Yosh afg’onlar tuzumining ag’darilishi - Tarix - Referatlar

Yosh afg’onlar tuzumining ag’darilishi

Yuklangan vaqt:

20.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

33.2294921875 KB

Ko'chirib olish

Yosh afg’onlar tuzumining ag’darilishi Reja: Kirish. 1. Afg ’ onistonning XX asrning 20 - yillaridagi ahvoli. 2. "Yosh afg v onlar" tomonidan o’tkazilgan islohatlarning ijtimoiy - siyosiy hayotga ta v siri. Xulosa Foydalanilgan adabiyot

Kirish: Afg’oniston tarixini o’rganishda juda ham dolzarb mavzui Chunki bu davrda Afg’oniston mustaqil davlati tashkil etilib, davlat mustaqilligi elon qilingan. Qadim - qadimdan qabilaviy hayot tarziga moslashib kelgan, turmushida an’analar muhum o’rin tutgan elatlarga yangi tartib qoidalarini o’rgatish juda ham mashaqqatlidir. Afgoniston xalqi XIX asrning oxirlarida shariat qonunlarini butunlay o’z hayotiga joylab oladi. Arablarning O’rta Osiyoga bosqinchilik yurishlari davrida kirib kelgan islom dini XX asrning boshlarida ham xalqlar eliqodida kuchli edi. XX asr boshlariga kelib Afg’onistonda siyosiy vaziyat o’zgaradi. Amir Abduraxmonxon tomonidan olkazilgan davlat siyosati birmuncha o’zgaradi. Bu davrga kelib, jahonda ham siyosiy jarayonlar kuchli o’zgarishlarga uchrayotgan edi. Dunyo yirik davlatlar tomonidan bo lib olinayotgan edi. Bu davrda yirik - yirik davlatlar jahon urushi boshlash arafasida edi. Ularning maqsadlari oldin bo lib olingan yerlarni qayta bo lib olish edi. Afg’oniston davlati siyosiy jihatdan juda ham muhim mintaqada joylashgan edi. Uning hududidan to’g’ri Eron, Hindiston va Yaqin Sharq davlatlariga chiqish imkoniyati bor edi. Shu sababli Angliya, Rossiya va boshqa Yevropa davlatlari bu siyosiy mintaqaga qiziqish bildiradilar. Hamma davlatlardan ham ko’proq imkoniyatlarga Buyuk Britaniya ega edi. 1907-yildagi bitim tufayli buyuk davlat uning Afg’oniston va Erondagi manfaatlarini tan oladi. Afg v on xalqi ozodlik harakatlarini XX asrning boshlarida boshlaydilar. 1919 - yilning may - avgust oylarida uchunchi ingliz - afg’on urushi bo lib oladi. Bunda Afg’oniston g’alaba qozonadi va 8 - avgust kuni Angliya Afg’oniston hukumatining mustaqilligini tan oladi. Bundan so’ng Omonullaxon boshchiligidagi "Yosh afg’onlar" o’z islohatlari loyihasini ishlab chiqa boshlaydilar. Omonullaxon ikki bosqichli islohatlar loyihasini ishlab chiqadi va hayotga tadbiq etadi. Uning davrida soliq siyosati, harbiy siyosat, madaniy va ma’rifiy, hokimiyat boshqaruvida islohatlar olkaziladi. Uning davrida mamlakat tarixidagi birinchi Konstitutsiya ishlab chiqiladi va hayotga tadbiq etiladi. "Yosh afg’onlar" harakati va uning hukumati asosan dunyoviy xarakterda edi. Ular

dunyoviy yerdagi ahvolni yaxshilashi lozim edi. KcThdamonda vaziyat juda o g ir edi.

Afg ’ onistonning XX asrning 20 - yillaridagi ahvoli. Hamma yoqda talonchilik, qo v zg v alonlar, bosqinchilik edi. Xalq hukumatdan norozi edi. Bir qismi hukumat tarafida va hakazo. U yerda taniqli rektorlardan Said Husayn, Bacha Shohi Nurlar bor edilar. Ularning qo4 ostilarida ko’pchilik aholi vakillaridan askarlar bor edi. Bacha Shohi Nur taniqli qaroqchilardan bo’lib, shu paytgacha hech qachon qo’lga olinmagan edi. Hukumat agarda u aybini tan olib, bu ishlarini qayta takrorlamasligini va’da qilsa jazolanmasligini bildiradi. Bacha Shohi Nur bu va’daga ishondi va Mir G’ulom Hasanxonga uchrashadi. Bu haqda Omonullaxonga xabar berishadi. Amir unga tegmaslikni va G’ulom Hasanxon nazorati ostida yashab turishi kerakligini buyradi. Lekin bu holat Mir G v ulom Hasanxonga yoqmaydi. Omonullaxon Shohi Nurning Hazorajotdan ekanligini hisobga oladi. Chunki Hazorajotning ko’pchilik aholisi hukumat tarafida edi. Mir G’ulomning o’g’li Fath Muhammadxon Bachai Sakaoga qarshi edi. Shunday qilib Ali Axmadxon Omonullaxonga qarshi harakat boshlamoqchi boladi. U Bachai Sakaoni Hindistonga yuboradi va qulay fursat bo’lishi bilan chaqirib olishini aytadi. Omonullaxonning ta’qibi ostida Bachai Sakao Peshavarga qochib ketadi. Bir oz muddat u Peshavarda bo’ladi. Savdo - sotiq bilan shug’ullanadi. Oradan vaqt o4ib Afg’onistonga qaytishga muvoffaq bo v ladi. U dastlab Padikat qishlog’iga boradi. Masjidga kirib, mullaning diniy urushga chorlayotgan ma’ruzalarini eshitadi. O’ziga tarafdor to’plashga sazovor boladi. Vaqt o4ib u Lagmondan Ko’hdamonga jo’naydi. Ko’hdamonda mullalar va oddiy xalq vakillaridan tarafdorlar to 4 playdi. Keyin Tagaoga jo’naydi. U yerda unga general G’ulom Muhammadxon qanday qilib Omonullaxonni oldirishini o’rgatadi. Parvondan bir qancha amaldor va xonlar uni qo’llab - quwatlashini bildirishadi. Kerakli tayanch kuchlarni topgach u "yosh afg’onlar" hukumatini qanday qilib ag’darish haqida bosh qotira boshlaydi. U aslida savodsiz inson bo’ladi. Siyosat bobida umuman tushunchaga ega emas edi. Mamlakatda hukumatga qarshi fitna tayyorlanar edi. Bachai Sakao asosiy rolni bajarishi kerak edi. Fitnachilardan biri Said Husayn Maymana shahriga kelib, bir qancha mullalar bilan aloqa bog’lay oladi. U xalqqa murojaat qilib shariat qonunlari "yosh afg’onlar" hukumati tomonidan poymol

qilinayotganligini e’tirof qiladi. Bachai Sakao emmigrantlar rahnamosi xalifa Qizil Oyoq bilan bitim tuzadi, uni Afg’onistonning shimoliga kelishiga ko’rsatma beradi. Xalifa Qizil Oyoq qo’zg’alonchilar ko’magida shimoliy pravinsiyalarda harakat qiladi. U har tomonlama Bachai Sakao hukumatiga yordam beradi. Shu tariqa Afg’onistonning barcha hududlarida oppazitsiya keng quloch yozadi. Uning qatnashchilari ancha aktiv holga o’tadilar. Ayniqsa Qobulda qarshi harakatlar ko’payib ketadi. Omonullaxon hukumati sekin - asta xalq ko’z o’ngida obrosizlanib boradi. Bachai Sakao Hindistondan qaytgach, o z qo’shinlari bilan harakatlarini boshlaydi. U kommunikatsiya sohalariga tahdid qilib, o’ziga bo’ у sundiradi. Qobulni boshqa shimoliy pravinsiyalardan uzib qo’yadi. O v sha vaqtlarda Nangarhorda hali qo’zg’alon boshlanmasdanoq Kapisa, Paktiyo va poytaxtni taniqli ulamolar tashlab chiqib ketadi. Ular qo’zg’alonchilarga juda katta yordam beradilar. Shu vaqtlarda Qobulda hazrat Mo’jadidiy boshchiligida katta tashkilot tuziladi. Uning tashkiloti a’zolari din ulamolari va vakillaridan iborat edi. 1928 - yilning kuz oyida ular Qobuldan Paktiyoga ko’chib ketadilar. Muhammad Sodiq Mo’jadidiy, Shams ul - Mashoyishning ukasi sudya Abdurahmon Pag’moni, sudya Fazlulxoqxon, Abdulqodirxon Pag’monilar birgalikda ish olib boradilar. Ular "yosh afg’onlar" harakatlariga qarshi edilar. Masalan, Muhammad Sodiq Mo’jadidiyning akasi mustaqillik urushi qahramoni edi. Keyinchalik u Omonullaxonning rejimiga qarshilik qilgani uchun Hindistonga o’tkazib yuboriladi. Paktiyoga yetib kelishlari bilan ular awal Jodji qabilalari bilan uchrashadilar. Ular bilan kelishib olgach, xalqqa yuzlanadilar. Ma’ruzada Omonullaxonning shariat qonunlariga zid bolgan siyosatini qoralaydilar. Ular Omonullaxonning g’oyalarini mamlakat ravnaqi uchun keraksiz deb e’lon qiladilar. Quyidagi fikrlarni bildiradilar: "Biz bu yerga keldik, chunki Paktiyo aholisini qo’llab - quwatlashi bilan biz Omonullaxonga o’z so’zimizni ayta olamiz va mamlaktimizni halokatga uchrashidan qutqarib qolamiz". Aholi ularning takliflariga rozi bo’lishmadi. Agarda ular Afg’onistonni tashlab chiqib ketishmoqchi bolsalar, ularni o’z chegaralaridan behavotir kuzatib qo’yishlarini aytishadi. Shunday qilib ulamolarning Paktiyoga qilgan safarlari omadli kelmadi.

Ular boshqa yo’llar izlay boshladilar. Endi uzoq muddatli harkatlar boshlanishi muqarrar edi. Sudya Abdurahmonxon majlis tashkil etadi. Unda o’z nuqtini bayon qiladi. "Bizda ikkita уоЧ mavjud, birinchisi Hindistonga qochib ketish va u yerda inglizlarga yalinib hayotni saqlab qolish, ikkinchisi Afg’onistonda qolib, hukumat bilan kurashib halok bo’lish. Do’stlar sizlar nima deysizlar Hamma qatnashchilar ikkinchi yo’lni tanladilar. Ular hukumatga taslim bo’lishni tanlagandilar. Ular Abdul G’anixon qo’shinlari bilan qo’shilib Gardezga boradilar. Undan keyin amir joylashgan Pag’mon hududiga yol oladilar. Amir ularni qabul qiladi. Qattiq so’roqqa tutadi va harbiy tribunalga topshirib yuboradi. Harbiy tribunalning asosiy a’zolari Mudofaa vaziri Abdul Azizxon, poytaxt harbiylari boshliqlari Muhammad Sami, general Fazl Axmadxon, mayor Said Sharifxon va boshqalardan iborat edi. Harbiy tribunal hamma hazratlarni o’limga mahkum qiladi. Ammo Omonullaxon Muhammad Sodiq Mo v jadidiy va jiyani Muhammad Mavsum Mo’jadidiyni o’limdan ozod qilib qamoqqa tashlaydi. Shundan so’ng Shinvorda qo’zg’alon boshlanib ketadi. Amir ularni ozod qiladi. Bu paytda Afg’on hukumati tarkibi quyidagicha edi: • boshlig’i - Sohibzoda Muhammad Siddiqxon. Yuqorida aytib o’tilganlar "yosh afg’onlar" hukumati tarkibi edi. 1928 - yilning noyabr oyi boshlarida Shinvori va ko’chmanchi qabilalar o’rtasida janjal kelib chiqadi. Shinvori qabilalaridan bir qanchasi halok bo’ladi. Mahalliy aholi yordam so’rab Jalolobod hokimiga murojaat qiladilar. Lekin hokim bu murojaatni e’tiborsiz qoldiradi. Shu sababli mahalliy xalq va hokim o’rtasida nizolar boshlanadi. Xalqning sabr kosasi to lib borar edi. Shu yilning 10 - noyabridan boshlab qarshilik harakatlari shunchalik keng quloch yozdiki, hattoki askarlar mahalliy aholi bilan kelishishga majbur bo v lishdi. Shinvor aholisi hukumatni deyarli tan olmasdilar. Agarda mahalliy aholi garnizonga hujum qilsalar, askarlar ular tarafiga o’tib ketadilar. Biroq bunday vaziyatda Shinvor hokimi ikki tarafda ham turmas edi. Bu vaziyatda Nangarhor harbiy kuchlari boshlig’i Muhammad

Gulxon g’alayonlarni to’xtatish yuzasidan harbiy hujum uyishtirishga ruxsat oldi. U Qobulga yetib keladi va u bilan qo’zg’alonchi qabilalar vakillari ham kelishadi. Vakillar hukumat bilan ayrim masalalarda suhbatlashadi va o z talablarini qo’yadilar. Bu vaqtda Jalolobod polklar va harbiy bataliyonlar, artileriyalar joylashgan hudud edi. Muhammad Afzalxon boshchiligidagi qo’zg’alonchi Shinvori qabilalari Shinvori - Achin okrugi markaziga tezda hujum uyishtirdi. Ular hokim qal’asini qo’lga kiritadilar va sud va maktab binolarini ham egallaydilar. Shundan so’ng G’ani - zel jirg’a tashkil qiladi. Unda qo’zg’alonchilar harakatlarini kengaytirish masalalari qo’yiladi. Ular qo’zg’alonni butun mamlakat bo’ylab tarqatishni mo’ljallaydilar. Muhammad Afzalxon hukumatga qarshi urush e’lon qilib, Dyurand liniyasida yashovchi Mir Akbar Shinvoridan yordam oladi. Shinvori qabilalari tezda qurolli harakatlarini kuchaytiradilar. Koxi harbiy shahrini qurol - yarog’lari bilan qo v lga kiritadilar. Bu paytda Nangarhor pravinsiyasida shunchalik qo’zg’alonlar keng yoyiladiki, hatto u yerda hokimiyat tugatiladi va harbiylar quvib yuboriladi. Qobuldan Muhammad Gulxon uchta katta harbiy polk bilan Nangarhorga qaytadi. Ammo u keng harbiy harakatlar olib borolmaydi. Bu paytda Jalolobodda taniqli din ulamolaridan bo’lmish hazrat Naqib, hazrat Chorbog’iy va boshqalar o’z harakatlarini olib borayotgandilar. Ular Shinvor qabilalariga yordam qiladilar. Hukumat kuchlari qo’zg’alonchi qabilalarni tezda bostira olishmaydi. Sardor Sur Axmadxon, reviziya boshlig’i Jalolobodga keladi va So’rxrud, Chaparxor, Xugaini va Lagmondagi qabilalar bilan muzokaralar olib boradi va ularga qurol - yarog’lar beradi. Ularni hukumatga berishga chorlaydi. Bu paytda yana bir hukumatga qarshilardan biri - G’ulom Jiloiniy Chaparxov bor edi. Uning ham siyosiy ahvoli qabilalar orasida baland edi. U awal "yosh afg’onlar" hukumatida aloqalar xavfsizligini boshqarar edi. Unda 300 dan ortiq harbiylar bor edi. Keyinchalik u ham hukumatga ishonchsizlik bildirib, qo’zg’alonchilar tarafiga o’tib ketadi. Uning ortidan qo’zg’alonga Xugiyani va Xasorak qabilalari qo’zg’alonchilarga qo’ shiladilar. Shunday qilib qo’zg’alonchilar juda katta kuch bo lib oladilar. Ular har tomonlama mustahkam madad kuchlariga ega edilar. Ular katta harbiy garnizon joylashgan Dakkaga qarab harakat boshlaydilar.

Jaloloboddagi Safi qabilalari hukumatga garnizonni himoya qilishga va’da beradilar. Lekin ular qo’zg’alonchilar kelayotganligini ко ’rib, shaharni tashlab chiqib ketadilar. Shahar Shinvori, Xiguyani va Chapaxori qo’zg’alonchi qabilalari tomonidan qo’lga kiritiladi. Jaloloboddagi qo’zg’alonchilarni Muhammad Alamxon Shinvori boshqaradi. Shinvor okrugining o’zida esa Muhammad Afzalxon qo’zg’alonchilarga boshchilik qiladi. Bu paytda Sardor Shur Axmadxon Muhammad Alamxon bilan kelishish yo’lini izlar edi. U Omonullaxonni kelishuv yo’li bilangina g’olib chiqish mumkinligiga ishontira boshlaydi. Nangarhor va Kapisada Jadji va Jadron qabilalari katta qo’zg’alonni uyishtiradilar. Ularga boshqa qo v zg v alonchilar ham kelib qo’shiladi. Hukumat vakillari va harbiylar u yerdan chiqib ketishga majbur bo’ladilar. Siyosiy vaziyat deyarli izdan chiqadi. Shu vaqtda 1928 - yil 28 - noyabr kuni Angliyaning Afg’onistondagi elchisi Frensis Xemfris Omonullaxon huzuriga keladi. U shoxni katta xavfdan ogohlantiradi va barcha tabaqa vakillari - dehqonlar, chorvadorlar, savdogarlar, boylar, yer egalari, diniy ulamolar va boshqalar Omonullaxondan ajralganini ta’kidlaydi. Mamlakatning inqirozga yuz tutayotganligini bildiradi. Xemfris buning barcha sabablarini islohatlar va soliq siyosati ekanligini aytadi. Xemfris ingliz hukumati bilan qo’shilishni maslahat beradi. Agarda Omonullaxon Angliya hukumati shartlariga rozi bo’lsa, ingliz qo’shinlari qo’zg’alonlarni bostirishini va’da qiladi. Harbiylarning to’liq kuch bilan birlashib harakat qilmayotganligi, hokimiyatdagi ichki nizolar va bo’linishlar qo’zg’alonchilar katta yo’l ochganligini aytib o’tadi. Bunday siyosiy inqiroz vaqtida "yosh afg’onlar" hukumati inglizlar bilan biriksa vaziyat og v irlashar edi. Shoxning passiv siyosat olib borayotganligi hukumat harbiylarining bolinishiga olib keladi. Nangarhor pravinsiyasida Sardor Sher Axmadxon o’z qo’shinlari bilan alohida harakat qiladi. Umumiy harbiy polklar har tomonga bo’linib ketadi. Agarda hukumat birlashgan va aniq holda harbiy harakatlar olib borganida Shinvor va Ko’hdamondagi qo’zg’alonni bemalol bostira olar edi. Hukumat hech qanday hujum operatsiyalarini ishlab chiqmadi. Ularning maqsadi

faqat mudofaaga o’tib, hukumatni saqlab qolish edi xalos. Hattoki qo’shin tarkibida bo’lgan 11 ta samoliyotdan ham foydalanishmadi. Kuzmng o’rtalarida hukumat qo’shinlari bir qancha samarali operatsiyalar o’tkazdi. Ular qo’zg’alonchilarga qattiq zarba berdilar. Bu vaqtda qo’zg’alonchilar rahbarlaridan biri Muhammad Alamxon Shinvori Jalolobod hokimi bilan muzokaralar olib borish bilan band edi. Jalolobod hokimi qo’zg’alonchilarning barcha ko’rsatmalarini qabul qilgan edi. Bu vaqtda qo’zg’alonchilar bilan jang qilayotgan hukumat askarlari va Monand harbiylari o’rtasida sirli tarzda nizo chiqariladi. Monandlar hukumatga yordamchi kuchlar edilar. Keyinchalik ular ham alohida kuchlarga aylanib, alohida harakat qila boshlaydilar. Bu vaqtda Sardor Sher Axmadxon qo’zg’alonchilar talablari bilan tanishib chiqadi. Ular shoxga yetkazishga va’da beradilar. U Shinvori qabilalarining 21 ta punktdan iborat bo’lgan talabnomalarini olib Qobulga jo v naydilar. Ularning orasida Omonullaxonning rejimini o’zgartirishi va Mahmudbek Tarziyni Afg’oniston xoini deb еЧоп qilish shartlari ham bor edi. Bu kelishuvdan hech qanday samara chiqmadi. Bundan so v ng qo v zg v alonchilar katta kuch bilan Jalolobodga hujum qiladilar. Jalolobod o’rab olinadi va Qobul bilan bo’lgan telefon aloqasi uzib qo’yiladi. Sardor Sher Axmadxon shahardan Xugayani qabilalarini chiqarib yuboradi. O^zi ishonchli kuchlari bilan mudofaaga qoladi. Ammo mudofaada hukumat xoinlari paydo bo’ladi. Ular qo v zg 4 alonchilarga qaFaga kirishga yordam beradilar. Qo’zg’alonchilar shaharga hujum qiladilar va mudofaani yorib o’tadilar. Ular shaharni egallaydilar. Shahardagi shox rezidensiyasini yoqib yuboradilar. Shu vaqtda Tashqi ishlar vaziri G v ulom Siddiqxon Charxi Qobuldan Jalolobodga uchib keladi. U qo’zg’alon markaziga kelib qo’nadi. Uning maqsadi Muhammad Afzalxon bilan muzokaralar o4kazib, tinchlik sulhini tuzish edi. Bir necha muzokaralar samarali bo’ladi va Muhammad Afzalxon qo’zg’alonni to’xtatib, hukumat bilan kelishishga rozilik beradi. Biroq qo’zg’alonchilarning boshqa rahbari Muhammad Alamxon kelishishga rozilik bermaydi va yana Jalolobodga hujum qilishni davom ettiradi. Uning maqsadi "yosh afg’onlar" hokimiyatini butkul yo’qotishdan iborat edi. Mamlakatda siyosiy inqiroz davom etar edi.

Ijtimoiy - iqtisodiy hayot butkul izdan chiqqan edi. Jaloloboddagi vaziyatni yumshatish uchun "yosh afgonlar" harakatlarini kuchaytiradilar. Qobuldan Mir Said Qosimxon boshchiligidagi qo’shinlar Jalolobodga yetib keladi. Ular tinchlik o’rnatishga harakat qilib ko’radilar. Ammo ularning kuchlari tinchlik o’rnatishga yetmaydi. Har tomonlama qo’zg’alonchilar bilan kelishish yo’llarini izlaydi, ammo topa olmaydi. Mamlakatning e’tiborli din ulamolaridan mujohed Said Pachaning o’sha vaqtdagi obro’si baland edi. Hattoki u qo’zg’alonni to’xtatishga ham qodir edi. Uni aholi Mir Sohibjon deb atardi. Uning harakatlari Omonullaxon rejimi uchun xavfli bo’lganligi sababli u qamoqqa olingan edi. Omonullaxon Jaloloboddagi vaziyatni yumshatish uchun uni ozod qiladi. Lekin u kutilmaganda olamdan o4adi. Vaziyat og v irlashib borardi. Bunday holatda "yosh afg v onlar" hukumati keskin chora qollashi zarur edi. Omonullaxon Jalolobodga Abdul Vorilxon Nuristoni va Mahmud Yonvarxon boshchiligida armiya yuboradi. Bu armiya Qobulni himoya qilar edi. Shunday qilib Qobul himoyasiz qoladi. 1928-yil 30-noyabr kuni armiya poytaxtni tark etadi. 1~ dekabr kuni qo’shin Nimluga yetib keladi. Maxmud Yonvarxon Gilzoy qabilalari bilan qo’zg’alonni to’xtatish to^g’risida muzokaralar olib borardi. Shu vaqtda Xugayani qabilalari yana Jalolobodga hujum qiladi. Jang 19 -dekabr kunigacha davom etadi. Shu orada qo^zg^alonchi qabilalar armiya askarlarini o’z taraflariga og v dirib olishni boshlaydilar. Mahmud Yanvorxon boshchiligidagi qo’shin qo’zg’alonchilarga taslim bo’ladi. Jalolobod qo’zg’alonchilari juda kuchli son va sifatga ega boladilar. Armiya qurol-yarog’lari ularning ixtiyoriga o’tadi. Ikkinchi guruh qo’shini hech qanday natijaga ega bo’lmaydi. Ularning harakatlari cheklanib qoladi. Harbiy qo’shinga Gilzoy va Xugayani qabilalari hujum qiladilar. Abdul Vakil "Yosh afg v onlar" tomonidan o’tkazilgan islohatlarning ijtimoiy - siyosiy hayotga ta v siri. Nuristoni chekinishga majbur boladi. Bunday voqealardan so’ng qirollik saroyi tahlikali vaziyatga tushib qoladi. Omonullaxon qolgan barcha qo’shinlarga AH Axmadxonni boshliq etib tayinlaydi. Qirollikning barcha kuchlari AH Axmadxon boshchiligida Nangarhorga jo’nab ketadi. AH Axmadxon Xoshim - xel

qabilalari bilan uchrashib ular bilan muzokaralar olib boradi. Xugayani qabilalarini bitim tuzishga ko’ndiradi. Jaloloboddagi barcha qabilalar, Shinvorilardan tashqari barchasi hokimiyatga bo’ysundiriladi. AH Axmadxon Jalolobod qo*zg v alonlarini tinchlantiradi. U qabila boshliqlarini barcha shartlarini qabul qiladi. Shunday qilib qo’zg’alon bostiriladi. Omonullaxon hukumatining umri biroz uzayadi. Ammo Parvon va Kapisa provinsiyalarida harakatlar jiddiylashib borayotgan edi. U yerdagi qo’zg’alonga Bachai Sakao boshchilik qilayotgan edi. Jalolobodni o 4 z qo 4 lida saqlab qolgan Omonullaxon hukumati endi bor e’tiborini Bachai Sakaoga qaratishi lozim edi. Bunday vaziyatda hukumat kelishuv siyosatini qollay olmaydi. Hali ham noroziliklar davom etardi. Xalq hukumatdan norozi edi. Mamlakatning siyosiy holati kundan - kunga og’irlashib borardi. Bachai Sakaoni qollab - quwatlovchilar soni juda ko v p edi. Bu hoi Omonullaxonni juda tashvishga solar edi. Bachai Sakao Dyurand chizigldagi Parachinorda o v g* irlikda ayblanib 11 oy muhlatga qamoqqa tashlanadi. Ammo u to’satdan sirli tarzda ozodlikka chiqariladi va Afg’onistonga qaytadi. Qobulning sharqida hukumatga qarshi fitnalar tayyorlayotgan bir paytda Bachai Sakao Kapisa va Parvonda qaroqchilik guruhlarini tashkil qiladi. U talonchilik va o’g’irlik bilan shug’ullanadi. Kunduzlari qaroqchilik qilmas, tunda esa ko’p sonli odamlari bilan shaharlarni talar edi. Kunduzlari tog v larga qochib yashirinib olardi. Mamlakatning nufuzli odamlaridan bo’lgan Malik Muhsun unga yordam berar edi. Uni qo’lga tushirishning umuman iloji yo v q edi. Uning qo4 ostidagi yerlari ko’payib borardi. Agarda kechasi boylarning uyiga kelsa qo’rquvdan uy sohiblari so’ragan narsalarini berib yuborar edi. Hokimiyat esa hech qanday chora qo’llay olmasdi. Noyabr oyining oxirlarida Shinvorda qo’zg’alonlar kuchayib ketadi. Hukumat bor e’tiborini sharqqa qaratadi. Bachai Sakao esa Qobul bilan shimoliy provinsiyalar aloqasini uzib qo v ygandi. и yo v lda har qanday qabilalarga hujum qilib, o’ziga bo’ysundirar edi. Hukumat qo’shinlari Shinvorda qo’zg’alonni bostirish bilan band bo’lganlaridan yollar xavfsizligini ta’minlash uchun Bachai Sakao bilan jang qila olmasdilar. Harbiy vazirlik unchalik katta bo’lmagan harbiy qo’shinni yollarda

xavfsizlikni ta’minlash uchun yuboradi. Ammo ular Bachai Sakaoni qo’lga ololmaydilar. Dekabr oyi boshlarida Nangarhorda mahalliy hukumat Malik Muhsun va yana bir nechta kishini Bachai Sakao bilan aloqada ayblab, Qobulga yuboradi. Ammo bu bilan vaziyat o’zgarmasdi. Qo’zg’alon davom etardi. Omonullaxon Kapisa va Parvonda siyosiy vaziyatni yumshatish uchun Axmad Alixonni harbiy qo’shin bilan yuboradi. Axmad Alixon vaziyatni o v rganib chiqadi. U qaroqchilar bilan aloqa qilishga urinib ko’radi. Mahalliy aholi bilan kelishish siyosatini olib boradi. Qo’zg’alonchilarga hamjihatlikda siyosat olib borishni taklif qiladi. U Jalol us - Sirojga yetib kelib, Bachai Sakao bilan aloqasi borlikda ayblanib qamoqqa olinganlarning barchasini ozod qilishni buyradi. U bu bilan mahalliy aholini tinchlantirishni maqsad qilgandi. Shundan so’ng Bachai Sakao bilan tinchlik shartnomasi tuzishga kirishadilar. Kapisa va Parvonda yangi jirg’a tashkil etiladi. Jirg v ada qaroqchilar bilan muzokaralar olib boriladi. Bachai Sakao hukumatning bu siyosatidan uning kuchsizligini sezib qoladi. Kelishuvga rozilik bermaydi. Mahalliy aholi hukumatga yordam beradi. Lekin bu hech qanday natijaga olib kelmaydi. Bachai Sakao o z harakatlarini kuchaytiradi. Harbiy qo v shinning sonini oshiradi. U Qobulni bosib olishni maqsad qiladi. Axmad Alixon telefon orqali bu haqda Qobulga xabar beradi, o’zi esa Bachai Sakaoga odam yuborib muzokara olib borishni taklif qiladi. Nihoyat Bachai Sakao muzokaraga rozi boladi. U qaroqchilar makoni bolgan Bogl-Ariqni muzokara joyi qilib belgilaydi. Axmad Alixon o’nta qo’riqchisi bilan toqqa jo’naydi. U Bachai Sakao bilan muzokara olib borishdan juda katta natijalarni ko’zlaydi. Agarda qo’zg’alonchilar rozi bolsa, mamlakatda vaziyat nisbatan yumshar edi. Axmad Alixon Bachai Sakao va Said Husayn bilan muzokara olib boradi. Muzokara natijasida urush to’xtatiladi, Qur onni o’rtaga qo v yib qasamyod qilinadi. Unga ko v ra Bachai Sakao qo’zg’alonni to’xtatish va bundan so v ng hukumatga qarshi hech qachon bosh kolarmaslik majburiyatini oladi. Axmad Alixon hukumat Bachai Sakao va sheriklarini kechirganligini malum qiladi. Kelishuv imzolanganidan so’ng, Axmad Alixon Bachai Sakao va Said Husaynni Saroy Xo’jaga olib keladi. Harbiy vazirga xat yollab, 82 ta qurol - yarog’

patronlari bilan yuborilishi va ularni Bachai Sakaoga berilishini, oylik maosh tayinlanib polkovnik zvaniyasi berilishini malum qiladi. Hukumat qo’zg’alonchilar bilan aloqalarini mustahkamlash uchun ularga 82 ta qurol, 1640 ta karobka patron, uchming afg’oniy pul maosh beradilar. Qaroqchilarning har bir a’zosi uchun 360 afg’oniy ajratiladi. Shunday qilib, Axmad Alixon Bachai Sakaoni hukumatning viloyatlardagi harbiy ishlari bo’yicha vakil etib tayinlanganligini, endi qaroqchi emasligini malum qiladi. Shunday qilib, sharmandali bolsa- da Bachai Sakao masalasi hal qilinadi. Endigi masala Tagao masalasi edi. Axmad Alixon 9 - dekabr kuni Tagaoga jo’naydi. 11dekabrda bu yerda bir necha ming kishidan iborat bolgan jirg v a tashkil etiladi. Mahalliy aholi urushlardan charchaganliklarini, hokimiyat masalasini aniq hal etish kerakligini, mahalliy hukumatning dinsizligini malum qiladi. Axmad Alixon ular bilan urushni to’xtatish to v g v risida bitim imzolaydi. Jirg v ada ularning muammolari yuzasidan barcha masalalar ко " rib chiqilishini va’da qiladi. Bu vaqtda bir qancha qaroqchilar va xonlar Qalaqonda Bachai Sakaoni Afg’oniston podshohi deb elon qiladi. Hukumatga qarshi daxshatli fitna tayyorlana boshlaydi. 1928 - yilning 12 - dekabrida Bachai Sakao saroy markaziga hujum qiladi va uni egallaydi. Shaharni talon-taroj qilib, qurollangan holda poytaxtga qarab harakatlana boshlaydilar. Bu vaqtda Said Husayn Chorikor Jalol us - Sirojlarni egallash uchun jo’naydi. Bu yerda Axmad Alixon qoldirgan 900 kishi mudofaada turar edi. Said Husayn Chorikor shahrini tashlab, Jalol us - Sirojga qarab yuradi. Shahar jangsiz taslim boladi. Poytaxt bu voqealardan xabarsiz qoladi. Xabar topganida Bachai Sakao yuzlab qurolli guruhi bilan poytaxtga tomon harakatlanayotgan edi. 13 - dekabr kuni harbiy vazirlik Bachai Sakaoning Qobulga yaqinlashib qolgani haqida xabar oladi. Harbiy vazir o’rinbosari Habibullaxon boshchiligida uncha katta bolmagan harbiy bolinma ilojsiz shimolga yo’naladi. Asmoy perevalida vaziyat harbiylar qolida edi. Bu paytda amir gvardiyasi Qobul Pashtada mudofaa bilan band edi. Bachai Sakao bu vaqtda Shayx - Ora shossesi orqali Arkka hujum qiladi. Vaziyat juda og v ir ahvolga tushib qoladi.

Qobuldagi kavaleriya bilim yurti kursantlari poytaxtga bostirib kelayotgan qo’zg’alonchilar yoliga chiqadilar. Ular qo’zg v alonchilar bilan shartnoma tuzadilar. Bu paytda shahar mudofaasiga harbiy vazir Abdul - Azizxon kirishadi. U qo’zg’alonchilarga qarshi poytaxt sharqidan turib harakat boshlaydi. Bachai Sakao bilan jang qilayotgan Muhammad Valixon Shayx -Orani tashlab chekinishga majbur boladi. 14 - dekabr kuni Bachai Sakao otryadi katta kuch bilan Shayx - Oraga hujum boshlaydi. Shox gvardiyasi ularga qarshi chiqadi. Bachai Sakao chekinishga majbur boladi va qaPaga yashirinadi. Sharx - Oroning uch qavatli qaFasi juda mustahkam edi. Shox qo’shini zambaraklar, olovlardan foydalangan holda hujum qiladi. Ammo qaPani qolga kirita olmaydi. Lekin hujum kuchaygandan so v ng Bachai Sakao qaPadan chiqib, Nox Borja tumaniga mustahkam o’rnashib oladi. Bu paytda poytaxtdagi vaziyat ogIrligi sababli hukumat qo’shinlari uni taqib eta olmaydilar. Bachai Sakao bu vaqtda Kofir toglaridan madad kuchlari oladi. U Nox Borja va Bogl bola hududlarida o v z nazoratini o’rnatadi. Xayrixon olish yolini ham o " z nazorati ostiga oladi. Shox qo’shinlari esa Kaloyi - Baland, Sherpur hududlarini mudofaa qilishga oladilar. Togli qabilalardan Axmadzoylar, Mo’g’ul va boshqalar bu vaziyatda hukumat tarafida turishni xoxlamadilar. Masalan, hukumatdan qurol - yarog’ va pul olgan Mir G’aysiddin Axmadzoy mudofaaga kirishmasdan o’z odamlarini olib, Paktiyoga qarab qochib ketadi. Afg v on ofitserlari shoxga uzoq muddatli jang qilishi mumkin bolgan samoliyotlar va qurollardan foydalanishni taklif qiladi. Omonullaxon bu qurollarni Afg’oniston dushmanlari uchunligini talddlab, afg v on xalqiga qarshi ishlatilmasligini uqtiradi. Ammo vaziyat o g irlashavergach Omonullaxon qurollardan foydalanishga raxsat beradi. Tezda pushkalar va samoliyotlar ishga tushadi. Bachai Sakao qo’shini Sherpur tepaligida qattiq zarbaga uchraydi. Uning o’zi yaralanadi. Hukumat qo’shinlari bir hafta davomida qo’zg’alonchilarga zarba beradilar. 17 - dekabr kuni shox Qobul markaziy parkida nutq so’zlaydi. U qo’zg’alonning iqtisodiyotga keltirishi mumkin bolgan zararlari haqida so’zladi va mamlakatning rivojlanishi borasida to’xtalib oldi. Majlisga yigllganlar xalqning arz - shikoyatlari shoxga yetib bormasligidan shikoyat

qildilar. Vazir Muhammad Yoqubxonning sustkashligini ta’kidlashdi. 18 - dekabr kuni ertalab ingliz samaliyotlari Afg’oniston hukumatining ruxsatisiz Qobul tepasida paydo boldilar. Ular shahar bo’ylab varaqalar sochib chiqdilar. Varaqalarda quyidagicha yozilgan edi. "Do’stliksevar va ahil Afg’oniston xalqil Siz yaxshi bilasizki, ancha yillardan beri Buyuk Britaniya Afg’oniston xalqi va mamlakatiga o z yordamini berib kelmoqda. Buyuk Britaniyaning Afg’onistonni shupaytgacha erishgan yutuqlarida hissasi beqiyosdir. Bizning sizlarning ichki ishlaringizga arlashish niyatimiz yo’q. Hozirgacha qo’zg’alonlar davom etib kelmoqda, bizning Jalolobod, Qandahor va Qobulda vakillik idoralarimiz o z ishlarini olib boradilar. Agarda Afg’on xalqi ularga hujum uyishtirsa, shuni malum qilamizki Buyuk Britaniya hukumati kerakli chora - tadbirlar qollaydi. Qurolli hujumlar bilan bolsa-da hukumatingizdan qasos oladi". Bu inglizlarning navbatdagi nayrangi edi. Bu vaqtda G’ulom Husayn Kaloyi - Qazidagi ko’prikni buzib tashlaydi. Biroq tezda hukumat qo’shinlari uni ushlashga muvoffaq boladi. Qo’zg’alonchi G’ulom Husayn qatl etiladi. Bunga javoban qo v zg v alonchilar Bachai Sakao bilan aloqa bog lagan holda Pag’monga hujum qiladi va uni bosib oladilar. 23 - dekabr kuni ingliz vakolatxonalaridagi ishchilar Hindistonga jo’natib yuboriladi. Shu kuni muntazam va ko’ngillilar armiyasi Bachai Sakaoga hujum qilib, uni qochishga majbur qiladilar. 25dekabr kuni Xayrixon olish yoli qo’zg’alonchilardan tozalanadi. Qobulda vaziyat butunlay hukumat tarafiga o’tadi. Qo’zg’alonchilar poytaxtdan uzoqlashtiriladi. Omonullaxon o v z oilasini Qandahorga jo’natib yuborganligidan afsuslanadi. 12 mingdan ortiq muntazam va ko’ngilli armiya Parvonga va Kapisaga borishga tayyor bir holatda Omonullaxon ularga hujumga olishga raxsat bermaydi. Shunday bir vaziyatda Balx harbiy kuchlari boshligl polkovnik Abduraxmon Bachai Sakao tomoniga olib ketadi. 31 - dekabr kuni Pag’mon aholisi qo’zg’alon kolaradi. Ular Bachai Sakao tomoniga olib, hukumatga xoinlik qiladi. 1929-yilnin 6 - yanvarida Nangarhor jirg’asi qo’zg’alonchilar talablarini elon qiladi. Unga ko’ra hukumatni almashtirish va boshqa hukumat o’rnatilishi kerak edi. Ayni

Qandahor kuchlari islohatlarni butunlay bekor qilish va davlat boshqaruvini o’zgartirishni talab qila boshlaydilar. Chorasiz qolgan Omonullaxon o’z yo’nalishini o’zgartirgan holda, qo’zg’alonchilarga yon bosishni o.’ylaydi. Bunday vaziyatda Qandahor ham qo v zg v alon ostida qolsa hukumat butunlay barbod bolar edi. Afg’onistonda bu vaqtda 23 ta provinsiya bolib, 10 dan ortiglda noroziliklar va qo’zg’alonlar borardi. Mamlakatning shimoliy va markaziy qismlari Bachai Sakao tarafdori edilar. Ular Omonullaxon hukumatini mamlakatdan yo’qotishni xoxlardi. Oxir -oqibat Omonullaxon 18 ta moddali hujjatni imzolashga majbur bolar edi. Ular qo’zg’alonchilar, ya v ni asosan mullalar, din ulamolari, feadallarning xoxishlari edi. Ular quyidagicha edi: • Senat tashkil etish; • Prokuror tayinlash; • Turkiyadan studentlarni qaytarish; • Afg’onistonda Deyaband maktabiga raxsat berish; • Poraxo’rlikka barham berish; • Ayollarga sochlarini kalta qilishga, yevropa kiyimlarini kiyishga raxsat bermaslik va ularni yuz-qollarini yopib yurishga majburlash; • Mullalardan o’qitish uchun malumotnoma talab qilmaslik; • Aholini ro’yxatga olishni bekor qilish; • Spirtli ichimliklar ichganlarni jazolash; • Har bir mahalliy organlarda bittadan mulla - muhtasib bolishi; • Dam olish kunini payshanbadan jumaga olkazish; • Harbiy xizmatdagilar murid va murshidlarni tanlay olish; • Qarz olish va berish jarayonlariga ruxsat berish; • Kiyini - kechaklarning turlarini nazorat ostiga olish. Omonullaxon bu shartlarni qabul qiladi. Ammo bu shartlar yirik mullalar va feadallar shartlari bo v lganligi uchun qo’zg’alon to v xtamadi. 1929 -yil 13 - yanvar kuni Bachai Sakao Shinvor qo’zg’alonchilari bilan qo’shiladi. Ular Xayrixon olish yolini qolga kiritadilar. Poytaxtga yol oladilar. 1929 - yil 14 - yanvar kuni shox

qarindoshlari va bir qancha yaqinlari bilan poytaxtni tashlab chiqishga muvoffaq boladi. U qo’zg’alonchilarga sezdirmasdan Qandahorga qochadi. U bu yerga kelib hukumatni ukasi Inoyatullaxonga topshiradi. Amir Inoyatulla uch kun hukumatni boshqaradi. Bachai Sakao 14 - yanvar kuni kechasi yangitdan hujum boshlaydi. U Qobulga keladigan barcha yollarni bosib oladi. Qobul hujumi yarim kun davom etadi. Bachai Sakao shahar markazini egallab oladi. Inoyatullaxon qochib ketishga ulguradi. Bachai Sakao o’z tarafdorlari bilan o’zini Habibullaxon nomi bilan Afg’onistonning yangi amiri deb elon qiladi. 16 - yanvar kuni hukumat arki Muhammad Sodiq Mo’jadidiy va Muhammad Usmonxon boshchiligida Habubilla Bachai Sakaoga taslim boladi. Ular Bachai Sakaoning hokimiyatining qonuniyligini tan oladilar. Inoyatullaxon ingliz samoliyotida Peshavarga uchib ketadi. Shunday qilib "yosh afg’onlar" hokimiyati barbod boladi. Tojiklardan bolgan Habibulla Bachai Sakao hokimiyatni egallaydi. U o’zini islom dini homiysi deb elon qiladi. "Yosh afg’onlar" hokimiyatini dinsizlikda ayblab, ularga tegishli barcha qonun hujjatlarini yoqib yuboradi. Mamlakatda ijtimoiy - siyosiy inqiroz avjiga chiqadi. Xalq urishlardan qattiq zarar ko’rgan edi. Siyosiy ahvolni tartibga keltirish asosiy vazifa bo lib qolgandi. CVsha vaqtda Afg’onistonning shimoliy hududlari toliq iqtisodiy inqirozga yuz tutgan edi. Mahalliy hunarmandlar, savdogarlar bankrot bolishgan edilar. "Yosh afgo’nlar" hukumati olkazgan barcha islohatlar bekor qilinadi. Asosiy qonunchilik izdan chiqadi. Hamma joyda qo’zg’alonlar, talon - tarojlik, korrupsiya davom etardi. Feadallar tomonidan dehqonlarga olkaziladigan zulm oshib ketgan edi. Kambag’al va ko’chmanchi chorvador aholi boylarga qullar bo lib qolgandi. Boylar ular ustidan har qanday razillikni qilardilar. Siyosiy tizim butunlay izdan chiqib ketgan edi. Qobul gubernatori Ali Axmadxon shaxsan Ko’hdamonga keladi. Uning maqsadi tekshiruv ishlarini olib borish edi. Mir G’ulom Hasanxon voqealarni quyidagicha bay on qiladi: "Men Qobulga kelib, gubernatorning Ko’hdamonga ketganligini eshitdim. Men o’z ishlarimni bitirib uning orqasidan bordim. U meni iliq kutib oldi va mehmon qildi". Gubernator uyerdagi ahvolni yaxshilashi lozim edi. KxThdamonda vaziyat juda oglr edi.

Hamma yoqda talonchilik, qo’zg’alonlar, bosqinchilik edi. Xalq hukumatdan norozi edi. Bir qismi hukumat tarafida va hakazo. U yerda taniqli rektorlardan Said Husayn, Bacha Shohi Nurlar bor edilar. Ularning qol ostilarida ko’pchilik aholi vakillaridan askarlar bor edi. Bacha Shohi Nur taniqli qaroqchilardan bolib, shu paytgacha hech qachon qolga olinmagan edi. Hukumat agarda u aybini tan olib, bu ishlarini qayta takrorlamasligini va ’da qilsa jazolanmasligini bildiradi. Bacha Shohi Nur bu va’daga ishondi va Mir G’ulom Hasanxonga uchrashadi. Bu haqda Omonullaxonga xabar berishadi. Amir unga tegmaslikni va G’ulom Hasanxon nazorati ostida yashab turishi kerakligini buyradi. Lekin bu holat Mir G’ulom Hasanxonga voqmaydi. Omonullaxon Shohi Nurning Hazorajotdan ekanligini hisobga oladi. Chunki Hazorajotning ko’pchilik aholisi hukumat tarafida edi. Mir G’ulomning o’gli Fath Muhammadxon Bachai Sakaoga qarshi edi. Shunday qilib Ali Axmadxon Omonullaxonga qarshi harakat boshlamoqchi boladi. U Bachai Sakaoni Hindistonga yuboradi va qulay fursat bolishi bilan chaqirib olishini aytadi. Omonullaxonning ta’qibi ostida Bachai Sakao Peshavarga qochib ketadi. Bir oz muddat u Peshavarda boladi. Savdo - sotiq bilan shug’ullanadi. Oradan vaqt olib Afg’onistonga qaytishga muvoffaq boladi. U dastlab Padikat qishloglga boradi. Masjidga kirib, mullaning diniy urushga chorlayotgan ma’ruzalarini eshitadi. O’ziga tarafdor to’plashga sazovor boladi. Vaqt olib u Lagmondan Ko’hdamonga jo’naydi. Ko’hdamonda mullalar va oddiy xalq vakillaridan tarafdorlar to’playdi. Keyin Tagaoga jo’naydi. U yerda ungageneral G’ulom Muhammadxon qanday qilib Omonullaxonni oldirishini olgatadi. Parvondan bir qancha amaldor va xonlar uni qollab - quvvatlashini bildirishadi. Kerakli tayanch kuchlarni topgach u "yosh afg’onlar" hukumatini qanday qilib ag’darish haqida bosh qotira boshlaydi. U aslida savodsiz inson boladi. Siyosat bobida umuman tushunchaga ega emas edi. Mamlakatda hukumatga qarshi fitna tayyorlanar edi. Bachai Sakao asosiy rolni bajarishi kerak edi. Fitnachilardan biri Said Husayn Maymana shahriga kelib, bir qancha mullalar bilan aloqa boglay oladi. U xalqqa murojaat qilib shariat qonunlari "yosh afg’onlar" hukumati tomonidan poymol

qilinayotganligini elirof qiladi. Bachai Sakao emmigrantlar rahnamosi xalifa Qizil Oyoq bilan bitim tuzadi, uni Afg’onistonning shimoliga kelishiga kolsatma beradi. Xalifa Qizil Oyoq qo’zg’alonchilar ko’magida shimoliy pravinsiyalarda harakat qiladi. U har tomonlama Bachai Sakao hukumatiga yordam beradi. Shu tariqa Afg’onistonning barcha hududlarida oppazitsiya keng quloch yozadi. Uning qatnashchilari ancha aktiv holga o’tadilar. Ayniqsa Qobulda qarshi harakatlar ko’payib ketadi. Omonullaxon hukumati sekin - asta xalq ko’z o’ngida obrosizlanib boradi. Bachai Sakao Hindistondan qaytgach, o’z qo’shinlari bilan harakatlarini boshlaydi. U kommunikatsiya sohalariga tahdid qilib, o’ziga bo’y sundiradi. Qobulni boshqa shimoliy pravinsiyalardan uzib qo’yadi. O’sha vaqtlarda Nangarhorda hali qo’zg’alon boshlanmasdanoq Kapisa, Paktiyo va poytaxtni taniqli ulamolar tashlab chiqib ketadi. Ular qo’zg’alonchilarga juda katta yordam beradilar. Shu vaqtlarda Qobulda hazrat Mo’jadidiy boshchiligida katta tashkilot tuziladi. Uning tashkiloti a’zolari din ulamolari va vakillaridan iborat edi. 1928-yilning kuz oyida ular Qobuldan Paktiyoga ko’chib ketadilar. Muhammad Sodiq Mo’jadidiy, Shams ul - Mashoyishning ukasi sudya Abdurahmon Pag’moni, sudya Fazlulxoqxon, Abdulqodirxon Pag’monilar birgalikda ish olib boradilar. Ular "yosh afg’onlar" harakatlariga qarshi edilar. Masalan, Muhammad Sodiq Mo’jadidiyning akasi mustaqillik urushi qahramoni edi. Keyinchalik u Omonullaxonning rejimiga qarshilik qilgani uchun Hindistonga olkazib yuboriladi. Paktiyoga yetib kelishlari bilan ular avval Jodji qabilalari bilan uchrashadilar. Ular bilan kelishib olgach, xalqqa yuzlanadilar. Ma’ruzada Omonullaxonning shariat qonunlariga zid bolgan siyosatini qoralaydilar. Ular Omonullaxonning g’oyalarini mamlakat ravnaqi uchun keraksiz deb elon qiladilar. Quyidagi fikrlarni bildiradilar: "Biz bu yerga keldik, chunki Paktiyo aholisini qollab - quwatlashi bilan biz Omonullaxonga o’z so’zimizni ayta olamiz va mamlaktimizni halokatga uchrashidan qutqarib qolamiz". Aholi ularning takliflariga rozi bolishmadi. Agarda ular Afg’onistonni tashlab chiqib ketishmoqchi bolsalar, ularni o’z chegaralaridan behavotir kuzatib qo’yishlarini aytishadi. Shunday qilib ulamolarning Paktiyoga qilgan safarlari

omadli kelmadi. Ular boshqa yollar izlay boshladilar. Endi uzoq muddatli harkatlar boshlanishi muqarrar edi. Sudya Abdurahmonxon majlis tashkil etadi. Unda o’z nuqtini bayon qiladi. "Bizda ikkita yol mayjud, birinchisi Hindistonga qochib ketish va u yerda inglizlarga yalinib hayotni saqlab qolish, ikkinchisi Afg’onistonda qolib, hukumat bilan kurashib halok bolish. Do’stlar sizlar nima deysizlar? Hamma qatnashchilar ikkinchi yolni tanladilar. Ular hukumatga taslim bolishni tanlagandilar. Ular Abdul G’anixon qo’shinlari bilan qo’shilib Gardezga boradilar. Undan keyin amir joylashgan Pag’mon hududiga уо л 1 oladilar. Amir ularni qabul qiladi. Qattiq soloqqa tutadi va harbiy mbunalga topshirib yuboradi. Harbiy tribunalning asosiy a’zolari Mudofaa vaziri Abdul Azizxon, poytaxt harbiylari boshliqlari Muhammad Sami, general Fazl Axmadxon, mayor Said Sharifxon va boshqalardan iborat edi. Harbiy tribunal hamma hazratlarni olimga mahkum qiladi. Ammo Omonullaxon Muhammad Sodiq Mo’jadidiy va jiyani Muhammad Mavsum Mo’jadidiyni olimdan ozod qilib qamoqqa tashlaydi. Shundan so’ng Shinvorda qo’zg’alon boshlanib ketadi. Amir ularni ozod qiladi. Bu paytda

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. 1. "Афганистан на пути Истории". Мир Гулам Мухдммад Губар. Москва 1987. 2. "История Афганистана". Массой В. М, Ромодин В. А. Москва 1965. 3. "История Афганистан с древших времени до наших дней". Ганковский В.М. Москва 1982 4. "История Афганистана" Коргун В. Г, Москва 2004 5. "Очерки по истории и история културы" Ромодин В. А. Москва 1983 6. "Nodire afg’on", Burxoniddin Qo’shqoqiy, Kobul, 1931 7. "Afg’onestondar panj qarne oxer", Mir Muxammad Siddiq, Eron, 1992 8. "Tarixe navine Afg’oneston", Xoshimiy Said Saaduddin, Kobul, 1988 9. "Afghanistan 1900-1923", Ademic Ludwig, London, 1967

O'xshashlar

Ibtidoiy jamoa tuzumining yеmirilishi

Ibtidoiy jamiyat tuzumining vujudga kеlishi

Respublika tuzumining inqirozi va ilk Rim imperiyasi davri

Ibtidoiy jamoa tuzumining parchalanishi uchun iqtisodiy shartsharoitlarning paydo bolishi

IV-V asrlarda Rim imperiyasi va quldorlik tuzumining inqirozi