O’simlik tuzilishining asosi - uglevodlar - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

O’simlik tuzilishining asosi - uglevodlar

Yuklangan vaqt:

11.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

744.486328125 KB

Ko'chirib olish

O’SIMLIK TUZILISHINING ASOSI - UGLEVODLAR

• Qishloq xo’jaligi maxsulotlarining kimyoviy tarkibi • O’simliklar tarkibidagi uglevodlar • Uglevodlarning klassifikatsiyasi. • Don, yorma, un va boshka maxsulotlarning uglevodlari. • Xulosa REJA

1. UGLEVODLAR VA ULARNI XOSSALARI • Uglevodlar barcha tirik organizmlar tarkibiga kiradigan, uglerod, vodorod va kisloroddan tashkil topgan birikmalardir. Uglevodlarning umumiy formulasi С m (Н 2 О) n , (m≥n) bo’lib, shunga ko’ra ular uglerod va suv (voda) so’zlaridan olingan. • Uglevodlar va ularning turli shakllari ayniqsa o’simliklarda ko’p uchraydi. O’simliklarning barcha organlari quruq massasining o’rtacha 70-80% tashkil etadi. Odam va xayvonlar organizmida uglevodlar miqdori 2% ga xam yetmaydi. •

Uglevodlarning vazifalari • Energiya vazifasi. Xar qanday oraganizmning, xususan o’simliklar xujayralarida kechadigan fiziologik va biokimyoviy jarayonlar uchun zarur erkin energiya sodda uglevodlar (glyukoza) asosida qondiriladi. • Qurilish (tuzuvchi) vazifasi. Odam va xayvonlardan farqli ravishda o’simliklar organizmi uglevodlardan tashkil topgan. Bunda ular xujayrasining asosi murakkab uglevodlar – tsellyuloza, gemitsellyuloza va pektin moddalaridan iborat bo’ladi. • Zaxira vazifasi. O’simliklardagi erkin uglevodlar zaxira uglevod – kraxmal shaklida ularning urug’lari, tugunaklari, ildizpoyalarida to’planadi. Zaxira uglevodlar o’simliklar hayotida muhim ahamiyatga ega bo’lib, ularni turli noqulay omillarga chidamliligida va urug’larni unib chiqishida asosiy o’rinda turadi .

UGLEVODLAR KLASSIFIKATSIYASI ODDIY UGLEVODLAR MONOSAXARIDLAR MURAKKAB UGLEVODLAR OLIGOSAXARIDLAR, POLISAXARIDLAR

Monosaxaridlar yoki monominozalar oddiy uglevodlar deb xam ataladi. Ular gidrolizlanganda oddiy uglevodlarning xosil bo’lishi kuzatilmaydi. Ularning umumiy formulasi С п Н 2n О п . Bunda monosaxaridlar tarkibidagi uglerod atomlarining soni 3 dan 9 tagacha bo’lishi mumkin. O’simliklar olamida keng tarqalgan monosaxaridlar quyidagilar: Tetroza C 4 H 8 O 4 (elitroza) Pentoza C 5 H 10 O 5 (arabinoza, ksiloza, riboza) Geksoza C 6 H 12 O 6 (glyukoza, fruktoza) 2. MONOSAXARIDLAR

Monosaxaridlardan eng muximlari geksozalar guruxiga mansub bo’lgan glyukoza va fruktozadir. Glyukoza uzum shakari deb xam yuritiladi. CHunki u uzum mevasida ko’p miqdorda uchraydi. Bundan tashqari uni barcha mevalar va o’simliklar vegetativ tanasi tarkibida xam uchratish mumkin. Fruktoza – meva shakari deb xam ataladi, ko’p miqdorda sersuv mevalar va gul shirasi tarkibida uchraydi, ammo o’simliklar vegetativ organlarida uchramaydi.

Monosaxaridlarning ahamiyati Monosaxaridlar fotosintez va nafas olishning barcha oraliq reaktsiyalarida, nuklein kislotalar, kofermentlar, polisaxaridlar, ATF sintezlarida bevosita ishtirok etadi. Nafas olish jarayonida ajralib chiqadigan erkin energiyaning yagona manbai sanaladi. Monosaxaridlarning maxsulotlari – shakar spirtlari, kislotalari, aminoshakarlar – nafas olish jarayonida, lipidlar, DNK va boshqa makromalekulalar sintezida muhim rol o’ynaydi.

Oligosaxaridlar murakkab shakarlar xisoblanib, molekulasi 2-10 tagacha monosaxarid qoldig’idan tashkil topgan. Oligosaxaridlar gruxini tabiatda keng tarqalgan turi disaxarid xisoblanadi. Ularning umumiy formulasi C 12 H 22 O 11 Disaxaridlarga kiradi: saxaroza (glyukoza + fruktoza) laktoza (glyukoza + galaktoza) maltoza (glyukoza + glyukoza) 3. OLIGOSAXARIDLAR

Disaxaridlarni hosil bo’lishi • Disaxaridlar ikki monosaxarid molekulasini (ko’pincha geksozalarni) kondensatsiyasi natijasida xosil bo’ladi. Bunda ikki monosaxarid molekulasi o’rtasida xosil bo’lgan bog’ glikozid bog’ deyiladi.

• Tabiatda eng ko’p tarqalgan disaxarid vakili saxarozadir. U insonlar kundalik xayotida keng ishlatadigan oddiy qand bo’lib, yana shakarqamish yoki lavlagi shakari deb xam yuritiladi. •

• Tabiatda erkin xolda uchramaydigan disaxarid maltozadir. Maltoza kraxmal va glikogenni asosiy tuzuvchisidir. U oshqozon-ichak yo’lida kraxmalni fermentativ-gidrolitik parchalanishida oraliq modda sifatida xosil bo’ladi. Unib chiqayotgan donlarda xam kraxmal gidrolizi tufayli maltoza paydo bo’ladi. Maltoza yana qiyom shakari deb xam ataladi.

• Polisaxaridlar tabiatda, xususan o’simliklar olamida juda keng tarqalgan yuqori molekulali uglevodlardir. Polisaxaridlar yuzlab va minglab monosaxaridlar qoldiqlaridan tashkil topgan. • Kislotalar va fermentlar ta’sirida gidrolizlanganda oddiy monosaxaridlarni xosil bo’lishiga ko’ra: • POLISAXARIDLAR Gomopolisaxaridlar Geteropolisaxaridlar Kraxmall, selliloza Gemmiseliloza4. POLISAXARIDLAR

Kraxmal (C 6 Н 10 О 5 ) n – fotosintezning dastlabki maxsuloti bo’lgan glyukozaning qoldig’idan tashkil topgan. Fotosintez natijasida xosil bo’lgan monosaxarid glyukoza zapas oziqa sifatida polisaxarid kraxmal donachalari ko’rinishida tuganaklarda, ildizlarda va urug’larda to’planadi. Uning miqdori bug’doyda 75%, guruchda 80%, kartoshka tuganaklarida 12-24%, barglarda 4% atrofida bo’ladi. Kraxmal kimyoviy jixatdan sof modda emas, Uning asosiy qismi (96- 97%) polisaxarid – amiloza va amilopektindan iboratdir. Sellyuloza – yoki kletchatka o’simliklar olamida eng ko’p tarqalgan polimer organik moddadir. Uning barglardagi miqdori 15-30%, yog’ochda 50-70% ni tashkil etadi. Paxta tolasi to’liq tsellyulozadan iborat. Sellyuloza kuchli kislotalar ta’sirida gidrolizlanib β-D-glyukoza xosil bo’ladi. Tabiatda uni gidrolizga uchratadigan yagona ferment kavsh qaytaruvchi xayvonlar oshqozonida yashaydigan bakteriyalar tomonidan ishlab chiqariladi va xayvonlarni xazm jarayoniga yordam beradi.

• Barcha polisaxaridlarning vakillari molekulasida monosaxaridlar qoldiqlari zanjir ko’rinishida shoxlanib, spiral ko’rinishni xosil qilishi mumkin. SHuning natijasida ularning molekulalari zichlashib, fizik xususiyatlariga ko’ra amorf yoki qattiq, suvda erimaydigan yoki unda kleystr xosil qilish xususiyatlariga ega bo’ladi. •

Poya polisaxaridlari va uglevodlarning transport shakli

Adabiyotlar Alimova R.A., Sagdiyev M.T. O’simliklar fiziologiyasi va biokimyosi: o’quv qo’llanma. – Toshkent, 2013. Beknazarov B., “O’simliklar fiziologiyasi” darslik. Toshkent 2009 Xodjaev A., “O’simliklar fiziologiyasi” darslik. Samarkand 2007. Hans-Walter. Plant Biochemistry. 2005.4-8 str. William G. Hopkins and Norman P. A. Huner. Introduction to Plant Physiology The University of Western Ontario. 2009. Lincoln Taiz., Eduardo Zeiger. Plant physiology. USA, University California, Los Angeles. 2002.

O'xshashlar

Ekologik omillar haqida tushuncha. Iqlim omillari - yorug’lik, harorat, havo va suvga nisbatan o’simliklarning guruhlari

Organik va meniral o’g’itlar. Begona o’tlar 2

Zamburug’lar va lishayniklarning tuzilishi hamda ularning qishloq xo’jaligidagi ahamiyati

Bargning vazifasi, tuzilishi, tiplari va ularning insonlar hamda qishloq xo‘jaligidagi ahamiyati

Agrokimyoda o’rganiladigan uchta asosiy ob’ekti va ularning vazifalari