logo
  1. Главная страница
  2. Образовательные программы
  3. Литература
  4. Mirkarim Osim. Hayoti va ijodi. To‘maris

Mirkarim Osim. Hayoti va ijodi. To‘maris

Загружено в:

18.05.2023

Скачано:

0

Размер:

8901.265625 KB
Скачать
9-sinfO‘zbek tili “ Mirkarim Osim. Hayoti va ijodi. To‘maris” 1-DAR S Mirkarim Osim  (1907 — Toshkent — 1984) — yozuvchi va tarjimon. O zbekistonda xizmat ʻ ko rsatgan o qituvchi (1944), O zbekistonda xizmat ko rsatgan madaniyat xodimi (1977). Dastlab ʻ ʻ ʻ ʻ eski maktabda, so ngra „Shams ul-urfon“ boshlang ich maktabi (1917—20), Narimonov nomidagi ʻ ʻ ta lim va tarbiya texnikumi (1921—24)tahsil olgan. Moskvadagi Bubnov nomidagi pedagogika ʼ institutini tugatgan (1926—30). Samarqandda o qituvchilar tayyorlash kursida dars bergan ʻ (1930). Davlat nashriyotida muharrir (1931), Toshkent Ped. fanlari i. t. intida ilmiy xodim (1932— 49), G afur G ulom nomidagi Adabiyot va san at nashriyotida muharrir (1959-72). ʻ ʻ ʼ „ Yangi ariq“ ilk qissasi (1925) Qo qon xonligini ideallashtirgan asar sifatida bosilmay qolgan. ʻ Mirkarim Osim 1935—36 yillarga kelib she r yoza boshlagan. Dastlabki yirik asari — „Astrobod“ ʼ tarixiy qissasi Alisher Navoiy hayotiga bag ishlangan. Shundan keyin u Navoiy haqida turkum ʻ qissa va hikoyalar yozgan (1937—40). 6-topshiriq. Suhbat matnini to‘ldiring. – Nima uchun Samarqand, Buxoro, Xiva shaharlariga ko‘plab sayyohlar keladilar? – ... – Amir Temur qanday obidalar qurdirgan? – ... – Samarqand va Buxorodagi qanday yodgorliklarni bilasiz? – ... – Toshkentda qanday me’morchilik yodgorliklari bor? – … 7-topshiriq. Matnni o‘qing va matn yuzasidan berilgan topshiriqlarni bajaring. Hazrati Imom majmuasi Hazrati Imom majmuasi Toshkent shahridagi mashhur me’moriy yodgorliklardan biridir. Ushbu majmua XVI–XX asrlarda Imom Abu Bakr Muhammad ibn Ali Ismoil al Qaffol Shoshiy qabri atrofida shakllangan. XV asr oxiri XVI asr boshlarida barpo etilgan. Baroqxon madrasasi ham ushbu majmuaning tarkibiga kirib, u bu yerda mavjud bo‘lgan ikki maqbara ustida qurilgan. Katta maqbarada Toshkent hokimlaridan bo‘lgan Suyunchxo‘jaxon, kichik maqbarada esa Baroqxon qabrlari joylashgan. Madrasaning sharq tomonidagi peshtoq rang- barang g‘ishtlar bilan qoplangan. Lug`atni yod oling! me’moriy yodgorliklar – архитектурная реликвия madrasa – медресе p eshtoq – портал, арка Matn yuzasidan topshiriqlar 1. Matndan tayanch so‘zlarni toping, tarjima qiling. 2. Matnga asoslanib ushbu majmuada yana qanday madrasalar joylashganini toping. 3. Nima deb o‘ylaysiz, o‘sha davrda maqbaralar qanday shaklda qurilgan. Mustaqil ish. Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar 1. Me’morchilik tushunchalarini bildiruvchi so‘z va so‘z birikmalarini „Klaster“ usulida to‘plab, daftaringizga yozing. 2. Muzey-shahar deganda nimalarni tushunasiz? 3. Gapning qanday bo‘lagi aniqlovchi deyiladi? Misollar keltiring. 4. Aniqlovchilar qanday turlarga bo‘linishini misollar bilan tushuntirib bering. 2-DAR S Mirkarim Osim O rta Osiyo xalqlari tarixining eng qadimgi davridan 1917 yilga qadar ʻ kechgan vaqt ichida o tgan muhim tarixiy voqealarni va shu davrda yashagan o zbek xalqi ulug ʻ ʻ ʻ siymolari hayotini aks ettiruvchi o nlab qissa va hikoyalar muallifi. „To maris“, „Shiroq“, ʻ ʻ „Iskandar va Spitamen“, „Temur Malik“, „Mahmud Torobiy“, „O tror“ kabi qissalarida ʻ ajdodlarimizning xorijiy istilochilarga qarshi mustaqillik uchun olib borgan kurashi tasvirlangan. Mirkarim Osim o z asarlarida Amir Temur, Ulug bek , Al-Xorazmiy, Beruniy, Ibn Sino, ʻ ʻ Mashrab singari o zbek xalqi ulug farzandlarining yorqin obrazlarini yaratib bergan. Uning ʻ ʻ „Zulmat ichra nur“, „Ajdodlar qissasi“, „Jayxun ustida bulutlar“, „Aljabrning tugilishi“, „Ibn Sino qissasi“, „Singan setor“ singari asarlari o zbek tarixiy qissachiligining yuksak namunalaridandir. ʻ Mirkarim Osimning tarixiy qissa va hikoyalariga xos asosiy fazilatlar ularda tarixiy haqiqat bilan badiiy toʻqimaning oʻzaro oʻygʻunligi, tarixiy shaxs obrazining tarixiy davr fonida yaratilganligi, xalqparvarlik va vatanparvarlik gʻoyalarining bu asarlar osha „kizil ip“ oʻlaroq oʻtganligi hamda badiiy til va uslubning soddaligi, shiraliligi, oʻzbekonaligidir. M.Sholohovning „Tinch oqar Don“ (2-kitob), S. Borodinning „Yeldirim Boyazid“ romanlari va L.G.Batning „hayot boʻstoni“ qissasi va boshqa asarlarni oʻzbek tiliga tarjima qilgan. „Buyuk xizmatlari uchun“ ordeni bilan mukofotlangan (2002). MIRKARIM OSIM. TO‘MARIS (QISSA) Cho‘l bahor kelinchagi oyog‘i ostiga chechaklar bilan bezalgan yashil poyandozini yoyib tashlagan. To‘rg‘aylar havoda pirillab ko‘klamga madhiya o‘qimoqda. Rango- rang kapalaklar chechaklarning xushbo‘y hididan mast. Allaqanday uzun oyoqli qushlar o‘tlar orasida dumlarini likillatib, katta-katta bosib yuradi, toshbaqalar burishib ketgan xunuk bo‘yinlarini o‘tlarga cho‘zadi, qo‘ng‘izlar esa orqalariga qarab yurib, tezakdan yasagan qumaloqlarini allaqayoqqa yumalatadi. Qizg‘ish-qo‘ng‘ir bir ilon o‘t orasidan o‘rmalab kelib, atrofni tomosha qilayotgandek qaqqayib qolgan yumronqoziqqa tashlanadi, qushlarga o‘xshab chirqillab turgan kaltakesaklar qo‘rqib ketib oyoqlari bilan qumloq yerni ikki yonlariga chiqarib, tuproq ostiga yashirinadi. Ba’zan ovullar yaqInidan ko‘kraklari oppoq sayg‘oqlar gala-gala bo‘lib chopib o‘tadi, yer gumburlab ketadi. Orol dengizining janubidagi shu bepoyon cho‘llarning sohibi bo‘lgan ko‘chmanchi massagetlar kelin kutmoqda. Ularning qarorgohi bayram tusini olgan. Har yer-har yerga gulxan qalangan, kiyik va qo‘y go‘shti pishayotgan mis qozonlar go‘yo mehmonlarni sabrsizlik bilan kutayotgandek shaqir-shaqir qaynamoqda. Qabila boshlig‘i To‘maris o‘g‘li Siparangizni shak urug‘idan Zarina degan bir qizga uylantirmoqda. Massagetlar kelinni olib keladigan mehmonlarni kutib olish taraddudida. Yoshlar mehmonlarga joy hozirlamoqda, ayollar ovqat pishirmoqda, yangalar o‘tov xizmatini o‘taydigan uzun soyabon aravalarni bezatmoqda... Charchab gulxan yonida o‘tirgan yoshlar uzoqdan ot choptirib kelayotgan choparni ko‘rib, o‘rinlaridan sakrab turib ketdilar. — Kelin... kelin kelayotir,— deb baqirdi u harsillab.— Qariyalar oldinda... darhol kutib olinglar. Chopar sakrab egardan tushdi-yu, otini qoziqqa bog‘lab, bir chekkadagi katta gulxan yaqinidagi chollar oldiga borib o‘tirdi. Butun qarorgoh oyoqqa qalqib, aziz mehmonlarni kutishga hozirlandi. Oradan ko‘p o‘tmay uzoqda uchi ingichka namat qalpoq kiygan otliqlar ko‘rindi. Massaget yoshlari shaklarga peshvoz chiqib: — Xush kelibsizlar, qo‘noqlar, poyqadamlaringizga hasanot,— dedilar va otlarini jilovidan ushlab, egardan tushishlariga yordam berdilar. Shaklar otdan tushib, massaget qariyalari bilan ko‘rishganlaridan keyin atrofi soyabon aravalar bilan qurshalgan sayhon joyga, guldor namatlar ustiga chordana qurib o‘tirdilar. Mezbonlar qo‘y terisidan qilingan supralarda pishirilgan go‘sht, meshlarda qimiz keltira boshladilar. Kun botgandan keyin kelin va uning dugonalari tushgan uzun soyabon aravalar yetib keldi. Har yer-har yerga qalangan gulxanlarning olovi gurillab, osmonni yoritib yubordi, ashulalarning avji falakka ko‘tarildi. Kelin bilan kelgan qizlar va yigitlarning yallasi, bolalarning qiy-chuvi, xursandlikdan terisiga sig‘may qolgan kishilarning shovqiniga qo‘shilib ketdi. Osmon baravar ko‘tarilgan gulxanlarning yorug‘ida o‘yin- kulgi, ziyofat boshlandi. Vaqt alla-palla bo‘lganda kuyov bilan kelinni ular uchun belgilangan soyabon aravaga chiqarish oldidan kurashtirib ko‘rishdi. Bo‘ychan, bug‘doyrang, sochlari timqora, ko‘zlari chaqnab turgan Zarina o‘zining sahroyi go‘zalligi bilan boshqa ayollardan ajralib turardi. U gulxanlar yorug‘ida davra qurib o‘tirgan yigpt-qizlarga bir qarab oldi-da, to‘rda, obro‘li kampirlar va chollar qurshovida savlat to‘kib o‘tprgan To‘marisga ta’zim qildi, so‘ngra qarshisida kurashga shaylanib turgan cho‘zinchoq yuzli, ko‘zlari katta-katta Siparangizga tikildi. Qiz sochlarini ro‘molcha bilan mahkam tang‘ib, belini kamar bilan bog‘lab olgan edi. U bexosdan kelib, yigitni belidan oldi-da, chirpirak qilib uloqtirib yubordi, yigit ancha yergacha gandiraklab borib tizzalab qoldi. Kelin tomondan kelgan yigit-qizlar xursand bo‘lib qiyqirib yubordilar. Kuyov bilan kelin payt poylab, bir-birlarining atrofida anchagacha aylanib yurishdi. Zarina epchillik bilan Siparangizga chang solib uni chalib yubordi, yigit yonboshi bilan qattiq yiqildi-yu, lekin orqasi yerga tegmadi, darhol sakrab turib yana olisha ketdi. Bir-birlarini yitsita olmagandan keyin ular o‘zlarini sovutish uchun aylanib yurishdi. Siparangiz tetiklangandan keyin to‘satdan qizning o‘ng qo‘liga yopishdi-yu, bir siltab tortib, xipcha belidan mahkam qisganicha ko‘kragiga ko‘tarib oldi. Qiz chap tomonga tashlaydi, deb mo‘ljallab turgan edi, yigit uning ko‘nglidagi gapni anglaganday, tizzasi bilan qayirib, o‘ng tomonga tashladi. Shu mahalgacha nafaslari ichlariga tushib ketgan kuyov tomon yigitlari qiyqirib yubordilar. Qizning yag‘rini yerga tekkan edi, u qizarib- bo‘zarib o‘rnidan turgach, yangalar «Yarash-yarash»,— deb baqirib, kelin bilan kuyovni aravaga chiqarib qo‘ydilar. Ertasi kuni tongotar paytida havo aynib, qum bo‘roni boshlandi. Hamma jonivorlar sahrodan kelgan qum uyurmalaridan o‘zlarini saqlash uchun in-inlariga berkindi, cho‘l huvillab qoldi. Qum to‘zonidan osmon qorong‘ilashdi, ko‘chmanchilar aravalarining hammayog‘ini berkitib oldilar. Bo‘ron bir soat davom etdi, so‘ngra qanday bsxosdan boshlangan bo‘lsa, shunday tez tindi. Soyabon aravalarning oldi ochildi, odamlar namat ustiga yoyilgan qumlarni qoqib tushira boshladilar. To‘rg‘aylar hech narsa bo‘lmagandek, yana chuldirab qo‘shiqlarini aytishga kirishdi. Oftob yana jilmayib, cho‘l kelinchagi ustidan yana oltin tapgalar socha boshladi. Bahor naqqoshi yana qo‘liga mo‘yqalamini olib, tabiat qo‘yniga zebo naqshlar sola boshladi. O‘g‘li bilan keliniga qarab To‘marisniig sevinchi ichiga sigmas edi. Biroq oyning o‘n beshi yorug‘ bo‘lsa, o‘n beshi qorong‘i, deb bekorga aytmaganlar. Baxt osmonida bir parcha bulut paydo bo‘lib, cho‘l malikasining yuragini g‘ash qila boshladi. Mamlakat chegarasidan kelgan choparlar uning huzuriga Eron shohining elchisi kelayotganidan darak bergan edilar… Uyga vazifa: «To`maris» qissasini to`liq o`qib tugatib, mazmunini so`zlab berish.. Foydalanilgan adabiyot Rafiyev A. Muxamedjanova G. O‘zbek tili: Ta’lim rus va qardosh tillarda olib boriladigan maktablarning 9-sinfi uchun darslik /A. Rafiyev. — Qayta ishlangan 4- nashri. — T: „O‘qituvchi“ NMIU, 2019.– 128 b. Ushbu taqdimot slaydi mahsulotidir. DIQQAT! Ushbu mahsulotni tijoriy maqsadda ko‘paytirish javobgarlikka sabab bo‘ladi!35

Похожие

G’G’ulomning hayoti va ijodi
Nodiraning hayoti va ijodi
A. Navoiy hayoti va ijodi 2
Oybekning hayoti va ijodini o'rganish
G'azal mulkining sulton