Plitalar tektonikasiga geofizikani qoʻllanilishi - Tibbiyot - Slaydlar

Plitalar tektonikasiga geofizikani qoʻllanilishi

Yuklangan vaqt:

11.07.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1144.294921875 KB

Ko'chirib olish

Plitalar tektonikasiga geofizikani qoʻllanilishi

Reja: • I bob Litosfera qobig’i va uning tuzilishi • 1.1. Litosfera to’g’risida umumiy tushuncha • 1.2. Litosferaning tarkibiy tuzilishi • II bob. Litosfea plitalarining harakatlari • 2.1. Endogen va Ekzogen morfogenetik jarayonlar • 2.2. Materik yer po’stining asosiy tuzilishi

Litosfera to’g’risida umumiy tushuncha • 1.1 • Litosfera yunoncha (qattiq tosh qobiq degan ma’noni anglatadi ). U o/z ichiga yer po’stini va yuqori mantiyani astenosferagacha bo’lgan qismini olib, taxminan 250- 300km chuqurlikgacha davom etadi. • litosfera uzoq davom etgan geologik jarayonlar ta’sirida vujudga kelgan magmatik, chokindi, metamorfik jinslarning yig’indisidan tashkil topgan

Litosferaning tarkibiy tuzilishi • 1.2 • Yer po’sti tuzilishiga ko’ra 3 turga bo’linadi:materik, okean, oraliq. • Materikyer po’sti asosan quruqlikda tarqalgan va uchta qismdan iborat: • -cho’kindi qatlam qalinligi 10km dan iborat • -granitli qatlam qalinligi 10-15 • -bazalt qatlam qalinligi 15-35 • Materik yer po’stining o’rtacha qalinligi 15-35km, tog’li o’lkalarda esa 70-80km o’rtacha zichligi 2.7gg/sm • Okean yer po’sti ikki qatlamdan iborat • -cho’kindi qatlam qalinligi 2-5km • -bazalt qatlam qalinligi 5-10km

Endogen va Ekzogen morfogenetik jarayonlar • Ҳозирги даврда Шимолий Америка плитаси Евросиё плитасига нисбатан аста-секин ғарбга силжимоқда. Ушбу иккита литосфера плиталари орасидаги чегара бўлиб Атлантика океанидаги ўртаокеан тизмаси саналади. Янги океан пўсти ўртаокеан тизмаси зонасида деярли узлуксиз ҳосил бўлмоқда. Ўрта океан тизмаси Атлантика океанида Исландияни қирқиб ўтади. Исландиянинг ғарбий қисми шимолий Америка плитасига, шарқий қисми эса Евросиё плитасига киради. Бу плиталар бир-биридан узоқлашаётганлиги учун Исландиянинг ўлчами йилига 2 см га ошмоқда.

• Литосфера плиталари тектоникаси - литосферанинг ҳаракати ҳақидаги замонавий геологик назарияга мувофиқ ер пўсти нисбатан яхлит блоклардан - литосфера плиталари дан тузилган ва улар бир-бирига нисбатан доимий ҳаракатда бўлади.

• Кенгайиш зоналарида ( ўртаокеан тизмалари ва континентал рифтларда) спрединг туфайли (инглизча seafloor spreading - денгиз тубининг кенгайиши) янги океан пўсти ҳосил бўлади , эскиси субдукция зоналарида ютилади . Бу назария кўпчилиги литосфера плиталари чегараларида жойлашган зилзилалар, вулканизм ва тоғ ҳосил бўлиш жараёнларини тушунтириб беради.

Литосфера плиталарининг ҳаракат тезлиги.

Litosfera plitalari harakatining oqibati • Агар келажакда ҳам Африка ва Сомали плиталари қарама-қарши томонга ҳаракатларини давом эттирса уларнинг орасида янги океан вужудга келади

• Плиталар тектоникасини реконструкция қилиш учун палеомагнит тадқиқотларнинг натижалари катта аҳамиятга эга. Баъзи минераллар ўзида ҳосил бўлиш вақтидаги магнит майдонининг мўлжали тўғрисида маълумотларга эга бўлади. Ушбу минералларнинг магнитланганлигини ўрганиб, улар қайси кенгликларда ҳосил бўлганлигини аниқлаш мумкин.

Ер юзасининг 90% дан ортиқироғини 8 та улкан литосфера плиталари ташкил этади : • Ав с тралия плитаси • Ант а ркти д а плитаси • Африка плитаси • Евросиё плитаси • Ҳинди хитой плитаси • Тинч океан плитаси • Шимолий Америка плитаси • Жанубий Америка плитаси

Литосфера плиталарининг ўзаро жойлашув схемаси. 1-трансформали ер ёриқлари, 2- субдукция зоналари, 3-материклар чегаралари, литосфера плиталарининг ҳаракат йўналиши.

Литосфера плиталарини силжитувчи кучлар. • Ҳозир литосфера плиталарининг горизонтал ҳаракатлари мантиянинг иссиқлик- гравитацион оқимлари - конвекция туфайли сод ир бўлишига шубҳа йўқ . Бу оқимлар энергиясининг манбаи бўлиб, Ернинг марказий қисмлари ва юзасидаги ҳароратлар фарқи ҳисобланади. Ер ядросидаги ҳарорат жуда юқори, тахминан 5000 С деб баҳоланади.

• Yer po‘stida foydali qazilmalar turli shakllarni hosil qilib yotadi. • Ularning shakllari quyidagi to‘rtta yirik guruhga ajratiladi: 1) Izometrik – bo‘yi, eni va qalinligi bir-biriga yaqin; 2) plitasimon – ikki o‘lchami yaqin va uchinchi o‘lchami kam; 3) quvursimon – bir o‘lchami uzun, ikki o‘lchami kam; 4) murakkab tanalar. 1. Izometrik shakldagi ma’dan tanalariga quyidagilar kiradi: • ma’danlashish massivi – ma’danli minerallar yalpi tarqalgan; • shtokverk – ko‘pincha turli tomonga cho‘zilgan va o‘zaro kesishuvchi ma’dan tomirlari va tomirchalari to‘plami. Bu ma’danli tomirlar ko‘pincha tog‘ jinslari orasida mavjud tektonik darzliklarda joylashadi. Bular cho‘kindi jinslar oralarida va intruziv jinslarning shiplarida va oralarida joylashadi. Bu shakl qalay, volfram, molibden,mis, oltin konlari uchun xosdir. Materok yer po’stining asosiy tuzilishi

Yer po‘stining tuzilishi va tarkibi • Yer po‘sti sayyoramizning eng yuqori qattiq qobig‘ini tashkil etadi va murakkab relyef tuzilishiga ega. Quruqlik relyefida tog‘lar va tog‘ tizmalari, past tog‘liklar, tepaliklar hamda tekisliklar ajratiladi. Yer po‘stining qalinligi okean ostida 5–8 km, quruqlikda esa 20–70 km ni tashkil etadi. Yer po‘stining yuqori qismini tashkil etuvchi jinslarning tarkibi va xossalari to‘g‘risida tabiiy ochilmalar, tog‘ lahimlari hamda burg‘i quduqlari kernidan olingan namunalar bo‘yicha ma’lumotlar olish mumkin.

• Yer po‘stining kimyoviy tarkibini aniqlashda F.V.Klark, V.I.Goldshmidt, V.I.Vernadskiy, A.Ye.Fersman, A.N.Vinogradovning xizmatlari katta. 1889-yilda amerikalik olim F.V.Klark tog‘ jinslarining kimyoviy tahlillaridan 6000 ga yaqinini to‘plab, litosferaning o‘rtacha tarkibini hisoblaydi.1939-yilda rus olimi A.Ye.Fersman elementlarning yer po‘stidagi yoki biror-bir tizimdagi (masalan, Yer shari, Quyosh atmosferasi va h.k.) foizlardagi o‘rtacha miqdorini «kimyoviy elementlarning klarki» • deb atashni taklif qilgan. Klark o‘lchovi elementlarning geokimyoviy tomonlarini o‘rganishda keng qo‘llaniladi. Quyida yer po‘stida eng ko‘p klarkga ega bo‘lgan kimyoviy elementlar keltiriladi:

O'xshashlar

Zamonaviy raqamli rentgen qurulmalari va ularning tibbiyotdagi o’rni

Ochiq va yopiq shikastlanishlar va shifokordan oldingi yordamni tashkil etish

Tomografiyaning rekonstruksiya sifatiga radiatsiya beqarorlikning ta'sirini o’rganish

Aminokislotalar – kofermentlar,garmonlar va vitaminlarning tarkibiy qismi sifatida

Tibbiyot sohasiga hissa qo'shgan o’zbek olimlari