Korxonada xaridorlarning iste’molchilik xulq-atvorini o‘rganish - Iqtisodiyot - Slaydlar

Korxonada xaridorlarning iste’molchilik xulq-atvorini o‘rganish

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2292.3515625 KB

Ko'chirib olish

Korxonada xaridorlarning iste’molchilik xulq- atvorini o‘rganish

Har qanday, har bir yuridik yoki jismoniy shaxs o‘z mohiyatiga ko‘ra iste’molchi hamdir. Ularning ehtiyojlari xilma-xil va chegara bilmaydi. Lekin, bu ehtiyojni qondirish jarayoni, ularning xulq-atvorlari bilan belgilanadi. Shuning uchun ham marketologlarning muhim vazifalardan biri, xaridorning iste’molchilik xulq- atvorini o‘rganish, ishlab chiqaruvchilarning faoliyatini unga moslashtirish, kerak bo‘lsa, iloji boricha boshqarish hamdir. Yuridik shaxslarning iste’molchilik xulq-atvori jismoniy shaxslarning xulq-atvoridan tubdan farq qiladi. Bunda rasmiy normativlar asosiy rol o‘ynaydi. Korxonalarning ishlab chiqarish quvvati, hajmi, ular mahsulot sifati va turlari, texnika va texnologiyasining yangilik darajasi, rahbar kadrlar, xomashyo, elektr energiyasi va ish kuchi bilan ta’minlanganligi, kabi bir qancha omillar iste’molchilik xulq-atvorini belgilaydi. Korxonalarning aksariyati jismoniy shaxslar uchun tovar ishlab chiqaradilar. Masalan, jamoa xo‘jaligi o‘zi etishtirgan paxtasini qayta ishlash va tozalash maqsadida paxta zavodiga yuboradi. U erda paxtadan chigit, paxta tolasi va hokazolar olinadi. Chigit yog‘ zavodiga, tola esa ip-yigiruv fabrikasiga sotiladi. Unda tayyorlangan ip to‘qimachilik fabrikasiga jo‘natiladi va nihoyat u erda aholi uchun chit va matolar ishlab chiqariladi. Ruda konlaridan qazib olinadigan temir rudasi ham bir qancha bosqich korxonalarda ishlov berilgach, mashina, televizor, kran, temir qoshiq, mix kabi tovarlarga aylanib, aholini ehtiyojini qondirishga yo‘naltiriladi. Shunday qilib, jismoniy shaxs tovarlarning oqibat iste’molchisi ekan, uning xulq-atvorini o‘rganish marketologlarning asosiy vazifalaridan biridir.

Iste’molchilar o‘zlarining yoshi, daromadlari, ma’lumoti tashabbuskorligi, moda, did va boshqalarga munosabati bilan birbiridan farq qiladilar. Ularni ushbu xususiyatlariga ko‘ra guruhlash, ehtiyojlarini qondirish uchun maxsus mo‘ljallangan tovarlar ishlab chiqarishda muhim ahamiyat kasb etadi. Mamlakatimiz iste’molchilari o‘zlarining xaridorlik xulq-atvoriga ko‘ra ishchi-xizmatchilar, jamoa xo‘jaliklari mehnatkashlari, ziyolilar, shaharliklar va qishloq aholisi kabi guruhlarga bo‘linishi mumkin. Ishchi-xizmatchilar madaniy- maishiy xizmatlardan ko‘proq foydalanishi bilan ajralib turadilar. Bu hol oila byudjeti cheklangan sharoitlarda nooziq-ovqat mollariga ketadigan xarajatlar ulushini kamaytirishga yordam beradi. Ularning savodxonlik darajasi ancha yuqori bo‘lganligidan shahar turmush tasavvurlariga mos ravishda turar-joylarining shinam bo‘lishiga e’tibor beradilar. Jamoa xo‘jaliklaridagi iste’molchilar esa har xil tovarlarni sotib olishni afzal ko‘radilar, madaniy-maishiy korxonalarning xizmatlaridan kamroq foydalanadilar, mablag‘larining ko‘p qismini transport vositalari sotib olishga sarflaydilar. Voyaga etgan yosh shaharlik iste’molchilar guruhiga 18 dan 30 yoshgacha bo‘lgan kishilar kiradi. Ular ichida talabalar, yosh bo‘ydoqlar, yosh kelin-kuyovlar ajralib turadi. Bu guruhdagi iste’molchilar kitob, videoapparatura, modali kiyimlar, shaxsiy gigiyena vositalariga nomutanosib ravishda katta xarajat qiladilar. Ularning iste’molchilik fe’l-atvorida pul sarf-lash motivi jamg‘arish motividan yuqori bo‘ladi.

Marketing izlanishlari shuni ko‘rsatadiki, iste’molchilik fe’latvorining shakllanishida iste’molchilarning madaniy saviyasi ham katta ahmiyatga ega. Oilada katta bo‘layotgan bola o‘zining oilasi uchun xos bo‘lgan qadriyat, idrok, afzalliklar, muammolar majumiga ega bo‘ladi. Jamiyatda hukmron bo‘lgan qadriyatlar, yurish- turish tarzlari va boshqalarni o‘zlashtiradi. Ishbilarmonlik faoliyati hukm surgan oilada o‘sayotgan bolada muvaffaqiyatga, faollikka, omilkorlikka, moddiy qulaylik, erkinlikka moyillik kabi hislatlar shakllana boradi. Ko‘p millatli O‘zbekiston Respublikasida rus tilida gapiradigan aholining o‘ziga xos madaniyati rivojlanmoqda. Bu madaniyat o‘z navbatida rus, ukrain, nemis, koreys, yahudiy, arman va boshqa xalqlarning ilmiy madaniyatidir.

Diniy dunyoqarash — pravoslav, xristianlar, musulmonlar, buddistlar va boshqa diniy guruhlarni alohida guruhlarga ajratish hamda iste’molchilarni xulq-atvori aniqlashda muhim ahamiyatga egadir. Bu ishda jo‘g‘rofiy joylashuvning ta’sirini ko‘rsatib o‘tish joizdir, masalan, poytaxt Toshkent shahrida yashaydigan yosh o‘zbek ayolining tovarlarga bo‘lgan qiziqishi Qashqadaryo viloyatining tog‘ zonalarida yashovchi yosh o‘zbek ayolining qiziqishlaridan tubdan farqlanadi. Iste’molchilik fe’l-atvorini o‘rganishda aholining ijtimoiy kelib chiqishiga qarab turkumlash ham lozim.

Respublikamiz aholisini quyidagi ijtimoiy sinflarga guruhlash mumkin: — tub boy avlod vorislari — jamiyatimizning oliy tabaqasi. Ular eng qimmatbaho va yuqori sifatli tovarlarni barqaror iste’mol qiladilar. Farovon turmush kechiradilar, bunda ularda ko‘nikma hosil bo‘lgan va tabiiy holdek qaraydilar; — tadbirkorlar sinfi. Ular jamiyatda, iqtisodiyotda va iste’molda juda faollik ko‘rsatadilar. Ko‘p va namoyishkorona sarf-xarajat qiladilar. Ularning boyliklari o‘zlari tomonidan to‘plangan; — ziyoli va erkin kasb egalari. Ular madaniyat, maorif, ma’naviy hayotda faoldirlar. Ularning daromadlari yuqori bo‘lmasa-da, qulay turmush, yuqori sifatli ovqatlanish, mazmunli hordiq chiqarish va oz bo‘lsin-u, soz bo‘lsin naqlida tovarlarni xarid qiladilar; — xizmatchilar, yuqori malakali ishchilar, zavodlar, fabrikalar, qishloq xo‘jalik korxonalari, xizmat ko‘rsatish sohasining o‘rta xodimlari. Aholi ongida hukmron bo‘lgan to‘laqonli va madaniy turmush yaratishga intiladilar va shunga monand xarid qiladilar; — past malakali ishchilar, kichik xizmat ko‘rsatish sohasining ishchi-xizmatchilari; — malakasiz xodimlar, nafaqa olib kun ko‘ruvchilar.

Bunday guruhlashda ayni bir sinfga mansub shaxslarning bir turdagi fe’l-atvorga moyil bo‘ladishi, lekin ular bir guruhdan ikkinchisiga erkin va tez-tez o‘tib turishi, ularning ish turi, ma’lumoti, daromadlari o‘zgarib turishini ham nazarda tutmoq lozim. Aynan har bir guruh uchun turar-joy turi, avtomobil markasi, murakkab uy- ro‘zg‘or elektr texnikasi va boshqalar aniq bo‘lib, savdo korxonalari eng katta muvaffaqiyatga erishishlari uchun o‘zlari mo‘ljalga olgan xaridorlar guruhini aniq tasavvur eta olishlari kerak. Tovarlar taqchilligi sharoitida, albatta, masalaning bunday qo‘yilishi bemavridroq ko‘rinadi, biroq bozor munosabatlari rivojlanib tovarlar taqchilligi bartaraf etilgach, savdo korxonalari oldida tobora keskinlashib ketayotgan raqobat sharoitlarida xaridorlarni o‘z tomoniga og‘dirib olish masalasi ko‘ndalang turadi. Bu sharoitda marketing izlanishlari olib borish va tovarlarni foydaliroq yo‘sinda sotish zaruriyati tug‘iladi. Bulardan tashqari ayrim jamoalar, oila, mahalla kabilarning ham iste’molchi xulq-atvorlariga ta’sir ko‘rsatishni ta’kidlab o‘tmoq lozim. Iste’molchilarning xulq-atvorini shakllanishi, rivojlanishida oilaning turmush tarzi, an’analari katta ahamiyatga ega. Masalan, respublikamizning tub millat erkaklari oila uchun oziq-ovqat xarid qilishda asosiy xaridorlar hisoblansalar, ayollar esa an’ana bo‘yicha gazlamalar, kiyim-kechaklar, poyafzal bozorlarida asosiy xaridorlardirlar. qimmatbaho mollarni er va xotin birgalikda oladilar va hokazolar.

Bozor munosabatlariga o‘tish tezlashib borayotgan ushbu davrda yangi iste’molchilar guruhi — tadbirkorlar paydo bo‘ldi. Ular o‘z maqomiga ko‘ra yangi modali kostyum, poyafzal, avtomobil xarid qilishda qat’iydirlar. Turizm va sport ularning sevimli mashg‘uloti bo‘ladi. Iste’molchilik fe’l-atvorining shakllanishiga xaridorlarning yoshi, oila hayotining bosqichlari, iqtisodiy ahvoli, kasbi, shaxsning toifasi va iste’molchining o‘zo‘ziga baho berishi ham ta’sir qiladi. Masalan, kishining yoshi o‘ta borgan sari, uning sotib olayotgan tovarlarining turlari ham o‘zgara boradi. Oziq-ovqat do‘koniga kirib qolgan bolaning shirinliklar sotilayotgan joydan ketgisi kelmaydi, holbuki, katta yoshli odam aniq bir ehtiyojni qondirish maqsadidagina (masalan, mehmondorchilik uyushtirganda) shu joyga keladi.

Jamiyat a’zolarining iste’molchilik fe’l-atvori ular oilalari turmush davri bosqichlarining o‘tish navbatiga bog‘liq tarzda ham o‘zgaradi. Masalan, ota-onasidan alohida yashaydigan iste’molchilar, yosh bo‘ydoqlar mazmunli dam olishga, modali tovarlar olishga o‘z mablag‘larini ayamasdan sarflaydilar. Yosh kelin-kuyovlik maqomini olib, hali bolalari yo‘qligidanoq, umumoila mol-mulki, kvartira kabi uzoq muddatli foydalaniladigan buyumlar, uy bezaklari sotib olishga intiladilar. Farzand dunyoga kelishi bilan, bola uchun dori-darmonlar, o‘yinchoqlar, aravachalar, bolalar mebeliga ketadigan xarajatlar keskin ko‘payadi. Bola o‘sa boradi va ota-onalar bola uchun mo‘ljallangan kitoblarga, rivojlantiruvchi o‘yinlarga, musiqa asboblariga qiziqa boshlaydilar va hokazolar. Xaridorning kasbi ham iste’molchilik fe’l-atvoriga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Masalan, ishchilar korjoma, yaxshi kiyim- kechaklar, poyafzal sotib oladilar. Davlat idoralarining xizmatchilari ma’lum rangdagi kostyumlar, ko‘ylaklar, shularga mos galstuklar sotib oladilar. Xaridorlik fe’l-atvoriga kishilarning iqtisodiy ahvoli kuchli ta’sir qiladi. Marketing izlanishlari shuni ko‘rsatadiki, oila farovonligiga narxlar islohati katta ta’sir etadi. Masalan, ishchi va xizmatchilarning ish haqi va jamoa xo‘jaligida band bo‘lganlar mehnatiga to‘lanadigan haqlar; nafaqalar, ishlamaydigan pensionerlarga beriladigan nafaqalar va talabalarga beriladigan stipendiyalarning oshib borishi, ularning xarid quvvatini oshiradi. Har bir shaxs va oilalarning iste’molchilik xulq-atvoriga ularning turmush tarzi ham katta tasir ko‘rsatadi. Ya’ni, e’tiqodlari, atrof-muhit bilan muloqot olib borish faoliyatida o‘z ifodasini topadigan, barqarorlashadigan tumush shakllari, tumush tarzidir. Ijtimoiy omillarga xaridorning o‘zi to‘g‘risidagi, o‘z toifasi to‘g‘risidagi tasavvurlari kiradi. Savdo korxonalari xizmat ko‘rsatadigan aholi o‘rtasida eng ko‘p tarqalgan shaxslar toifasini aniqlash, mollarni reklama qilish, ularni sotish shakllarini to‘g‘ri tashkil qilishga imkon beradi.

O'xshashlar

Marketing rejasi

Oilaviy marketingining narx vositalari

Korxonada mehnatni tashkil qilish va haq to’lash

Iqtisodiy rivojlanishning yuqori suratlarda ta`minlash sharoitida korxonada biznes rejalashtirish va takomillashtirish

Soliqlar va soliqqa tortish fanining predmeti va o‘rganish usullari