Социал ривожланишнинг иқтисодий негизларини мустаҳкамлаш - Sotsiologiya - Referatlar

Социал ривожланишнинг иқтисодий негизларини мустаҳкамлаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

110 KB

Ko'chirib olish

Социал ривожланишнинг иқтисодий негизларини мустаҳкамлаш Режа 1. Барқарор иқтисодий ривожланишни таъминлаш 2. Социал иқтисодиёт шаклланиши шароитида мулкчилик муносабатлари 3. Хусусий бизнес ва тадбиркорлик ривожланиши

Иқтисодий ўсиш моделлари ХХ асрнинг иккинчи ярмида жаҳондаги ривожланган давлатларнинг тажрибаси иқтисодий ўсишнинг уч моделини ажратиш имконини беради: * Барқарор иқтисодий ўсиш; * Қувиб борувчи иқтисодий ўсиш; * Ёриб ўтувчи иқтисодий ўсиш. Биринчи модел АҚШ, Ғарбий Европа мамлакатлари каби юқори даражада иқтисодий ўсишга эришган давлатларга хосдир. Бу давлатларда миллий даромаднинг йиллик ўртача ўсиш суръати 2-3%. Қўшимча маҳсулотнинг кўпгина қисми илм-фан ривожланишига, социал соҳага ва мудофаа қобилиятини мустаҳкамлашга йўналтирилади. Бу билан мос харажатлар ҳажмини оширмасдан иқтисодий ўсишнинг интенсив суръатига имкон яратилиб, миллий даромад ошиши таъминланади. Қувиб борувчи иқтисодий ўсиш модели Жанубий Шарқий Осиё ва Хитой давлатларига хосдир. Улар юқори суръатли иқтисодий ўсишга Ғарб давлатларидан олинган техника ва технологиядан кенг фойдаланиш эвазига эришган. Иқтисодий ўсиш ишчи кучи нархининг пастлиги ҳисобидан таъминланган. Шунга мувофиқ, иқтисодий ривожланиш даражаси кескин ошди. Уларнинг жаҳон хўжалигида улуши ортди ва иқтисодий ривожланган давлатларни қувиб ўтди. 1960-2000 йиллар давомида Осиё давлатларининг ЯИМ тўққиз марта ошди. Масалан, АҚШда 3,3 марта, Европада эса ЯИМ ҳажми 3,6 марта ошди. Гарчи шундай бўлса ҳам улар ҳали ривожланган давлатлардан аҳоли жон бошига ЯИМ ишлаб чиқариш бўйича маълум миқдорда орқада ва шу сабабли ривожланаётган бўлиб қолаяптилар. Қолоқликнинг қолишига сабаб, қайд этилган давлатларда ҳали ҳам таълим, ахборот ва фандаги муаммолардан иборат. Мавжуд сабаблардан бири, ўзини тутиб турган, паст даражадаги социал-иқтисодий прогресс- бу юқори самарали илмий ишланмалар ва янги технологиянинг йўқлигидир.

Мустақил ҳамдўстлик давлатлари орасидан Россия тажрибасини алоҳида ажратиш керак. Айрим олимларнинг тадқиқотига кўра Россия учун қувиб борувчи модел хос. Саноат ишлаб чиқаришида техника қолоқлиги, иқтисодий ўсишда қувиб борувчи вариантнинг ишлатилиши қисқа муддат ичида ғарб мамлакатларида мавжуд бўлган машина ва асбоб-ускуналар намуналари ҳисобидан техник қурилмалар паркини янгилаш имконини беради. Шу билан биргаликда, Россияда етарли ривожланган фундаментал тадқиқотлар тизими, машинасозликда ва космосни ўзлаштиришда муҳим ютуқлар мавжуд. Шунинг учун у ўзининг илмий-техник салоҳиятига таянган ҳолда, технологияда реал ўзгаришга эришиши ва ўзининг янги технологиялари билан жаҳон бозорига чиқишини таъминлаши мумкин. Ўзбекистонда барқарор иқтисодий ўсиш манбалари ва шарт- шароитлари. Иқтисодий ўсишнинг асосий манбалари ва шарт-шароитлари қуйидагилар: *табиий ресурслар; *жамғарилган жисмоний капитал; *илмий-техник салоҳият; *инсон капиталининг ривожланиш даражаси; *ташқи иқтисодий алоқаларнинг ўсиш даражаси (жаҳон иқтисодиётига интеграциялашуви даражаси). Аҳоли жон бошига даромадлар даражаси ошишининг асосий манбаи - бой ресурсларнинг мавжудлигидадир. Ўзбекистон бой табиий ресурсларга, яъни нефт, газ, олтин, рангли ва нодир металларга, пахта, мева-сабзавот ва бошқа қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштириш учун яхши табиий шароитга эга. Бу давлатнинг мустақил иқтисодиётини таъминлаш учун қулай шароитлар яратади, иқтисодиётнинг ўсиши ва ЯИМ умумий ҳажмининг кўпайишига имкон беради. Лекин бундай иқтисодий ўсиш чексиз давом эта олмайди, чунки ишлаб чиқаришнинг кенгайиши натижасида фойдаланилаётган ресурслардан самаранинг пасайиши муқаррардир; ерлар

ҳосилдорлиги пасаяди, қазиб олинаётган рудаларда фойдали қазилмалар ҳиссаси камаяди ва ҳоказо. Ўрни тўлдирилмаган ресурсларнинг сарфи ўзига тенг баҳоланадиган ниманидир яратилиши билан тўлдирилиши керак, акс ҳолда мавжуд ресурслар нафақат тараққиёт учун, балки халқнинг эришилган турмуш даражасини қўллаб-қувватлашга ҳам етмайди. Шунинг учун табиий ресурслардан фойдаланиш негизидаги иқтисодий ўсиш чексиз давом эта олмайди. Бошқа томондан қараганда, иқтисодий ўсишнинг ундан кам бўлмаган манбаи, жамғариш, унинг ҳажмини ошириш ва жисмоний капитал таркибини яхшилашдир. Ўртача жамғариш нормасидан кўпроқ жамғариш нормасига эга бўлган давлат, шубҳасиз, иқтисодий ўсишнинг юқори суръатига эга бўлади. Ўзбекистон бу қонуниятни ҳисобга олган ҳолда ўзининг индустриал сиёсатини иқтисодий ўсишни таъминловчи иқтисодиётнинг бирламчи тармоқларига қўшимча капитал қўйиш эвазига барпо этди. Ривожланган давлатлар тажрибаси шуни кўрсатадики, барқарор иқтисодий ўсишни таъминлаш учун ялпи ички маҳсулот таркибида инвестициялар улуши 20- 25% ташкил этиши керак. Ўзбекистонда бу кўрсаткич қисқариш тенденциясига эга, масалан 1996 йилда 28%дан 2002 йилда 20% га қисқарди. Лекин, 2003 йилда ялпи ички маҳсулот таркибида инвестиция улуши 24,5%ни ташкил этди. Ҳозирги вақтда иқтисодий ўсишнинг барқарор муҳим омили илмий- техника тараққиётидир. У Ўзбекистон учун иқтисоднинг хом-ашё йўналишидан юқори технологияли ва ахборотлаштирилган ишлаб чиқаришга ўтишнинг асосий шартларидан бири ҳисобланади. Илмий-техника тараққиёти (ИТТ) ЯИМнинг аҳоли жон бошига ўртача даражасини кескин кўпайтириш омили бўлиб, уни ривожланган давлатлар даражасига етказишга хизмат қилади. ИТТ натижасида янги товарлар ишлаб чиқаришни яратиш ва кенгайтириш имконияти ошади, олдин ишлаб чиқариши ўзлаштирилган маҳсулотларнинг сифати ошади. ИТТ шиддатли иқтисодий ўсишни таъминлайди. Илмий-техника янгиликларидан кенгроқ фойдаланаётган

мамлакат иқтисодий ўсишнинг катта имкониятларига эга бўлади. ИТТ жорий қилиш иқтисодий ўсишнинг экстенсив ишлаб чиқариш усулидан янги интенсив усулига ўтиш имконини беради. Ўзбекистонда ҳозирги вақтда иқтисодий ўсишнинг барқарор юқори суръатига эришиш хўжалик таркибини тубдан такомиллаштиришга ҳам боғлиқ. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов таъкидлаганидек: “Чуқур таркибий ўзгаришларни амалга ошириш макроиқтисодий барқарорлик, келгусида турғун иқтисодий ўсишни таъминлашнинг асосий шартларидан бири ҳисобланади” 1 . Социал иқтисодиётнинг шаклланиши шароитида иқтисодий ўсишнинг муҳим манбаи - ташқи иқтисодий алоқаларнинг ривожланиш даражаси ҳисобланади. Халқаро меҳнат тақсимоти афзаллигини ҳисобга олиш истеъмол бозорини кенгайтириш, истеъмол ва инвестицион товарлар импорти тақчиллигини таъминлаш, хўжалик бозорини кенгайтириш йўли билан миллий иқтисодиётни таркибий қайта қуришига имкон беради. Шу билан биргаликда, иқтисодий ўсишнинг ички ва ташқи омилларини, миллий ва халқаро меҳнат тақсимотининг оптимал мос келишига асосланиши керак. Ҳозирги вақтда, амалда, дунёда ҳеч бир давлат чет эл инвестицияларининг иштирокисиз, бу ёки у тармоқ ва ишлаб чиқаришнинг ривожлантиришига эриша олмайди. Аммо чет эл капиталининг оқиб келиши миллий бозорнинг ишлаб чиқариш ва социал инфратузилма ҳолатидан, рақобатбардош маҳсулотни ташқи бозорга чиқариш имкониятига қараб чегаралаш лозим. Социал иқтисодиёт шароитида иқтисодий ўсишнинг энг асосий манбаи инсон капиталига қуйилмаларни кўпайтиришдир. Чунончи, айнан инсон омили иқтисодий ўсишни таъминлайди. Соғлиқни сақлаш ва таълим соҳаларидаги харажатлар, илмий-тадқиқот ишларига инвестиция ишчи кучи сифати ва малака даражасини ошириш имконини беради. Инвестиция натижасида шаклланган ва инсон томонидан жамғарилган маълум соғлиқ, 1 И.А.Каримов “.Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида”. - Т.: Ўзбекистон, 1995.

билим, тажриба, қобилият, рағбатлантиришлар ишлаб чиқаришнинг у ёки бу соҳасида мақсадли фойдаланиши меҳнат унумдорлигининг, ишлаб чиқариш самарасининг ўсишига, ишчилар даромадларининг кўпайишига таъсир этади. Айрим мутахассисларнинг ҳисобларига кўра иқтисодий ўсишнинг 60% инсон омили орқали таъминланади. Социал иқтисодиётнинг шаклланиши кўпроқ қонунчилик ва ҳуқуқий тартибга ҳам боғлиқ бўлади. Ўзбекистонда мустақиллик йилларида иқтисодиётни тартиблаш ва социал ривожланишининг ҳуқуқий базаси яратилди. Республикада бошқарув ва иқтисодиётнинг барча соҳаларида ислоҳотлар жараёнини давлат томонидан ҳуқуқий тартиблашнинг етарли, қатор мақсадли тизими шакллантирилган. Ислоҳотларни ҳуқуқий тартиблаш 100 дан ортиқ қонуний ҳужжатларни ўз ичига олади. Иқтисодиёт барқарор ривожланишининг ҳуқуқий асослари ва унинг социал йўналтирилганлиги Ўзбекистон Республикасининг асосий қонуни - Конституцияда киритилган бўлиб, бунга барча мулк шаклларининг тенглиги, хусусий мулкнинг давлат ҳимоясидалиги, марказлаштиришдан четлаштириш, иқтисодиётни монополиядан холи этиш, корхоналар мустақиллигини мустаҳкамлаш, эркин иқтисодий фаолиятни таъминлаш киради. Иқтисодий тизим ташкил этишнинг асосий негизлари бундан кейинги аниқ қонунларда ўз ривожини топди. Бу қонунларга, иқтисодиёт бошқарувини тартиблаш, мулкчилик муносабатлари, марказий ҳокимият ва маҳаллий бошқарув органлари ўртасидаги мухтор вакилликнинг тақсимланиши ва ҳоказо киради. Мулкчиликни бошқариш муносабатларини ташкил этиш негизлари “Мулкчилик тўғрисида”, “Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш” ва бошқа қонунларда мустаҳкамланган. Янги бозор инфратузилмасини шакллантириш, корхоналар хўжалик фаолиятини тартиблашнинг ҳуқуқий шароитлари яратилган. “Корхоналар тўғрисида”, “Кооперация тўғрисида”, “Фермер хўжалиги тўғрисида”, “Деҳқон хўжалиги

тўғрисида”, “Хўжалик жамиятлари ва ўртоқлик тўғрисида”, “Банклар ва банк фаолияти тўғрисида”, ”Биржа ва биржа фаолияти тўғрисида”, “Суғурта фаолияти тўғрисида” ва бошқа қонунлар қабул қилинди. Ўзбекистоннинг жаҳон ҳамжамиятига фаол интеграциясини ва унинг халқаро муносабатларда тенг ҳуқуқли субъектилигини таъминловчи қатор қонунлар, жумладан “Ташқи иқтисодий фаолият тўғрисида”, “Валютани тартибга солиш тўғрисида”, “Инвестицияни ҳимоялаш тўғрисида”, “Турли халқаро ташкилотларга Ўзбекистоннинг аъзолиги тўғрисида”ги Қонунлар ҳамда ташқи иқтисодий фаолиятни рағбатлантирувчи Президентнинг қатор асосий фармонлари шаклланди. Социал сиёсатнинг амалга оширилишини таъминловчи, шахснинг мустаҳкам конституциявий ва юридик ҳуқуқларини, социал кафолатланган ва аҳолини социал қўллаб – қувватлайдиган, жумладан “Бандлик тўғрисида”, “Социал ҳимоялаш тўғрисида”, “Давлат пенсия таъминоти тўғрисида”, “Таълим тўғрисида”ги Қонунлар ва аҳолининг энг мўҳтож қатламларини ҳимоялашга йўналтирилган Президентнинг қатор Фармонлари , ҳокимиятлар қарорлари қабул қилинди. Социал-иқтисодий муносабатларни ҳуқуқий тартиблаш тизими эволюцион, босқичма-босқич ўтиш характерига эга ва иқтисодий ислоҳотларни амалга оширишга ижобий таъсир кўрсатади. Ижобий таркибий силжишлар - барқарор иқтисодий ўсишнинг зарурий шартидир Ўтган параграфда қайд этилганидек, Ўзбекистонда социал иқтисодиётнинг шаклланиши ва мамлакатнинг жаҳон хўжалиги тизимига интеграциялашувининг муҳим шартларидан бири иқтисодиёт тармоқ таркибини қайта қуриш, унинг социал ва технологик қайта қуришга йўналтирилганлигидир. Ўтиш даврида Ўзбекистонда қисқа муддат ичида бозорни истеъмол товарлари билан тўлдириш, аҳолининг маиший хизмат ва уй-жойга бўлган талабларини қондириш муҳим вазифа қилиб белгиланди. Бу вазифани ҳал

этиш иқтисодиётнинг барча тармоқларини ишлаб чиқаришга йўналтирилган ҳолда, уларни қайта қуриш йўли билан амалга ошириш мумкин эди. Ўзининг техник-иқтисодий кўрсаткичлари билан жаҳон стандартларига жавоб бера оладиган маҳсулотлар ишлаб чиқаришни ўрганиш ва бу маҳсулотларни ишлаб чиқариш, прогресив технология ва ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг илғор усулларини жорий этиш имконини беради. Ўзбекистон ортиқча меҳнат ресурсларига эга ҳудудлардан бири эканлигини ҳисобга олган ҳолда, таркибий силжишларнинг асосий йўналиши илмий-техника тараққиётининг янги ютуқларига асосланадиган, кўп меҳнат талаб қилинадиган ишлаб чиқаришни ривожлантириш бўлиши лозим. Электроника, радиотехника саноати, асбоб-ускуна, автомобилсозлик, енгил ва озиқ-овқат саноати каби тармоқларнинг ҳам шиддатли ривожланишига, улар ишлаб чиқараётган товарлар сифатини яхшилаш ва аҳоли бандлигини таъминлашга ҳам эришиш керак. Барқарор иқтисодий ўсишнинг зарурий шарти қайта ишлаб чиқариш саноат тармоқларининг шиддат билан ривожланишидир. Уларнинг ривожланиши иқтисодиёт бошқа тармоқларининг индустрлаштиришда шарт- шароит бўлиб хизмат қилади ва шунга мувофиқ бу тармоқларда меҳнат унумдорлигини оширади. Қазилма саноат тармоқларига нисбатан қайта ишлаб чиқариш саноат тармоқлари кўпроқ ички бозорга мўлжалланган. Аммо, маълумки, ички бозорнинг сотиб олиш қобилияти паст, шунинг учун тайёр маҳсулотни кенг экспорт қилишни ташкил қилиш объектив зарурати туғилади. Бундан ташқари, янги технология асосида маҳаллий табиий ресурслардан фойдаланаётган хом-ашё тармоқлари ҳам ривожлана боришлари зарур. Шаклланаётган иқтисодиётда таркибий қайта қуриш кўп ресурс фойдаланишдан ресурсларни тежаш технологиясига ўтишни талаб қилади . Янги амалий (конструктив) материалларни ишлатиш, қайта ишлашнинг барча босқичларида, жумладан, ташиб олиб боришда, сақлашда,

фойдаланишда ва бошқаларда хом-ашё комплекс ишлаб чиқилиши, иккиламчи ашёвий энергетик ресурсларни хўжалик оборотига жалб қилишни кучайтириши, ресурслар исрофгарчилигини қисқартириши замонавий технологияларни ишлатиш зарурдир. Бу омил катта аҳамиятга эга, шунинг учун замонавий ишлаб чиқариш нафақат машина, асбоб-ускуналарга ва технологияга, балки авваламбор, ишловчи ўзига, жумладан, ҳамма техника ва технологияни яратган ва уни бошқараётган кишилар олдига тез ўсиб борувчи талабларни қўяди. Шу сабабли махсус билим, юқори касбий тайёргарлик, инсоннинг умумий маданияти ишлаб чиқаришнинг фаолият кўрсатаётган ва янги яратилган ҳар қандай соҳасида муваффақиятли меҳнатнинг мажбурий шартига айланади. Таркибий қайта қуриш янги иш ўринларини яратиб, социал муаммоларнинг ечилишига имкон беради. Фақатгина фаол инвестицион сиёсат шароитидагина ишлаб чиқариш таркибларини такомиллаштириш мумкин. Жаҳон тажрибаси шуни кўрсатадики, бозор иқтисодиётида инвестицион соҳа аввало, ижтимоий истеъмол ва уларни иқтисодий қондириш имкониятлари ўртасида вужудга келадиган номувофиқликка таъсир этади. Иқтисодиётнинг мутаносибли ривожланиши ва халқ хўжалигининг юқори самарали ютуқлари инвестицион сиёсатга боғлиқ бўлиб, у капитал қуйилмаларнинг самарадорлигини оширишни таъминлашни, унинг ҳал қилувчи соҳаларда тўпланишини талаб этади. Ўзбекистонда қабул қилинган инввестицион дастурни молиялаштиришнинг асосий манбаи бюджет маблағлари, марказлаштирилган кредитлар ва давлат кафолатлаган жалб қилинган чет эл инвестицияларидир. Ўзбекистон инвестицион сиёсатининг характерли хусусияти шундаки, унинг таркибида тўғридан-тўғри инвестициялар эмас, балки давлат кафолати остида бўлган корхонага берилган кредитлар устунлик қилади. Чет эл инвестициялари етарли ривожланмаган ишлаб чиқариш тармоқларининг техника билан қайтадан қуроллантиришга қаратилган. Чет эл

инвестициялари ҳисобидан замонавий технология ва техникани импорт қилиш амалга оширилмоқда. Лекин бозор муносабатларини қуриш босқичига ўтган кўпгина мамлакатлар тажрибаси капитал қуйилмаларга асосий эҳтиёжни қондиришни ўзининг шахсий ички жамғармаларидан қондирилиши зарурлигини ҳам кўрсатади. Гарчи Ўзбекистонда ЯИМ ишлаб чиқариш умумий ҳажмида йил сайин чет эл инвестицияси билан ишлаётган корхоналарнинг ҳиссаси ошиб бораётган бўлсада, чет эл технологияларининг импорти ҳамма вақт экспортнинг ўсиши билан айнан ўхшаш юз бермайди, шунинг учун у эҳтиёж бўлиб туради. Шу боисдан, инвестицион фаолиятни ривожлантиришнинг муҳим йўлларидан бири мамлакат ички ресурсларини сафарбар қилиш ва улардан самарали фойдаланиш бўлиши керак. Ишлаб чиқаришни инвестициялаш учун корхона маблағларини рағбатлантирувчи жамғаришга шарт-шароит яратиш зарур. Ўзбекистонда кейинги йилларда молиявий капитал қуйилма манбаи сифатида амортизация ажратмасининг аҳамияти сезиларли пасайганлиги сабабли амортизацион сиёсатни қайта кўриб чиқиш зарурияти вужудга келади. Асосий фондларни такрор ишлаб чиқаришнинг муҳим манбаи сифатида, уларнинг аҳамиятини ошириш мақсадида маълумот бера оладиган жадал амортизациянинг бюртмали тизимига ўтиб бориш лозим. Бюджет ресурсларининг чекланланганлиги, ўзининг шахсий маблағарининг етишмаслиги сабабли корхоналар банк кредитларини жалб қилишга мажбур. Лекин, кўпгина корхоналарнинг реал ҳолати банклар учун жалб қилинадиган даражада эмаслиги туфайли, улар қисқа муддатли кредитларни афзал кўришади. Шундай қилиб, уларнинг салмоғи банклардан бериладиган кредит умумий ҳажмининг 88% га етади. Шунинг учун банк курсини сафарбар этишга ўзгартира оладиган ва унинг жамғармасини реал иқтисодиёт секторида узоқ муддатли кредитга фойдаланишга имкон берадиган муносиб банк-кредит механизмини яратиш муҳим меъёр ҳисобланади.

Давлат томонидан барқарор ривожланишга ўтишнинг бошқарилиши Давлат томонидан иқтисодий ўсишни тартибга солиниши қуйидаги масалаларни ечишга қаратилган: *мавжуд ресурслардан тўлароқ фойдаланиш; *Иқтисодий ўсишда умумий иқтисодий мувозанатдан четга чиқишни бартараф этиш; *Хўжалик жараёнлари ривожланишининг хийла кўпроқ барқарор тенденцияларини таъминлаш; *Иқтисодий барқарорлик бўлмаган шароитда соғломлаштирувчи хўжалик дастурларини қабул қилиш; *Иқтисодий ўсиш ижтимоий манфаатларга зарар етказган ҳолатларда экологик ва социал характердаги чеклашларни қўллаш. Иқтисодий ўсишни рағбатлантириш кўп йўналишлар бўйича содир бўлади. Давлат ялпи талабга, таклифнинг ўсишига таъсир эта олади, фундаментал илмий тадқиқотлар ривожланишига маблағ жамғара олади, таълим ривожланишига ўзининг ҳиссасини қўша олади, циклга қарши (антицикл) бошқаришни қўллай олади ва имконият даражасида, соғломлаштириш дастурини амалга оширади. Давлат аҳоли барча қатламлари даромадларининг ўстиришга йўналтирилган, пухта ўйланган социал сиёсатни қўллаб социал зиддиятларни юмшатади бартараф этади ва иқтисодий ўсишнинг барқарорлигини кучайтиради. 4.2. Социал иқтисодиёт шаклланиши шароитида мулкчилик муносабатлари Мулкчилик муносабатлари ва таркибини тубдан ўзгартириш социал иқтисодиёт шаклланишида муҳим вазифалардан бири ҳисобланади.Социал давлатнинг иқтисодий асоси мулк шаклларининг кўп хиллиги ҳисобланади. Бутун жамиятнинг барқарор ва стабиллиги давлат ва жамият қурилишида реал мулкдорлар синфи қандай рол ўйнашига боғлиқ бўлади. Қулай

шароитни таъминламасдан ва ҳар бир инсоннинг манфаатлари реализация (амалга оширилишининг) қилинишининг ҳақиқий ҳаракат қилувчи механизмини яратмасдан, янгиланиш ва тараққиёт йўлига илгари силжиш мумкин эмас. Шунинг учун давлат бутун бозорий иқтисодий ислоҳотлар давомида меҳнат унумдорлиги стимулларини яратишга, хусусий тадбиркорликни ривожлантиришга ва рақобат муҳитини шакллантиришга қаратади. Янгиланиш тизимида монополизмни бартараф этиш, рақобатни ривожлантириш, иқтисодиётни соғломлаштириш мақсадларини амалга оширишда мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ҳам муҳим ўринга эга. Давлат тасарруфидан чиқариш хўжаликни бошқаришнинг кўпгина вазифаларини давлатдан олишни, корхоналарга муносиб ваколат бериш, вертикал хўжалик алоқаларини горизонталга айлантиришни билдиради. Лекин бу давлатнинг иқтисодий соҳадан тўлиқ кетишини билдирмайди. Замонавий ишлаб чиқариш фақатгина муайян доирада самарали бўлган давлатнинг тартибга солишисиз ривожлана олмайди. Агар бу чегара бузилса, ижтимоий ишлаб чиқаришнинг самарадорлиги пасаяди. Шунинг учун ўтиш даврида социал иқтисодиёт шаклланишининг марказий муаммоси - давлат тасарруфидан чиқаришни оқилона усулларини амалга оширишдир. Хусусийлаштириш – давлат мулкини жисмоний ва юридик шахслар ихтиёрига ўтказиш мулкни давлат тасарруфидан чиқариш билан чамбарчас алоқада туради. Бутун дунёда мулк объектларини тўғридан-тўғри реал мулкдорга сотиш, очиқ молия бозорида корхона акцияларини реализация қилиш каби шакллари маълум (бундай корхоналарни дастлабки акционерлашда, унинг корхона жамоаси томонидан сотиб олинишидир). Хусусийлаштиришнинг асосий мақсади - такрор ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш, умуман, аниқ ифодаланган махсус иқтисодий манфаатдорлик ва жавобгарлик асосида бюджет юкламасини камайтириш ва давлат даромадларини оширишдир.

Хусусийлаштириш жараёнини амалга ошираётган кўпгина давлатлар мулк шаклларини тубдан ўзгартиришда ўзларининг нуқтаи назарларини ишлаб чиқдилар. Асосан улар бир-бирларидан ўзаро хусусийлаштириш мақсади, бу жараён динамикаси ва амалга ошириш механизми, хусусийлаштириш жараёнида аҳолининг кенг жалб этилиши билан фарқланади. Хусусийлаштириш узоқ давом этадиган жараён ҳисобланади, масалан, ўтиш даврига хос хусусийлаштириш Японияда 10 йилга яқин, Ғарбий Европада эса 10-15 йилда амалга оширилди. Ривожланган давлатлар тажрибасига кўра, социал иқтисодиётнинг яратилиши ва унинг барқарор ишлаб туришида мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш натижасида яратиладиган ўрта ва кичик корхоналарнинг катта тармоғи сезиларли етарли рол ўйнайди. Бу корхоналар биринчи навбатда йирик ва ихтисослашган корхоналар доимий равишда ишлаб чиқара олмайдиган, кундалик зарурий товарлар билан истеъмолчилик бозорини тўйинтириш ва тезкорлик билан сафарбарлик қобилиятига эгадирлар. Масалан, Германия ва Нидерландияда экспорт қилинадиган барча саноат маҳсулотларининг қарийб 40 фоизини кичик ва ўрта корхоналар амалга оширади, Италияда 30 фоизгача, Японияда барча ишчи кучининг 80 фоиздан ортиғи кичик корхоналарда банд. Айнан, кичик ва ўрта корхоналар тадбиркорлик ва бизнесни ривожлантиришнинг моддий асоси ҳисобланиб, бозор механизмининг шаклланишига бевосита ва оператив равишда муваффақиятли таъсир этади. Улар кам маблағ (капитал) талаб этадилар ва бозор конъюнктурасига тез жавоб берадилар. Мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш, кичик ва хусусий корхоналар тармоғини кенгайтириш асосий мақсад эмас. Давлат корхоналари сингари, хусусий корхоналар, жумладан кичик, ўрта ва катта корхоналар ҳам тенг даражада мавжуд бўлиш ҳуқуқига эга бўлиши лозим. Лекин уларнинг яратилиши ва келгусида фаолият кўрсатиши, ҳар қандай

шароитда асосланган ҳамда талаб ва таклиф қонунлари талабларига жавоб бериши керак. Мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш, кичик ва хусусий корхоналарни яратиш ва шунга ўхшаш чоралар рақобатли муҳитнинг шаклланишида фақатгина объектив асос яратади. Шунинг учун улар корхона аъзолари, ҳудудлар, шу жумладан ҳар бир киши фаровонлиги ўсишининг муҳим воситаси, яъни социал иқтисодиёт шаклланаётган мамлакатнинг асосий мақсади ҳисобланади. Мулкчилик хилма-хил шаклларининг ривожланиши - социал иқтисодиёт қарор топишининг муҳим шартидир Мулкчилик шаклларининг хилма-хиллиги, социал иқтисодиётга ўтишда ҳамда маданийлашган ва демократик ривожланган жамиятни яратишнинг муҳим шартларидан бири ҳисобланади. Бозорнинг юраги ҳисобланган рақобат бозор субъектларининг хилма-хиллигини талаб қилади. Мулкчиликнинг турли шакллари мавжудлиги танланган социал-иқтисодий тизим модели талаблари асосида мавжуд бўлади. Мулк шакллари ишлаб чиқариш воситалари эгалари бўлган хўжалик субъектлари билан боғлиқ. “Ўзбекистон Республикасининг мулкчилик тўғрисида”ги қонунига мувофиқ мулкнинг қуйидаги шакллари мавжуд: *давлат мулки; *хусусий мулк; *ширкат(кооператив) мулк; *жамоа мулки; *аралаш мулк; *бошқа давлатларнинг юридик ва жисмоний шахслари ҳамда халқаро ташкилотлар мулки. Социал иқтисодиёт шароитида мулкчилик шакллари тизимида хусусий мулкчилик устун бўлиши эҳтимоли бор. Хусусий мулкка ўз шахсий эҳтиёжи учун маҳсулот ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатишни амалга ошираётган уй хўжалиги, қонунга мувофиқ фаолият кўрсатаётган (ҳар қандай ҳажмдаги,

кичик корхоналардан катта корхоналаргача), “яширин иқтисодиёт” таркибидаги нолегал (хуфия, яширин) хусусий корхоналар (бунга товар ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш бутун фаолиятини ҳокимиятнинг махсус рухсатисиз амалга ошираётган хусусий шахслар фаолияти киради), хусусий хўжаликнинг ҳар қандай туридан фойдаланиш ёки шахсий жамғармалар – яъни хусусий кишилар ўртасидаги квартирадан тортиб (хонани, уйни) то пул операцияларигача ижарага бериш киради. Хусусий мулкчиликнинг тарихий аҳамияти қуйидагича шартланган: * у ўз маъноси билан реал мустақил мулкдорни, яъни тадбиркорни яратадики, унинг улкан социал ва иқтисодий мазмуни ҳам шундадир. * давлат сиёсий ҳокимиятига боғлиқ бўлмаган мустақил мулкчилик муносабатлари субъекти демократик жамият шаклланишининг зарурий воситасига айланади. Ишлаб чиқариш воситаларига хусусий мулкчилик, такрор ишлаб чиқаришнинг барча босқичларида қудратли иқтисодий стимул бўлиб хизмат қилади. Ишлаб чиқариш воситаларининг адресли тегишлилиги мулкни сақлаш ва кўпайтиришга масъулиятли ва қизиқувчан хўжалик субъектини яратади. Ишлаб чиқариш воситаларига хусусий мулкчилик социал бозорий иқтисодиётнинг асосий белгиси, бозор муносабатлари тизимининг муҳим элементидир. У нафақат ишлаб чиқаришнинг самарали ўсишига қизиқувчан ва масъулиятли мулк эгасини, балки бозор иқтисодиётининг ривожланишини аниқлайдиган рақобатли муҳитни ҳам шакллантиради. Хусусий мулкчилик бозор иқтисодиётини тартиблайдиган омиллардан бири ҳисобланади, унинг бош механизми эса товар ишлаб чиқарувчилар ўртасидаги рақобатдир. Хусусий сектор ривожланишининг асосий шарти тўлиқ эркинлик, кафолатланган дахлсиз хусусий мулк, барча мулк шакллари учун тенг имкониятларнинг мавжудлиги ҳисобланади.Шу билан биргаликда ҳозирги замонавий дунёда хўжалик фаолиятига фаол аралашмайдиган бирорта давлат йўқ. Иқтисодиёти ривожланган мамлмакатларда солиқ ёрдамида ялпи миллий маҳсулотнинг 1/3 (АҚШ, Япония)дан то 50 фоизигача (Швеция)

давлат томонидан марказлаштирилади ва қайта тақсимланади. Ғарб мамлакатларида асосий фондларда давлат улуши 7 фоиздан 30 фоизгача ва ундан кўпни ташкил этади. Шунинг учун давлат мулки шакли объектив тарзда умумий мулкчилик тизимининг зарурий элементи, лекин у хусусий мулк шаклига альтернатив бўлиб ҳисобланмайди. Шундай фаолият соҳалари мавжудки, бу соҳаларда хусусий мулк давлат мулкига нисбатан самараси паст бўлиши мумкин. Одатда, бозорий иқтисодиёт мамлакатларида давлат мулки барча ижтимоий организмни (таълим, соғлиқни сақлаш, фундаментал илм-фан, транспорт, алоқа) такрор ишлаб чиқаришда хизмат қилувчи бозор инфратузилмаси тармоқларини қамраб олади. Ўзбекистон Республикасининг “Табиий монополиялар тўғрисида”ги қонунига мувофиқ барча табиий ресурслар (ер, фойдали қазилмалар) давлат мулки ҳисобланади. Етиштирилган қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг анчагина қисми шартномавий нархлар асосида давлат мулкига айланади. Давлат мулки фавқулодда вазиятларда (урушлар ва урушдан кейинги иқтисодиётни тиклашда) жуда зарур ҳисобланади ва марказий бошқарувда ресурсларнинг тўпланиши эҳтиёжи туғилганда ноёбдир. Давлат мулкининг самарадорлиги унинг макро-тартибга солиш қобилиятини амалга оширишга, умуман, жамият иқтисодий ривожланиш стратегиясини шакллантиришга, эришган юқорироқ ютуқлар мезони бўйича миллий иқтисодиёт таркибини мувофиқлаштиришга, пировард натижада инсонга йўналтирилганлиги билан шартланган. Шу билан биргаликда давлат мулкини кенгайтиришнинг асоссиз негатив томонлари ҳам мавжуд. У, айниқса социал иқтисодиёт шаклланиши шароитида ўринсиздир. Чунки монополизмнинг кучайиши оқибатида иқтисодий ўсиш сусаяди, рақобатнинг ҳаракатчанлиги, эгилувчанлиги ва даражаси пасаяди. Шунинг учун социал иқтисодиёт шаклланиши жараёнида давлат мулкини кераклича чеклаш, корхона хўжалик фаолиятига давлат томонидан аралашувини минимал даражага етказиш зарур.

Шундай қилиб, социал иқтисодиёт шароитида давлат мулкининг ҳиссаси қанчани ташкил этиши керак? Жаҳон тажрибасининг гувоҳлик беришича, барча давлатлар учун ҳамма даврларда давлат мулки улуши бир хил ҳиссада мавжуд бўлмаган. У ҳар бир давлатда объектив ва субъектив омилларнинг мажмуи билан, яъни мамлакатларнинг иқтисодий ривожланиш даражаси, географик ва тарихий шароитлар, давлат сиёсати, мамлакатдаги рақобатли социал-иқтисодий ва сиёсий вазият ва бошқалар билан аниқланади.Масалан, умумий қўшилган қиймат суммасида давлат сектори корхоналарининг ҳиссаси, Финляндияда 19%, Францияда 14,2%, Португалияда 13% бўлган вақтда, Португалияда 8%ни, Нидерландияда 6%ни ташкил этади. Лекин, шуни қайд этиш керакки, кўрсатилган мамлакатларда иқтисодиётнинг давлат сектори хўжалик фаолиятининг турли соҳаларида фаолият кўрсатиб, умуман бозор қонунларига кўра ривожланмоқда ва бошқа мулк шакллари билан таққослаганда ҳеч қандай имтиёзлари йўқ. Ҳозирги замонавий бозор иқтисодиётида ҳар қандай мулк шаклининг самарадорлиги хўжалик юритиш шакли ва бошқарувчининг касбий малакавий даражаси билан аниқланади. Давлат мулки иқтисодий самарадорлик кўрсаткичлари бўйича хусусий мулкка ютқазади, чунки хусусий мулкка нисбатан унда назоратдан манфаатдорлик камдир. Хўжалик юритиш шакллари мулкчилик муносабатларини амалга оширишнинг аниқ шаклларини кўрсатади. Хусусий мулк индивидуал ва жамоа хўжалик юритиш шаклларига эга бўлиши мумкин. Ҳозирги иқтисодиётда хўжалик юритишнинг акциядорлик, кооператив, ўртоқлик (ширкатлар) каби шакллари кўпроқ тарқалган. Акциядорлик хўжалик юритиш шакли (ёки уни яна кооператив деб аташади) мукаммалроқ, эгилувчан ва у йирик ижтимоий ишлаб чиқаришга мос келади. Иқтисодий адабиётларда у мулкчиликнинг жамоавий шакли сифатида кўрсатилади. Лекин, мулкчилик муносабатларида ҳар хил шахслар

иштирок этганда, кооперативлар масъулияти чекланган жамият, акциядорлик жамияти ва ҳоказо бўлганда, мулкчилик шаклларига нисбатан, хўжалик юритиш шакллари тўғрисида гапириш мумкин. Кўплаб алоҳида хусусиятларга эга бўлган, юқорида қайд этилган хўжалик юритиш шакллари хусусий ўзлаштириш шакли доирасида мавжуд бўлади. Ғарб мамлакатларида хўжалик юритишнинг акциядорлик шакли асосий фондлар ва ишлаб чиқарилган маҳсулотларнинг қарийб 80 фоизини қамраб олади. Кооператив хўжалик юритиш шакли дунёнинг кўплаб давлатларида кенг тарқалган. Мавжуд маълумотларга кўра, дунёда 1 млн. кооператив ташкилотлари фаолият кўрсатади, уларнинг 120дан ортиқ кўриниш ва турлари мавжуд бўлиб, 600 млн. дан ортиқ кишини бирлаштиради. Ўз кучи ва хусусиятига кўра бозорий иқтисодиёт шароитида кооператив хўжалик юритиш шакли давлат мулкига нисбатан кўпроқ имкониятга эга бўладики, бу унинг афзаллигига сабаб бўлади (меҳнатга тўлов билан корхона фаолиятининг якуний натижалари, бошқарувнинг демократик шакллари ва меҳнатга кўпроқ асосланиши). Демак, ҳар бир мулк шакли ўзининг самаралироқ қўлланиш соҳаларига эга бўлиб, уларнинг ҳеч қайси бири идеал ёки универсал бўла олмайди. Мулкчилик шакллари сингари, унинг элементлари ҳам доимий ривожланишда бўлади. Ижтимоий-иқтисодий тараққиёт ва ишлаб чиқарувчи кучларнинг ривожланишига кўра, мулкчилик муносабатлари турли хил шаклларни эгаллаган ҳолда ўзгаради. Лекин, ҳар қандай шароитда мулк ўзининг ҳақиқий эгаси қўлида бўлиши керак. Бу кўп ҳолларда ҳаммани ва ҳар бир кишини ишлаб чиқаришни бошқаришда жалб қилишни таъминлайди. Социал иқтисодиёт шаклланиши шароитида мулкни бошқариш фақатгина халқ учун эмас, балки халқ иштирокида амалга оширилиши зарур. Меҳнаткашларнинг бошқарувда реал иштирок этиш даражаси мулк етуклигининг муҳим индикаторидир. 4.3. Хусусий бизнес ва тадбиркорликнинг ривожланиши

Социал ва иқтисодий муаммоларни ҳал этишда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик аҳамиятининг ошиши Социал иқтисодиётда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик социал ривожланишнинг муҳим муаммоларини ҳал этиш учун иқтисодий асосларни яратишнинг ҳал қилувчи омили ҳисобланади. Улар бозор талабларига энг кўп эгилувчанлик ва мослашганликка эга бўлган ҳолда, аҳоли турмуш тарзи ва шарт-шароитига янгилик киритувчи, бош йўлни кўрсатувчи бўлиб чиқади. Тадбиркор ўз фирмасида иқтисодий ўсишни таъминлаш учун меҳнат унумдорлигини оширишнинг муҳим омили бўлган фан-технологиянинг янги ютуқларидан максимал фойдаланишга ҳаракат қилади. Бу пировард натижада барқарор иқтисодий ўсишни ва умуман, мамлакатда ҳаёт сифатини оширишни таъминлашга олиб келади. Бундан ташқари, тадбиркорликнинг устунлиги шундаки, улар кам маблағ сарфлаб янги иш ўринларини яратади, ўз ишлаб чиқариши ривожланишига инвестициялар ажратади. Шунинг учун у бозорни товар ва хизматлар билан тўйинтиришнинг, солиқлар тушишининг ва аҳоли даромадларининг ошишининг муҳим манбаи ҳисобланади. Корхона фойдасининг манбаи фақатгина ишлаб чиқариш ва муомала харажатларини тежаш бўлмай, балки ишлаб чиқарган маҳсулот турларини алмаштириш ва ассортиментни доимо янгилаш ҳисобланади.Маҳсулот ишлаб чиқаришни доимо янгилашга асосланган “инвестицион сиёсат”ни амалга оширмай, тадбиркорлар ўз вақтида бозор конъюнктурасига жавоб бера олмайдилар. Инновацион сиёсатни муваффақиятли амалга оширилаётган ҳозирги корхоналар, инновацион механизмга аҳамият берадиган, бозорда талабни яратиш, унинг шаклланиши ташаббусини қамраб олишга, аввало, янги товар ва хизматларга кўплаб харидорларни жалб қилиб олишга имкон берадиган маркетинг назариясига асосланади. Кичик корхоналар бевосита истеъмолчи талабидаги ўзгаришларга тез жавоб бера олади, ўз фаолияти ихтисосини иқтисодий конъюнктура тебранишига мувофиқ тезда ва нисбатан осон ўзгартира олади. Улар фаолиятини ташкил

этиш учун кам маблағ талаб қилинади. Шу куч эвазига уларнинг фаолият самарадорлиги ошади ва улар бутун иқтисодиёт самарадорлигини кўпроқ оширади. Кичик бизнес ва тадбиркорликнинг социал аҳамияти иқтисодий аҳамиятига нисбатан кам эмас. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик кўпгина аҳолининг даромад манбаи ва меҳнатни таклиф этадиган соҳадир. Бу юқори малакага ва етарли тажрибага эга бўлмаган, ихчам иш кунини хоҳлайдиган кўпгина меҳнат ресурсларининг асосий массасини сингдирувчи, меҳнат бозорининг энг эгилувчан қисмидир. Фақатгина бу ерда аҳолининг социал заиф қатлами: аёллар, ёшлар, биринчи марта иш қидираётган ёшлар, юқори даражада билим ва меҳнат тажрибасига эга бўлмаганлар тезда иш топа оладилар. Кичик бизнес бандликнинг кенгайишига ва аҳоли даромадларининг ўсиши учун шароит яратади, жамият қатламлари ўртасидаги бўлиши мумкин бўлган зиддиятларнинг ўткир томонларини силлиқлаб, махсус социал муҳитни шакллантиради. У рақобатнинг ривожланишига етарли даражада таъсир этади, демак бу товар ва хизматларга рақобатли нархнинг шаклланишига олиб келади, бундан эса, умуман жамият ва истеъмолчилар ютади. Кичик бизнес аҳолининг ишбилармонлик ва тадбиркорлик кўникмасини самарали ривожлантириш воситаси бўлиб, унинг бозор муносабатларига мослашиш даражасини оширишга хизмат қилади. У фуқароларга нафақат ўзларининг иш кучлари эгалик қилишига, балки мол-мулк, жумладан ишлаб чиқариш воситаларига ҳам эгалик қилиш имконини беради, демократия ва социал барқарорликка манфаатдор бўлган ҳамда жамиятнинг прогрессив ривожланишини таъминлашга қодир бўлган, социал қатлам – ўрта синф шаклланиши учун асос яратади. Кичик бизнес миллий фаровонлик ўсишининг муҳим омили ҳисобланади, чунки айнан у, нафақат шу соҳада банд бўлган кўпгина

кишиларнинг асосий даромади, балки улар оила аъзоларининг ҳам даромад манбаи ҳисобланади. Бундан ташқари, кичик тадбиркорлик инсонга бир бутун яхлитликда, яъни иш ва шахсий ҳаёт, ўз истеъдодини намоён этиш, имконият ва қобилиятларини бирлаштириш имконини беради. Кичик бизнеснинг юқори потенциаллилиги социал иқтисодиёт шаклланаётган мамлакатларда, унинг ривожланишига жиддий эътибор қаратишни талаб этади. Ўзбекистонда хусусий тадбиркорликни ривожлантиришнинг ҳуқуқий асослари. Ўзбекистонда тадбиркорлик фаолиятининг ҳуқуқий асоси - Конституция амал қилишини тартибга солувчи қонуний-ҳуқуқий ҳужжатлар тизими ҳисобланади. Авваламбор, бу, барча хўжалик субъектларига тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланишнинг мустаҳкам ҳуқуқини берувчи меъёрлар акс эттирилган Ўзбекистон Республикаcи Қонунларидир. Шундай қилиб, Ўзбекистон Республикасининг Конституциясининг 53- моддасида “давлат истеъмолчиларнинг ҳуқуқи устунлигини ҳисобга олиб, иқтисодий фаолият, тадбиркорлик ва меҳнат қилиш эркинлиги” қайд этилган. Тадбиркорлик фаолиятини тартибга солувчи бошқа муҳим ҳужжат - “Фуқаролик кодекси” ҳисобланади. Унда меъёрнинг кўп қисми бошқа хўжалик субъектлари қатори тадбиркорлар ҳам иштирок этадиган иқтисодий муносабатларни тартибга солади. 1991 йилда Ўзбекистонда қабул қилинган “Тадбиркорлик тўғрисида”ги Қонунда тадбиркорлик моҳияти, унинг субъектларининг ҳуқуқ ва мажбуриятлари, шакллари, тадбиркорлик фаолиятини тартибга солувчи умумий асослар ҳамда улар ҳуқуқ ва манфаатларининг давлат томонидан кафолатланиши битилган. 2002 йилда қабул қилинган “Тадбиркорлик фаолияти эркинлигини кафолатлаш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни тадбиркорлар имкониятларини маълум даражада кенгайтирди. Бу Қонунда тадбиркорлик

субъектнинг кичик ва ўрта бизнесга таалуқлилигига оид мезонлар келтирилган, якка тадбиркорликка таъриф берилган, тадбиркорларнинг асосий ҳуқуқ ва мажбуриятлари аниқланган. Бошқа қонунлардан фарқли ўлароқ, бу ҳужжатда тадбиркорларнинг ҳуқуқлари маълум даражада кенгайтирилган ва давлат идоралари масъул шахсларининг жавобгарлиги оширилган. Масъул шахслар тадбиркорларнинг нафақат моддий зарарини, балки қайд этишда рад этилган ёки унинг муддатлари бузилишига сабаб бўлган ҳолларда, маънавий зарарни ҳам қоплашлари керак. Қонунда кичик бизнесга солиқ солиш ва улар ҳисоботининг тақдим этилиши шароитлари белгиланган. Бу қонунда тадбиркорларнинг олинган фойда ва пул маблағларига эгалик қилиш, улардан фойдаланиш, тасарруф этиш, шунингдек миллийлаштиришдан, мусодара қилишдан ва мол-мулкни мажбурий равишда давлат ихтиёрига ўтказишдан кафолатлаш кўриб чиқилган. Тадбиркорлар учун бу ҳуқуқ муҳим аҳамиятга эга, чунки мулкка эгалик қилиш, фойдаланиш, сақлаш ва кўпайтириш - улар фаолиятининг асосий рағбатлантирувчи омили бўлиб ҳисобланади.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т.: Ўзбекистон, 2003. 2. “Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни. “Халқ сўзи” газ., 2000 йил 15 июн. 3. “Фуқароларнинг жамғарилиб бориладиган пенсия таъминоти тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси. 2004 йил. №10-11. 4. “Хусусий корхона тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси. 2004 йил. №1 5. “Жамоат фондлари тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси. 2003 йил.№9 6. ”Тадбиркорлик субъектларини ҳуқуқий ҳимоя қилиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 14 июн Фармони. “Халқ сўзи” газ, 2005 йил 16 июн. 7. “Тадбиркорлик субъектларининг хўжалик соҳасидаги ҳуқуқбузарликлари учун молиявий жавобгарлигини эркинлаштириш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг 2005 йил 14 июн Фармони. “Халқ сўзи” 2005 йил 16 июн. 8. ”Микрофирмалар ва кичик корхоналарни ривожлантиришни рағбатлантириш борасидаги қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 20 июн Фармони. “Халқ сўзи” газ., 2005 йил 24 июн. 9. “2004-2009 йилларда Мактаб таълимини ривожлантириш давлат умуммиллий дастури тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2004 йил 21 май Фармони. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг ахборотномаси. 2004 йил май. №5. 10. ”Банклардаги депозит ҳисобварақалардан нақд пул тўловларини узлуксиз таъминлаш кафолатлари тўғрисида”ги Ўзбекистон

Республикаси Президентининг 2005 йил 5 август Қарори. “Халқ сўзи” газ., 2005 йил 9 август.

O'xshashlar

Социал институтлар ва социал бирликлар

Социал гуруҳлар ва социал институтлар

Социал муносабатлар

Ўзбекистон Республикаси миллий мустақиллиги ва суверенитетининг социал муаммолари

Социал иқтисодиётни бошқариш