Ertak usuli - Tilshunoslik - Referatlar

Ertak usuli

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

55 KB

Ko'chirib olish

Ertak usuli Reja: 1. Ertak usulida o’tkaziladigan dars mavzusini tanlay bilish. 2. Shu usulda dars o’tkazishga qo’yiladigan talablar. 3. Ertak usuli asosida tuzilgan dars loyihasi tahlili. 4. Xulosa.

«Ma’nodosh so’zlar» mavzusini ertak usulida o’rganish. O’qituvchi o’tilgan mavzuni so’rab bo’lgandan so’ng yangi mavzuni e’lon qiladi. Yangi mavzunp quyidagi ertak bilan boshlaydi. Ma’nodosh so’zlar oilasi. Bir bor ekan, bir yo’q ekan, qadim zamonda Alloh odamlarni yaratgan ekan. Alloh odamlarga bir-birlari bilan suhbat qilib, fikr almashib yursinlar deb so’z in’om etgan ekan. So’z dastlab oz bo’lib, sekin-asta ko’payib boribdi. Uning farzandlari dunyoga kelibdi. So’zlar shunday ko’payibdiki, ayrim narsa-buyumlarni nomlashda bir nechtasi sherik bo’lib qolibdi. Ularning ma’nolarida juda yaqinlik bor ekan, lekin ular shakl jihatidan va ma’nolaridan farq qilar ekan. So’zlar o’rtasida o’zaro kelishmovchilik bo’lib qolibdi. Chunki ularning hammasi ham shu narsa-buyumning nomi bo’lishni xohlar ekan-da. Ular dastlab odamzod nomini atashda talashib qolibdilar. Uni ifodalash uchun odam, inson, kishi so’zlari kelibdi. Odamzodning yuz qismini nomlash uchun esa yuz, bet, aft, bashara, turq, chehra, jamol, oraz, ruxsor so’zlari yig’ilibdi. Shunga o’xshash holat boshqa nomlanishda ham yuz beribdi. Bu so’zlarning ayrimlari birinchi men kelganman, shu narsaning nomi menman desa, qolganlari ham shu fikrni aytar ekanlar. Ular hech kelisha olishmabdi. Oxiri so’zlar jam bo’lishib, So’zning huzuriga yo’l olibdilar.

So’z ularning arzini tinglab, uzoq o’yga cho’mibdi va shunday debdi: Sizlar talapshb-tortishmanglar. Hammalaring ham narsa- buyumlarning, belgi va harakatlarning nomi bo’lishga haqlisizlar. Lskin hammalaring turli darajada haqlisizlar. Masalan, sen - chexra so’zi, faqat yaxshi ma’noda qo’llanasan, odamlar bir-birlari bilan hafalashganda, achchiqlashib qolganda esa aft, bashara, turq kabi so’zlarni qo’llaydilar. Demak, sizlar — be t, bashara, turq so’zlari salbiy ma’noda qo’llanasizlar. Oralaringda yuz so’zi ko’proq ko’llanadi. Unda ijobiy ma’no ham salbiy mano ham sezilmaydi. Mana, ko’ryapsizlarmi, sizlar shu narsaning nomi bo’lishga haqlisizlar, lekin turlicha ma’noda qo’llanasizlar. Shuning uchun sizlarni bir oila deb hisoblaymiz. Oilangiz nomini ma’nolaring yaqin bo’lganligi uchun ma’nodosh so’zlar deb ataymiz. Oralaringizdan bir kishini boshliq qilib tayinlaymiz. Uni bosh so’z deb ataymiz. Menimcha, yuz so’zi boshliq bo’lshpga haqli. Qani, yuz so’zi do’stlaringni boshla, ahil- inoq bo’lib yashayveringlar. Odamlar sizlarni kerak paytda yuzlari qo’llayveradilar. Sizlar ham, odamzod nomini atash uchun yig’ilganlar, odam so’zini boshliq qilib, ahil hayot kechiraveringlar. Huzurimga yig’ilgan barcha farzandlarim, sizlar ham shu tarzda hayot kechiraveringlar. Sizlarni qo’llash va tanlab ishlatish odamlarning o’ziga havola. Xayr, salomat bo’linglar. So’zlar So’zning aytganlariga rozi bo’lib, orqalariga qaytishibdi. Ular shundan beri oila-oila bo’lib, do’st bo’lib yashar ekanlar. Har bir oilada Bosh so’z bo’lib, u do’stlariga yo’l boshlab yurar ekan, kerakli o’rinlarga do’stlarini jo’natar ekan. Bu oilaga zid ma’noli so’zlarning juda havasi kelar ekan.

ERTAK QAHRAMONLARI BILAN UChRAShUV Mana, o’quvchilar ertagimiz ham tugadi. Ertak sizlarga ma’qul bo’lgandir. Biz ertak tinglagan paytda ayrim ma’nodoshlar oilasi aralash holda yo’lga chiqib adashib qolishibdi. Biz ularga ko’maklashib, har bir Bosh so’zning do’stlarini topishga yordam berishimiz kerak. Hammalaring 123-mashqqa qaranglar. Shundan so’ng mashq sharti o’kiladi va shu asosda mashq quyidagicha ishlanadi. Aytmoq, gapirmok, demoq. Yuz, chehra, aft, bashara, turq. Chiroyli, zebo, ko’rkam, suluv, xushro’y. Quyosh, kun, oftob, shams. Raxmat sizga, o’quvchilar. Sizlar Bosh so’zning do’stlarini topib, oilalarini jamladingiz. GAP XONADONIGA TAShRIF . O’quvchilar, sizlar Bosh so’zning do’stlarini topishga yordam berib juda aqlli ish qildilaring. Bosh so’z sizlardan juda xursand bo’ldi. Mana shu xursandchilikni davom ettirib mehmonga borsak. Har bir Bosh so’zni gap xonadoniga mehmonga olib boramiz. Ularni mehmonga olib borish guruhlarning zimmasida. Bosh so’zning iltimosiga ko’ra ayrim do’stlarini ham mehmonga taklif qilib ko’ramiz. Demak, har bir guruh

yuqoridagi Bosh so’zlar ishtirokida gaplar tuzadi va 123- mashqning 2-shartini amalga oshiradi. Sizlarga oq yo’l, guruhlar. 1-guruh. Yuz bergan hodisani onamga aytdim. Yuz bergan hodisani onamga so’zlab berdim. Yuz bergan hodisani onamga gapirdim. Guruh izohi: Gapirmoq so’zi bu Gap xonadonida mehmon bo’la olmadi, chunki uning ma’nosi shu gapga mos kelmadi. 2-guruh. Yurtimizda chiroyli joylar ko’p. Yurtimizda zebo joylar ko’p. Yurtimizda suluv joylar ko’p. Yurtimizda xushro’y joylar ko’p. Guruh izohi: Bu gapda faqat chiroyli so’zi mehmon bo’la oldi, lekin zebo, suluv, xushro’y so’zlari mehmon bo’la olmadi. Bu so’zlar insonga nisbatan ipshatiladi. Shuning uchun bu gapning mazmuniga mos kelmadi. Biz ular bilan xayrlashdik. 3-guruh. Yuzingni doimo ozoda tut. Betingni doimo ozoda tut. Aftingni (basharangni, turqingni) doimo ozoda tug.

Chehrappsh doimo ozoda tut. Guruh izohi: Bu Gap xonadonida faqat yuz so’zi mehmon bo’la oldi . Bet , aft , b ashara , turq, chehra so’zlari bilan hayrlashdik. Ular mazmunan bu gapga mos kelmaganliklari uchun k etib q olishdi . 4-guruh. Quyosh odamni o’z nurlari bilan yoritdi. Kun olamni o’z nurlari bilan yoritdi. Guruh izohi: Bu Gap xonadonpda faqat quyosh so’zi mehmon bo’lib qoldi. Kun, shams so’zlari o’rnimiz boshqa gapda ekan deb ketib qolishdi. Hammalaringga rahmat, o’quvchilar. Sizlar Bosh so’zni mehmonga to’g’ri yo’ldan olib bordilaring. Uning do’stlarini ham esdan chiqarmadilaring. Ular o’z roziliklari bilan mehmon bo’lishni xohlamadilar. Ertagimiz qahramoni So’z «Sizlar kerakli o’rinda qo’llanasizlar», deb to’g’ri aytgan ekan. Biz buning guvohi bo’ldik. QISSADAN HISSA. O’quvchilar har qanday ertakdan o’ziga xos xulosa chiqariladi. Biz ham ertak tingladik, ertak qahramonlari bilan uchrashdik, ularga yordam berdik. Endi xulosa chiqarish vaqti ham keldi. Mening savollarimni eshiting va javob berishga harakat qiling. Javobingiz to’g’ri bo’lsa,

xulosa ham to’g’ri bo’ladi. 1. Ma’nodosh so’zlar bir ma’no asosi doirasida birlashadimi yoki turli ma’no asosidami? 1-guruh. Bir ma’no asosi doirasida. 2-guruh. Biz ham shu fikrga qo’shilamiz. 2. Bu so’zlarning hammasi aynan shu ma’noni ifodalaydimi yoki turli nozik ma’no qirralarini ifodalaydimi? 2-gurux. Turli nozik ma’no qirralarini. Masalan, cheh ra so’zi ijobiy ma’no bilan qo’llansa, aft, bashara so’zlari salbiy ma’no bilan qo’llanadi. 4-guruh. Biz ham shu fikrni qo’llab-quvvatlaymiz. 3. Demak, ma’nodosh so’zlar h aqida qa nday xulosa chiqara olamiz ? O’quvchilar: Bir ma’no asosi doirasida turli nozik ma’no qirralarini ifodalovchi so’zlar ma’nodosh so’zlardir. O’quvchilar, fikrlaring, xulosalaring to’g’ri. Ma’nodosh so’zlar haqida quyidagilarni ham bilib qo’yinglar: Ma’nodosh so’zlar anglatgan ma’no qirrasiga ko’ra uslubiy bahosiga ko’ra va nutqiy xoslanish belgisiga ko’ra o’zaro farqlanadi. Q I D I R U V

O’quvchilar, biz xulosa chiqarish bilan ovora bo’lib to’rganda ma’nodosh so’zlar Gap xonadonidan chiqib, qaygadir ketib qolishibdi. Eshitishimizga qaraganda, test o’rmonlariga yashirinib olgan emishlar. Guruhlarning navbatdagi vazifasi ularni qidirib topishdan iborat. Qidiruvda hushyor bo’linglar. Test o’rmoniga uchta yo’ldan borilar ekan. Ayrim test o’rmonlari besh yo’ldan iborat bo’lar ekan. Yaxshiyamki, ular uch yo’llik test o’rmoniga yashirinibdilar. To’g’ri yo’lni tanlagan guruh ularni topa oladi. Marhamat, hamma qidiruvga. 1. Ma’nodosh so’zlar berilgan qatorni toping. A) aqlli, bilimli, gapdon. V) sezgir, ziyrak, hushyor. S) katta-kichik, baland-past. 2. Ahil so’zining ma’nodoshlari qaysi qatorda yashiringan? A) inoq, totuv. V) qalin, do’st. S) ko’rkam, chiroyli. 3. Qaysi gapda osmon so’zining ma’nodoshi yashiringan? A) Quyosh o’z nurlarini sochdi. V) Ko’kka boqma, ko’pga boq. S) Atrofni qorong’ulik qoplab oldi. 4. Vatanni sevmoq iymondandir. Gap boshida kelgan so’zning ma’nodoshlari yashiringan qatorni aniqlang. A) yurt, o’lka. V) qishloq, davlat. S) tuman, viloyat.

Barakalla, o’quvchilar 1-guruh sezgir, ziyrak, xushyor ma’nodosh so’zlarini to’g’ri topdi, 2-guruh ahil so’zining inoq, totuv kabi do’stlarini to’g’ri belgiladi, 3-guruh osmon so’zining ma’nodoshi sifatida ko’k so’zini to’g’ri aniqladi, 4-guruh vatan so’zining ma’nodoshi yurt, o’lka ekanligini aniqlay oldi. Hammalaringga rahmat. Sizlardan yaxshi izquvar chiqar ekan. Qidiruv ishimiz yaxshi yakunlandi. Xullas, o’quvchilar bugun biz ma’nodosh so’zlar bilan tanishdik. Ma’nodosh so’zlar tilimiznipg boyligi hisoblanar ekan. Ma’nodosh so’zlarni yaxshi o’rgansak, nutqimiz ham boy bo’lar ekan. Sizlar uyda mavzuni takror o’qib kelasizlar va olam, baxt, kulmoq, ishlamoq so’zlariga ma’nodoshlar topib kelasizlar. Shu bilan darsimizni yakunlaymiz. Darsimizda barcha guruhlar faol ishtirok etdi. Keyingi darslarda ertak qahramonlari bilan yana uchrashamiz.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI: 1. Barkamol avlod — O’zbekiston taraqqiyotining poydevori (O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning yoshlarga ta’lim tarbiya berish haqidagi fikrlari). — T.: «O’zbekiston», 1997. 2. O’zbekiston Respublikasining Qonuni. «Ta’lim to’g’risida.» T., 1997. 3. O’zbekiston Respublikasining Qonuni. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to’g’risida.» T., 1997. 4. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «O’zbekiston Respublikasida umumiy o’rta ta’limni tashkil etish to’g’risida»gi 1998-yil 13-maydagi 203-son qarori. 5. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori. «Umumiy o’rta ta’limning davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to’g’risida». 1990-yil 16-avgust. 6. Umumiy o’rta ta’limning davlat ta’lim stardarti. — «Ta’lim taraqqiyoti», 1-maxsus son, T., 1999, 6-45 betlar. 7. Davlat ta’lim standartiga sharh. Ona tili. — «Ta’lim taraqqiyoti», 1- maxsus son, T., 1999, 45-54 betlar. 8. Umumiy o’rta ta’lim o’quv dasturi. Ona tili. — «Ta’lim taraqqiyoti», 1-maxsus son, T., 1999, 55-138 betlar. 9. Bespalko V.P. Slagayem ы e p edagogicheskoy texnologii. — M.: Pedagogika, 1989, - 256 s. 10. «Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni amaliyotga tadbig’

etishning nazariy va amaliy masalalari».

O'xshashlar

Yordamchi mehnat ta’limi maktabida ertak ustida ishlash metodikasi

Yordamchi mehnat ta’limi maktabida savod o‘rgatishning alifbe davri

Badiiy asarlarni janriy xususiyatlariga ko'ra o'rganish

O’qish darslarida badiiy asarlarni janriy xususiyatlariga ko’ra o’rganish

Aqli zaif o‘quvchilar nutqining rivojlanish hususiyatlari