Mirzo Ulug’bekning geografiya faniga qo’shgan hissasi - Geografiya - Slaydlar

Mirzo Ulug’bekning geografiya faniga qo’shgan hissasi

Yuklangan vaqt:

01.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

776.125 KB

Ko'chirib olish

Mirzo Ulug’bekning geogra fiya faniga qo’shgan hissasi Reja: • Mirzo Ulugʻbekning hayoti • Mirzo Ulugʻbekning Rasadxonasi • Mirzo Ulugʻbekning geografiya sohasidagi ishlari • Xulosa

• Buyuk olim va davlat arbobi, temuriylar sulolasining yorqin namoyandasi Mirzo Ulug`bekning nomi duny o fani sahifalariga zarhal harflar bilan bitilgan. Uning astronomiya, matematika, geometriya, geogra fiya v a boshqa qator fanlar rivojiga qo`shgan o`lkan hissa si, O`rta asrlarda amalga oshirgan hisob-kitoblarinin g aniqligi hozirgi zamon ilm ahlini hamon lol qoldirib kelmoqda.

• Tarixchilarning yozishicha, Ulug`bek kuchli xotira so hibi: geo metriya, matematika, astronomiya, tarix, a dabiyot, mantik, musiqadan hamda Qur’on, hadis v a fiqh ilmlaridan yaxshi xabardor bo`lgan. Ammo Mi rzo Ulug`bek hayotining asosiy qismini astronomiya ga bag`ishlagan va ushbu fanning XV asrdagi rivojid a uning xizmati beqiyos.

• Chunki O`rta asrlargacha mavjud bo`lgan yo`lduzlar jadvalining sifati, ya’ni aniqligi, O`sha zamoy astron omlarini qoniqtirmas edi. Shu bois, osmon jismlarini kuzatish uchun Samarqandda Mirzo Ulug`bek boshc hiligida rasadxona bunyod etish va uni jihozlash ishl ari amalga oshirilgan.

• Ma’lumki, rasadxona 1427-1429 yillarda ko`rilgan v a uni barpo etish rejasi bo`lajak alloma Mirzo Ulug` bekda bolalik chogidayoq tug`ilgan edi. Chunki olim yoshligida Tehron yonidagi Maroga observatoriyasin i ko`rib, havas bilan «men ham shundayni ko`raman », deb ahd qilgan ekan. Ulug`bekning yoshi 26-27 la rga yetganda u olimlar bilan yaqindan tanishgan va ular bilan ko`p suhbatlar ko`rgan. 1420-yillarga kelib uning atrofida 60-70 tacha matematik va astronom olimlar to`plangandi.

• Mirzo Ulug`bek Samarqandda rasadxona zamirida « Ulug`bek akademiyasi»ga asos solgan va bu yerda ol ib borilgan ilmiy kuzatishlari natijasida «Ziji jadidi Ko `ragoniy» («Ko`ragoniyning yangi astronomik jadvali ») va «To`rt ulus tarixi» kabi mashhur asarlari yaratil gan. Tarixchi olim Davlatshoh Samarqandiyning yozi shicha, «Ulug`bek geometriya borasida Evklidga, ast ronomiya sohasida esa Ptolomeyga o`xshardi».

• Ziji jadidi Ko`ragoniy» asarida 1018 ta harakatlanma ydigan yo`lduzning koordinatlari hayron qolarli dara jadagi aniqlikda ko`rsatib berilgan. Mutaxassislarnin g tan olishicha, ushbu yo`lduzlar jadvali grek olimlar idan miloddan avvalgi II asrda yashagan Gipparx va milodiy I-II asrlarda ijod qilgan Ptolomey tuzgan jad vallardan keyingi davrda yaratilgan eng aniq astrono mik manba hisoblanadi.

• Quyosh bir yilda bir marta aylanib chiqadigan fazovi y doira - ekliptikaning og`ishi qiymatini aniqlashda Mirzo Ulug`bek dunyo astronomiya fanida eng oldin gi o`rinlarda turadi. Uning 1437-yilda amalga oshirg an hisob-kitoblariga ko`ra, ekliptikaning og`ishi 23°3 0'17"ga teng va bu qiymat hozirgi zamondagi hisob- kitoblardan bor-yo`g`i 0'32"ga farq qiladi. Shuning u chun ham Ulug`bek tomonidan hisoblangan bir astr onomik yil 365 kun 6 soat 10 minut 8 sekundga ten g va bu hozirgi zamon ma’lumotlaridan atigi 58 seku ndga farq qiladi.

• Ulug`bekning yozib qoldirgan asarlarida bir qator ge ografik ma’lumotlar ham mavjud. «Ziji jadidi Ko`rag oniy»dagi jadvallarda dunyodagi 683 ta aholi punkti ning geografik koordinatlari haqidagi ma’lumotlar k eltirilgan. Jumladan, Ulug`bekning yozishicha, u yar atgan rasadxona 39°37'28" geografik kenglikda joyla shgan.

• Hozirgi vaqtdagi o`lchashlar shundan dalolat beradi ki, ushbu inshootning joylashgan o`rni 39°40'37" ge ografik kenglikka to`g`ri keladi. Agar O`rta asrlardagi kuzatish uskunalari va uslublarini hisobga oladigan b o`lsak, Ulug`bek amalga oshirgan ulchash natijalarin i juda aniq, deb e’tirof etish mumkin.

• Mirzo Ulug`bekni haqli ravishda yo`lduzlar ilmining sultoni, deb atash mumkin. Olimga cheksiz hurmat hosilasi sifatida mamlakatimizning qator shaharlarid a va hatto, chet mamlakatlarda ham haykallar o`rna tilgan. Dunyo faniga qo`shgan katta hissasiga ehtiro m sifatida Mirzo Ulug`bekning nomi fazoda ham ab adiylashtirilgan. Jumladan, XIX asrda yashab ijod qil gan nemis astronomi Io gann Genrix fon Medler o`zi ochgan Oydagi kraterni Mirzo Ulug`bek nomi bilan a tagan.

Xulosa • Mirzo Ulugʻbek nafaqat buyuk shoh balki buyuk oli m hamdir. Mirzo Ulugʻbek Geografiya astronomiya v a boshqa sohalarda ijod qilgan. Ayniqsa u qurdirgan rasadxonada juda koʻplab ilmiy ishlar bilan shugʻulla ngan va oʻzining yulduzlar jadvalini yaratgan. Ushbu jadvalda 1018ta yulduzning joylashgan oʻrni va xusu siyatlari jamlab yozilgan edi. Bundan tashqari koʻpgi na hududlarning geografik oʻrnini ham aniqlagan.

O'xshashlar

Abu Rayhon Beruniyning geografiya faniga qo’shgan hissasi

Siyosiy geografiya

Qiziqari geografiya

Madaniy geografiya

Geografiya ta’limida ekskursiya