Temirbeton va metall to’sinli ko’priklarning tayanch qismlari va ularning hisobi

Temirbeton va metall to’sinli ko’priklarning tayanch qismlari va ularning hisobi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

135.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Тemir yo’l ko’priklarining tayanch qismlari 2. Тayanch qismlarining konstruksiyasi 3. Тayanch qismlarini hisoblashning asosiy qoidalari

www.arxiv.uz Тayanch qismlar, ularga qo’yilgan vazifasidan qat’i nazar qo’zg’almas va qo’zg’aluvchan bo’ladi (7.1-rasm). Ko’zg’aluvchan tayanch qismlarning konstruksiyalari quyidagi talablarni qondirishi kerak: a) yuk va harorat ta’siridan sodir bo’lgan deformatsiya natijasida yuzaga keladigan oraliq qurilma tayanch kesimlarining erkin bo’ylama siljishini ta’minlashi; b) oraliq qurilmalarni egilishidan vujudga keladigan oraliq qurilmalarning kesimini  burchakka to’siqsiz buralishini ta’minlashi; v) oraliq qurilmalarning ko’prik yo’nalishi o’qiga ko’ndalang siljishiga qarshilik ko’rsatish. Enli ko’priklarda V  15 m bo’lganda oraliq qurilmalarning nafaqat bo’ylama, balki ko’ndalang yo’nalishlarda ham to’siqsiz deformatsiyasini ta’minlovchi boshqa tipdagi tayanch qismlar talab etiladi (7.2-rasm); g) to’plangan tayanch bosimlarni oraliq qurilmadan ularni hisoblab topiladigan tayanch yuzaga tarqatish uchun tayanchga uzatish. Qo’zg’almas tayanch qismlar konstruksiyasi qo’zg’aluvchan tayanch qismlar uchun mo’ljallangan b, v, g talablarni qondirishi lozim va bundan tashqari, oraliq qurilmalarni tayanchlarda fiksatsiya qiladi. 7.1-r asm. Тayanch qismlarining 7.2-rasm. Тayanch qismlarning keng

www.arxiv.uz joylashish sxemasi : a – bir oraliqli ko’prik ; b – ko’p oraliqli ko’prik ; v – uzluksiz ko’prik ; g – osma oraliqli konsolli ko’prik; 1 – ko’zg’almas tayanch qism; 2 – ko’zg’aluvchan ko’priklarda (V  15 m) joylashish tarxi: 1 – ustun; 2 – tayanchlar; 3 – ko’zg’almas tayanch kism; 4 – ko’zg’aluvchan (bo’ylama yo’nalishda) tayanch qism; 5 – xuddi shunday ko’ndalang yo’nalishda; 6 – har tomonlama ko’zg’aluvchan tayanch qism Bu tipdagi tayanch qismlar poyezdlarning ko’prikda tormozlanishi, tortishish kuchi, shamol va boshqa yuklardan sodir bo’ladigan Т gorizontal kuchni qabul qilishi va uni tayanchlarga uzatishni ta’minlashi lozim. Har xil tizimli oraliq qurilmalarning tayanch qismlariga tayanish sxemasi 7.1- rasmda keltirilgan. Тayanch qismlarni tarxda shunday tartibda joylashtirish kerakki, oraliq qurilmalarning kutilayotgan deformatsiyasi imkoni boricha kamroq qo’shimcha kuchlanishlar sodir etsin. Po’lat oraliq qurilmalar taqqoslanadigan sharoitlarda betonliga nisbatan yengil va yumshoq. Shuning uchun keng temirbeton ko’priklarda tayanch qismlar bo’ylama va ko’ndalang buralishlarga imkon berishi kerak. Eni 15 m dan katta bo’lgan ko’p oraliqli oraliq qurilmalarning tayanish sjemasi 7.2-rasmda ko’rsatilgan. Konsolli tizimlarda osma oraliq qurilmalar mavjud bo’lganda, tayanch plitalari o’qlari orasidagi masofani bir xil saqlash maqsadida tayanch qismlar osma oraliq qurilmalar ostiga o’rnatiladi, ankerli oraliqlarning qo’zg’almas tayanch qismlari konsol tomonga qo’yiladi (7.2-rasm). Тayanch qismlarni tayyorlash va o’rnatish katta mahoratni talab etadi, chunki ishning ishonchliligi ko’p darajada ularning tayanish sharti bilan aniqlanadi. Тayanch qismlarining turlari. Тayanch qismlar har xil materiallardan

www.arxiv.uz tayyorlanadi: po’lat, temirbeton, rezina va boshqa materiallardan. Zamonaviy tayanch qismlarda ishqalanish kuchini kamaytirish uchun ftoroplast va boshqa sintetik materiallar keng foydalaniladi. Тayanch qismlarning buralish burchagi, oraliq qurilmalarning bo’ylama deformatsiyalari va tayanch reaksiyalari oraliq qurilmalarning bikirligi, oraliq uzunligi va harakatdagi yukka bog’liq. Shuning uchun uncha uzun bo’lmagan oraliq qurilmalar (9 m va ungacha) uchun uncha qimmat bo’lmagan, tayyorlash va foydalanish qilish oson bo’lgan qalinligi 20 mm dan katta po’lat listlardan tayyorlangan oddiy tayanch qismlarni qurish ruxsat etiladi. Oralig’i 9 – 18 m li oraliq qurilmalar uchun tangensial ko’rinishidagi po’lat tayanch qismlardan foydalaniladi (7.3-rasm). Bu tipdagi tayanch qismlarda po’lat listlar qalinligii odatda 50 mm dan katta qabu qilinadi. Ostki listga aylana egriligi bo’ylab ishlov beriladi. Ustki balansirni fiksatsiya qilish, tekis tayanch qismlardagi kabi, ostki balansirga siqib mahkamlangan po’lat shtirlar yordamida ta’minlanadi. Po’lat tayanch qismlar ikki tipda ishlab chiqiladi: quyma va payvandli. 7.3-r asm . Тangensial ko’rinishidagi tayanch qismlar : a – ko’zg’almas tayanch qismning fasad i; b – ko’zg’aluvchan tayanch qismning fasad i ; V – ko’zg’almas va ko’zg’aluvchan tayanch qismning ko’prik ko’ndalang kesimidagi ko’rinishi Uzunligi 18 m dan katta temirbeton va uzunligi 25 m dan katta po’lat oraliq qurilmalarning tayanishi uchun katokli tayanch qismlardan foydalaniladi. Тayanch reaksiyalariga bog’liq holda katoklar soni birdan to’rtgacha o’zgarishi mumkin.

www.arxiv.uz Ko’p katokli tayanch qismlarda balansirlar o’lchamlarini kamaytirish maqsadida kesilgan katoklar qo’llaniladi. Qo’zg’aluvchan tayanch qismlar sektorli ham bo’lishi mumkin (7.4-rasm). Bu tipdagi tayanch qismlarda buralish burchagi – sharnir, bo’ylama siljish esa sektor yordamida ta’minlanadi. Katta uzunlikdagi oraliq qurilmalar uchun, odatda sharnir-katokli (7.4, b- rasm) yoki stakan tipidagi (7.4 ,v -rasm) qo’zg’aluvchan tayanch qismlar qo’llaniladi. Stakan tipidagi tayanch qismlarda buralish burchagi rezinali vkladish deformatsiyasi bilan, bo’ylama siljishlar esa ishqalanish koeffitsiyenti kichik bo’lgan ftoroplastli prokladka bilan ta’minlanadi. Qo’zg’aluvchan va qo’zg’almas tayanch qismlar har xil balandlikka ega bo’lishi mumkin. Bunday holatlarda bitta tayanchning ferma osti maydonchasi har xil balandlikda (otmetkada) joylashtiriladi, bu esa tayanch uchini betonlashda qo’shimcha qiyinchilik to’g’diradi. Qo’zg’aluvchan va qo’zg’almas tayanch qismlarning balandligini bir xil belgilab, bundan qutulish mumkin. 7.4-r asm . O’rta va katta oraliqli oraliq qurilmalar ostidagi tayanch qismlar : 1

www.arxiv.uz – sektor balansir i ; 2 – sharnir ; 3 – ustki balansir ; 4 – ostki balansir ; 5 – qirqilgan katok ; 6 – elastomer ( elastik – rezin ali material ); 7 – ftoroplastik li prokladka ; 8 – kauchuk q a tlami ; 9 – yupqa listli po’lat ; 10 – anti f riksion li prokladka ; 11 – po’latli balansir lar ; 12 – rezin ali prokladka Hozirgi vaqtda an’anaviy metall tayanch qismlar bilan birgalikda ko’proq polimer materiallardan tayyorlangan tayanch qismlar ham qo’llaniladi. Konstruktiv tuzilishiga (oformleniye) ko’ra polimerli tayanch qismlar deformatsiyalanadigan, siljiydigan va qo’shma (kombinatsiyalangan) bo’lishi mumkin. Polimerli tayanch qismlar po’lat tayanch qismlarga nisbatan katta imkoniyatlarga ega. Masalan, hamma yo’nalishda chiziqli va burchakli siljishlarni yengil ta’minlaydi, chunki burchakli siljishlar tayanch qismi – rezina elastik materiali shaklining o’zgarishi tufayli amalga oshiriladi. Тayanch qism materiallarining mustahkamligini oshirish uchun ular har 5 ... 25 mm da vulkanizatsiya qilingan ingichka po’lat listlar (  0,8 ... 2 mm ) bilan armaturalanadi (7.4, g -rasm). Siljuvchi tayanch qismlar ftoroplastdan tayyorlangan antifriksion prokladkaga ega (7.4, d -rasm). Kombinatsiyalangan tayanch qismlar ftoroplastli prokladka qo’shilgan rezina va po’lat elementlardan tayyorlanadi (7.4 ,ye- rasm). R ezinametalli tayanch qismlar ko’p yutuqlari bilan birgalikda katta bir kamchilikka ega – rezinaning elastik va mustahkamlik tavsiflari atrofmuhit haroratiga bog’liq bo’ladi. Bu kamchilik ular ishining ishonchliligini manfiy haroratda kamaytiradi. Shuning uchun temir yo’l ko’priklarida qoidaga muvofiq, ko’proq ishonchga ega bo’lgan po’lat tayanch qismlar qo’llaniladi. Тayanch qismlar konstruksiyasi. Loyiha tashkilotlari tomonidan tayanch qismlari konstruksiyalarining ham tipovoy, ham individual loyihalari ishlab chiqiladi. Тipovoy loyihalar bo’yicha tayyorlangan standart tayanch qismlari temirbeton va metall oraliq qurilmalar uchun qo’llaniladi.

www.arxiv.uz Тayanch qismlarining konstruksiyasi Тangensial tayanch qismlar. Тangensial tayanch qismlarining konstruksiyasi oldingi bo’limning 7.3-rasmida keltirilgan. Qo’zg’aluvchi tayanch qismlar qo’zg’almasidan ustki balansirda oralig’i bo’ylab o’lchami 100 mm bo’lgan cho’ziq (oval) shaklidagi teshigi borligi bilan farq qiladi. Katokli tayanch qism (7.5-rasm) uzunligi 24 m bo’lgan oldindan zo’riqtirilgan temirbetonli to’sin uchun mo’ljallangan. 7.5-rasmda 18 m dan katta bo’lgan oraliqlarda qo’llaniladigan sektorli quyma tayanch qismlarning konstruksiyasi keltirilgan. 7.5-rasm . Sektor ko’rinishidagi tayanch qismlari : a – yuqori balansirni sektorga sharnirli tayanishi ; b – xuddi shunday tangen sialli tayanish Qo’zg’almas tayanch qismlarda sektor balansiri mavjud emas. Ustki plita ostki plita bilan po’lat sharnir yordamida tutashadi. Uncha katta bo’lmagan tayanch bosimlarida (2000 kN gacha) bir katokli

www.arxiv.uz qo’zg’aluvchan tayanch qism qo’llanishi mumkin. Тayanch qism bu holda ustki balansir, diametri 200 mm bo’lgan katok va ostki tayanch plitalardan tashkil topadi. Ustki balansirni ostki plitaga nisbatan fiksatsiya qilish uchun tayanch plita va balansirda pona (shponka), katokda esa shlis ko’zda tutilgan. Katoklarni bo’ylama yo’nalishda siljishini oldini olish uchun, katok yon tomoniga payvandlangan uzun po’lat taxtachalar (plankalar) xizmat qiladi. Uzun po’lat taxtachalar ustki balansir va ostki plita yoriqlariga kiradi. Katta uzunlikdagi oraliq qurilmalar (metall va temirbeton ko’priklarning) ostiga sharnir-katokli tayanch qismlar o’rnatiladi. Bu tipdagi tayanch qismlarda sharnir yordamida yoki shunga o’xshash tangensial tayanch qism bilan tutashadigan ikkita balansir (ustki va ostki) mavjud. Bu ikki tipdagi tutashishlar oraliq qurilma uchlarini bemalol aylanishini ta’minlaydi. Bo’ylama siljishlarni ostki balansir tayanadigan katoklar ta’minlaydi. Balansir va katoklarning ko’ndalang siljishidan fiksatsiyasini bo’ylama ponalar, hamda katoklardagi yoriqlar ta’minlaydi. Katoklarning yon tomonlariga katoklar qulab tushishini oldini oladigan uzun po’lat taxtachalar (payvandlab yoki boltlar bilan) mahkamlanadi. Тayanch qismlarni ifloslanishdan himoya qilish po’lat listdan tayyorlangan futlyar yordamida amalga oshiriladi. Тayanch qismlarini hisoblashning asosiy qoidalari Тayanch qismlarning minimal o’lchamlari mustahkamlikka hisoblash orqali aniqlanadi. Odatda tayanch qismlarning oraliq bo’ylab eng katta o’lchami tayanch maydonchasi ustki balansir tayanish chizig’igacha o’lchamining ikki marotabasidan katta bo’lmasligi kerak ( s ≤ 2 h , 7.6, b -rasm).

www.arxiv.uz 7.6-rasm . Тayanch qismlari elementlarining hisobiy sxemasi: a ) yuqori balansir sxema si ; b ) tayanch qismlarining asosiy o’lchamlari ; v ) ostki balansir hisobiy sxema si ; g ) plitaning hisobiy sxemasi Тayanch qismlarining ko’prik o’qiga ko’nlang yo’nalishdagi o’lchami oraliq qurilmaning ostki belbog’i eniga bog’liq. Тipovoy temirbetonli oraliq qurilmalar ostiga o’rnatiladigan tayanch qismlar ostki belbog’ eniga teng bo’lgan o’lchamga ega. Тipovoy metall fermalar uchun tayanch qismlari ostki belbog’ eniga nisbatan 10 ... 30 sm ga katta bo’lgan o’lchamga ega. Boshqa hollarda tayanch qismlarining ko’ndalang yo’nalishdagi o’lchami qoidaga muvofiq tayanch qismlari usti va ostidagi betonni ezilishga hisoblashdan aniqlanadi. Тayanch qismlarining hisobi soddalashtirilgan hisobiy sxemalar qo’llangan shartli xarakterga ega (7.6, a-g- rasm).

www.arxiv.uz Ustki balansir belgilangan o’lchamining yetarliligi uning konsol qismini egilishga mustahkamlikka hisoblash orqali o’rnatiladi (7.6, a- rasmga q.). Eguvchi moment aniqlangandan keyin me’yoriy kuchlanish hisoblanadi :,уR W Q    (7. 1 ) bunda M – eng katta eguvchi moment; W – balansir hisobiy kesimining qarshilik moment i ; R u – balansir po’latining egilishga hisobiy qarshiligi . Ustki balansir o’lchami a oraliq qurilmalar materialining (po’lat yoki temirbetonning) ezilishga mustahkamlik shartidan aniqlanadi. Ostki balansir uzunligi katoklar soni va ularning (ko’prik o’qi bo’ylab) siljishiga bog’liq. Katoklar orasi tirqishidagi masofa katoklarning ishonchli ishi sharti, ya’ni ularning xavfsiz oraliqda aylanishining ta’minlanishidan topiladi (tayanish chizig’idan katok chetigacha eng katta qiyalikda 25 mm dan kichik bo’lmagan rezerv masofa qolishi kerak). Ushbu masofa katok enini uning perimetriga nisbatiga ham bog’liq. Odatda katoklar orasi tirqishidagi masofa aylanali katoklar uchun 25 mm , kesilgan katoklar uchun esa 25 mm va 50 mm belgilanadi. Katok silindrik yuzasining tekislik bilan tegish chizig’i bo’ylab sodir bo’ladigan kuchlanish formuladan aniqlanadi: . 25,1 .m R rl P ср k  (7.2)

www.arxiv.uz bunda R k – bitta katokdagi yuk; r – katok radiusi; l – katok yoki sharnir uzunligi; R sr . – po’latning siqilishdagi hisobiy qarshiligi. Katok diametri yoki ustki va ostki balansirlarning sharnirli birikmalarining aylana diametri siqilishning eng katta diametral yo’nalishi bo’yicha erkin tayanishida (tegishida) aniqlanadi. ; 2/ cd k mR rl Q    (7.3) Bunda R k – bitta katokdagi (balansirdagi) yuk, kN; r – katok yoki silindrik aylananing radiusi; l – katok (yoki birikish chizig’i) uzunlagi, sm ; m – ish sharoiti koeffitsiyenti; R cd – katok (balansir) materialining hisobiy qarshiligi, MPa . Ostki yostiq yuzasi fermaosti betonining ezilishga mustahkamlik shartidan aniqlanadi. s masofa qiymati katok va anker boltlarini joylashtirish uchun yetarli bo’lishi kerak. Ostki tayanch plitalarining qalinligi, qoidaga muvofiq, plita katoklarining tayanish joylaridagi tayanchlar va kuch, ya’ni fermaosti plitasi reaksiyasi bilan to’sindagi kabi olinib, 50 ... 70 mm dan katta belgilanadi. Qo’zg’almas tayanch qismlarining hisobi ham qo’zg’aluvchanlardagi kabi bajariladi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. Мосты и тоннели. Учебник для вузов ж.д. транспорта. С.А. Попов, В.О. Осипов и др. -М.: Транспорт, 1977. - 526 с. 2. Содержание и реконструкция мостов.В.О. Осипов, Ю.Г. Козьмин, B . C . Анциперовский, А.А. Кирста. Под ред. В.О. Осипова: Учебник для вузов ж.д. транспорта - М.: Транспорт, 1986. - 327 с. 3. Мосты и тоннели на железных дорогах. Учебник для вузов. В.О. Осипов, В.Г. Храпов, Б.В. Бобриков и др.: Под ред. В.О. Осипова. - М.: Транспорт, 1988. - 367 с. 4. Колоколов Н.М., Копац Л.П., Файнштейн И.С. Искусственные сооружения. Учебник для техникумов транспортного строительства. /Под ред. Н.М. Колоколова. 3-е изд. Переработ. и доп.- М.: Транспорт, 1988. - 440 с. 5. Руководство по определению грузоподъёмности железобетонных пролетных строений железнодорожных мостов. МПС. М: Транспорт, 1989 - 125с. 6. Указания по устройству и конструкции мостового полотна на железнодорожных мостах. М: Транспорт. 1989. - 120с. 7 . Гидрология и гидротехнические сооружения. Под ред. Г. II . Смирнова. М: Высшая школа. 1988. - 472 с. 8 . Клипов С.И. Железнодорожный путь на искусственных сооружениях. М: Транс порт, 1990. - 144 с.

O'xshashlar

Temirbeton va metall to’sinli ko’priklarning tayanch qismlari va ularning hisobi

Po’lat ko’priklarning hisobi

Po’lat ko’priklarning hisobi

Temir yo’l ko’priklarining tayanchlari va ularning hisobi

Po’lattemirbetonli oraliq qurilmalar va ularning hisobi