrab dardini, jonoki, har kim boshig‘a solma, Agar mahsharda oh ursam, bihishti jovidon1 o‘rtar.

MURABBA’ «Bulbuldayinkim faryod etarman...» Bulbuldayinkim faryod etarman, Ishq daftarini bunyod etarman. Ko‘ngullarimni man shod etarman, Yorg‘a yetar kun bormu, yoronlar? G‘am bahri qildi mavjini bunyod, Ishqingda qildim yuz oh-u faryod. O‘tti nigorim chun sarvi ozod, Yorg‘a yetar kun bormu, yoronlar? Hajr ahli keldi tutti yoqamdin, Bag‘rimni tilg‘il paykoni g‘amdin, Ming dod-u faryod ushbu alamdin! Yorg‘a yetar kun bormu, yoronlar? Sham’i firoqing ko‘ksumda yondi, Ko‘z yoshim oqib bag‘rimg‘a tomdi, G‘aflatda qolg‘on Mashrab uyondi, Yorg‘a yetar kun bormu, yoronlar?

MUXAMMAS «Na g‘urbatlarni chektim charxi bebunyod dastingdin...» Na g‘urbatlarni chektim charxi bebunyod dastingdin, Mudom motamda o‘ttum, bo‘lmadim dilshod dastingdin, Tamomi xonumonim bo‘ldi chun barbod dastingdin, Hama obod bo‘ldi, bo‘lmadim obod dastingdin, Ki man har qayga borsam dod etarman, dod dastingdin. Chamanning bulbuli bebol-u parman, oshyonim yo‘q, Misoli chug‘zdek vayronalarda ham makonim yo‘q, Azizimdin judodurman, boshimda soyabonim yo‘q, Hama obod bo‘ldi, bo‘lmadim obod dastingdin, Ki man har qayga borsam dod etarman, dod dastingdin.

Dilimning quvvati, ruhi ravonimdin ayurdilar, Anisim, munisim, dilbandi jonimdin ayurdilar, Ko‘zumning ravshani ul mehribonimdan ayurdilar, Hama obod bo‘ldi, bo‘lmadim obod dastingdin, Ki man har qayga borsam dod etarman, dod dastingdin. Bu olamda meningdek dil parishon o‘lmasun hech kim, Ko‘zi ham termulub, cho‘llarda sarson o‘lmasun hech kim, Xaloyiq diydasig‘a torikiston1 o‘lmasun hech kim, Hama obod bo‘ldi, bo‘lmadim obod dastingdin, Ki man har qayga borsam dod etarman, dod dastingdin. Ilohiy, menga yetkurgaymusan xurshedi matlabni, Saodat vaqtida baxtimg‘a chun iqboli kavkabni, Ilohiy, sen yetur himmat yo‘lig‘a xasta Mashrabni, Hama obod bo‘ldi, bo‘lmadim obod dastingdin, Ki man har qayga borsam dod etarman, dod dastingdin.

Похожие

Boborahim Mashrab 11 - sinf

Zahiriddin Muhammad Bobur G‘AZALLAR 11 - sinf

Abdulhamid Cho'lpon 11 - sinf

Abdurauf Fitrat 11 - sinf

Alisher Navoiy 11 - sinf