Қовурмани пресслаш - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Қовурмани пресслаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

248 KB

Ko'chirib olish

Қ овурмани пресслаш Тайёрланган қовурма пресслаш машинасига беришдан олдин қуйидаги технологик параметрларга эга бўлиш лозим: 1.Маҳсулотнинг 1-давр қовуришдан сўнг температураси 80-85 0 С, намлиги барча мойли уруғлик учун пахта мағзидан ташқари, 9-11 % пахта мағиз учун 1-3 сорт уруғ навлари учун 11.5-13.5 %, 4 нави уруғ учун 13.5- 15.5 % бўлиши керак. Буғлаш ва намлаш процесси имконият борича тез 15-20 сек.га тенг. Қозонли қовургичлардан кейин эса яъни қовуришнинг 2- давридан сўнг, қовурманинг температураси 100-105 0 С дан ошик бўлмаслиги лозим. Паст навли уруғлар учун эса бу кўрсатган даражадан 5-10 0 С пастроқ бўлиши керак. Намлиги эса агарда маҳсулот форпресслаш учун тайёрланган бўлса, 5.5 улар атрофидан, экстракциясиз тўлиқ, пресслаш учун эса ишлатилаётган пресслаш машинасининг турига қараб, 3-4 % ёки 2.5-3 % бўлиши керак. Бу ҳолатда тайёрланган қовурманинг температураси форпресслашга тайёрлангандан кўра юқорироқ бўлиб, 110-120 0 С ташкил қилади. Шу билан биргаликда маҳсулотнинг таркибидаги қобиқ миқдори чекланган бўлиб, кунгабоқар шунга уруғлар учун қобиқнинг қовурмадаги миқдорида 8-10% дан ортмаслиги, пахта чигити мағиздаги шелуха эса 1-3 навлар учун 15 % дан, 4 нав учун 17 % дан ортиб кетмаслиги лозим. 2-давр яъни қовурилишнинг 2-давр муддати ўртача хисобга 50-60 мин. атрофида бўлади. Тайёр бўлган қовурма маҳсулот қайси усул билан сиқиб олишдан қатъий назар, маҳсулотга механиқ равишда керакли бўлган босим таъсир қилиш йўли билан мой ажратиб олинади. Маълумки пресслаш машинасининг асосий қисмлари пресслаш вали ва зеер камераларидан иборат бўлиб, бу шкала қисм орасидаги бўшлиқ маҳсулотнинг кириб келишидан токи кунжара формасига айланиб чиқиб кетгунича хар бир секторга камайиб боради, натижада валнинг қабул бўлимидан зеер камераси 1-секторига ўзатилган маҳсулот ҳажми торайиш хисобига сиқила бошлайди. Бу пайтдан қовурма

заррачаларининг бир-бирига яқинлашуви уларнинг бир-бирига яқинлашиб йириклашувига олиб келади. Аввало сиртқи юзалар ва сирт юзадаги ғовакликлари сиқилиб, бу жойда жойлашган мой томчилари сиқиб чиқарила бошлайди. Бу ходиса асосан, зеер камерасининг 1-сектори охирларига тўғри келади. Маҳсулот 2-сектор (секция)га ўтганда заррачаларнинг яқинлашиб, жипслашуви давом этади. Энди маҳсулотнинг ички бўшлиқлари ҳамдан мой ушлаб турган ҳажмлар ҳосил булаётган босим остида сиқилиб, маҳсулотдаги мой ички қаватлардан маҳсулот таркибидаги бўшлиқлар ва ғовакликлар орқали сиртга харакат қилади. 2-секциянинг охиригача маҳсулотдаги мойнинг кўп қисми сиқиб чиқарилади. Маҳсулот зеер камерасининг 3- секциясига ўтганда заррачаларнинг жипслашувчи давом этади ва у шундай даражага етадики, энди тўқилувчан қовурмадан бириккан қаттиқ ҳолатдаги кунжара ҳосил бўла бошлайди. Ёғнинг сиқиб чиқарилишиэса, анча сусайиб, унинг миқдори машинанинг ҳосил қилган босимига ва заррачаларнинг бир- бири билан қанчалик яқин бўлиб, зичлашишига боғлиқ бўлиқ қолади. Демак, 3-секцияда сиқиб олинаётган мой асосан заррачалар орасида қисилиб қолган оз миқдордаги мой қаватларидан ташкил топади ва 3-секциянинг охирига бориб, маҳсулотдан ёғ сиқиб олиш деярлик тўхтайди, лекин хар карча босим ҳосил қилинмасин ҳосил бўлаётган кунжаранинг ўзига хос ғоваклиги ва мойни қайтадан адсорциялаш хусусияти йўқолмайди. Шу туфайли яна оз миқдорда бўлса ҳам, ҳосил бўлаётган кунжара сиртидаги адсорбцияланиб қолаётган мойнинг бир қисмини сиқиб олиш учун маҳсулот 4-секциянинг ичидан ўтади. Бу ерда энг юқори босим таъсирига учрайди. Ҳосил бўлган кунжара камеранинг охирида ўзлуксиз цилиндрик формада чиқа бошлайди ва зеер камерасининг охирига ўрнатилган пичоқлар ёрдамида катта бўлакларга синдирилиб, пресслаш машинасидаги шнекларга ўзатилади. Зеер камерасида босим ошиб боришига, ҳажмнинг қисқаришидан ташқари валга ўрнатилган цилиндрик ҳамда конусли халкалар камерани ташкил қилувчи колосникли панжаралар, ярим зеер камералар ўртасига ўрнатилагн фигурали пичоқлар ва нихоят кунжара чиқаётган жойга ўрнатилган конусли ёки диафрагмали

мослама ёрдам беради. Мой эса юқорида аниқлангандек зеер камерасини ташкил қилувчи колосникли панжаралар орасидаги тирқичлардан сизиб чиқади ва босимнинг 1-секциядан охирги секцияга ошишига қараб тирқичларнинг масофалари камайтирилиб борилади. Маслан, пахта чигити қайта ишланаётганда МП-68 форпрессидп тирқиш масофалари қўйидагича: 1-секция учун 1.0 мм 2-секция учун 0.75 мм 3-секция учун 0.45 (0.50) мм 4-секция учун 0.45 мм Сиқиб олинган мой таркибидан 2-10 % атрофида кунжаранинг майда қисмлари бўлиб, уни мой таркибидаги фўза ёки қолдиқ қаттиқ моддалар деб атаймиз. Шу туфайли олинган мойни оқлашдан олдин албатта фўзадан тозалаш лозим. Юқори навли кунгабоқар ва шунга ўхшаш ўсимлик уруғларидан олинган форпресс мойи тўғридан-тўғри фильтрлашдан сўнг истеъмол қилинади. Пахта чигитидан олинган қора форпресс мойи истеъмол қилинишидан олдин оқлаш лозим. Олинаётган кунжара таркибидан агар форпресслаш усули билан ишланилса 12-14 %, агарда тўлиқ пресслаш усули билан ишланилса 7-8% мой қолади. Кунжара таркибидаги бу қолдиқ мой кунжаранинг мойлилигини белгилайди. Ушбу қодиқ мойнинг асосий қисми янчиш пайтида бўзилмаган ультра микроскопик капиллярлар ва глобулярлар ичидаги мойлардан ташкил бўлиб, бошқа бир оз қисми қовуриш ва пресслаш жараёнида ҳосил бўлган иккиламчи структура ичида камалиб қолган мойдан иборатдир. Иккиламчи структура эса маҳсулот қовурилаётган ва прессланаётган пайтда маҳсулот ғовакликлар ичида қайтадан ёпиқ бир ҳажмда қамалибқолган мой миқдорига айтилади. Булардан ташқари озгина миқдорда кунжаранинг ғоваклиги ва абсорцияон хусусияти туфайли эркин ёғ ҳам қолади. Мойли хомашёлардан пресслаб мой олиш қадимдан қўлланилган, дастлаб мой олиш учун тош ва тош идишлардан фойдаланилган. Кейинчал ик

ричагли , ви н тли, XVI асрда эса по н али пр е сслар ишлати л а бо шла н ган. Гидравлик прессларни н г и хтиро қ или н иши 1795 й илга т ўғ р и келади, улар н и н г ама л иётда ишлатилиши 1818-1824 йилларда бошла н ди ва XX аср н и н г 30 йилларигача етиб ке лди . Узо қ ва қ тлар давомида (юз йилдан ортиқ) ишлаб чи қ аришда қў лланиб кели н га н гидравлик пресслар н и н г к ў пги н а камчиликлари бор эди: пр е сслаш жара ён ини н г даврийлиги, оғир қўл меҳнатининг зарурлиги, кўп сонли қиммат баҳо ёрдамчи машина ва ускуналарнинг зарурлиги, қиммат баҳо пресс матонинг кўп сарф бўлиши, булар ўз навбатида тайёр маҳсулотнинг тан нархини оширарди. Гидравлик прессларда мой олишнинг асосий камчилиги, шунда эдики уларда мойларни охиригача олиб бўлмас, ва натижада прессдан чиққан кунжаранинг мойлилиги 7-8%дан кам бўлмас эди. Бу ишлаб чиқаришда мой йўқотишни ошириб юборарди. Ўсимлик мойларини пресслаш усули билан ишлаб чиқаришни замонавий ускуналар билан жиҳозлаш шнекли пресслар билан боғлиқ бўлиб, бу ишлаб чиқаришдаги жараёнларни узлуксиз давом эттиришга олиб келади. Бу эса ҳар ҳил материалларни ташиш ва аралаштириш, сиқиш, грануллаш ва шу каби кўп қиррали технологик операцияларни олиб бориш имконини беради. Ёғ-мой саноатида мойларни мойли ҳомашёдан сиқиб олиш учун ҳозирги вақтда шнекли прессларнинг ҳар хил конструкциялари ишлатилмоқда. Дастлаб улар фақат пресслаш заводларига ўрнатиларди, кейинчалик эса кенг ривожланган экстракциянинг кириб келиши билан мойларни шнекли прессларда экстракциядан олдин олиш, ўсимлик мойларини ишлаб чиқаришда асосий технологик жараёндан бирига айланди. Қовурма тўкилувчан ва ғовак бўлади. Уни ҳар тарафдан кучли босим билан сиқилиши натижасида иккита бир-бири билан боғлиқ жараёнлар кузатилади: 1) суюқ қисми-мой ажралади; 2) қаттиқ заррачалар бир-бирига жипслашиб брикет – кунжара ҳосил бўлади.

4.7-расмда мойларни сиқиб олишнинг соддалаштирилган схемаси кўрсатилган Материални ҳар томонлама сиқиб мой олиш жараёнини соддалаштирилган схемаси Мойларни гель қисмдан ажралишини қуйидагича тасвирлаш мумкин. Қовурма заррачаларининг устки ва ички қисмида кўп микдорда мой жойлашган бўлиб, заррачалар бир-биридан ҳаво бўшлиқлари билан ажралган бўлади (4.7, а расм). Дастлаб, қовурмани ҳар томонидан сиқилиши натижасида, заррачаларнинг деформацияси ва уларнинг маьлум қисмлари бир-бири билан бирикиши содир бўлсада, асосан ҳаво сиқиб чиқарилади ва заррачалар қатлами орасидаги оралиқ камаяди. Заррачаларнинг юза қисмида жойлашган оралиқ жойлар мой билан тўлади. Шу вақтда қисқараётган заррачалар оралиғидан мойни сиқиб чиқариш бошланади (4.7, б расм). Мойнинг асосий миқдори заррачаларнинг бир-бири билан қўшилиши ва деформацияланиши – зичлашиши натижасида сиқиб олинади. Заррачаларнинг ички юза қисмлари яқинлашиши натижасида, уларнинг ички юза қисмидан мой ажралиши бошланади. Заррачаларнинг ички ва ташқи юза қисмлари яқинлашиб оралиқдаги бўш жойлар мой билан тўлади. (4.7, в расм). Олдин кўрсатилганидек заррачаларнинг юза қисмидаги мономолекуляр мой қатлами энг кўп боғланиш энергиясига эга бўлади.

Юзадан масофанинг узоқлашиши билан боғланиш энергияси камаяди, шунинг учун сиқиб чиқарилаётган мойни оқими ўртасидаги тсзлик катта бўлади , юзага яқин қатламлар қўзгалмас бўлади, бинобарин, бу босқичда заррачалар орасидаги масофа қисқариб уларнинг бирикиши амалга ошади. Заррачалар орасидаги каналларнинг кўндаланг кесими бирдан кичрайиши натижасида юзалар бир-бирига яқинлашиб мономолекуляр мой қатлами ҳосил бўлиши натижасида мойни сиқиб чиқарилиши тўхтайди, чунки адсорбцияланган мой плёнкаси сиқилмайди. Амалиётда мой қолдиғи мономолекуляр қатламлар ушлаб турган мойга нисбатан кўп бўлади, чунки мой плёнкаси узилади ва бўлаклар орасидаги контакт бузилади. Бундан ташқари заррачаларнинг бирикиш жараёни тугаши натижасида мойни капсулланиши содир бўлади. Қовурма заррачаларининг бирикиб кунжара брикети ҳосил бўлиши қуйидагича бўлади: пресслашни бошланғич даврида заррачаларнинг бир- бирига яқинлашиши, улар орасидаги бўш жойларнинг қисқариши амалга ошади, (4.7, б расм) кейин заррачалар тўқнашиб бир-бирини эзади (4.7, в расм). Бу заррачаларнинг деформацияланишига ва мой плёнкаси узилган жойда бир-бирига бирикишга олиб келади. Қовурма сочилувчан эмас балки бутун бир пластик жисмга айланиш даври бошланади. Босим ошиши билан заррачаларни бирикиши гелли ғовак жисм кунжара брикетини ҳосил қилади. Леки н кунжарада заррачалар ва заррача л ар гуруҳл ари ора с ида ка н алчалар қолади. ( 4.7, г расм). Босим олингандан кейин деформация таъсирида кичик оралиқлар ёки катта ёрилишлар ҳосил бўлади. Балки шунинг учун ҳам ҳали прессдан оқиб улгурмаган мойларни қайтадан шимиб олиш содир бўлади (4.7, д расм). Шундай қилиб, кунжарадаги қолдиқ мой, бу айрим жойлардаги капсулланган, заррачаларнинг ташқи юзалари билан бириккан, ёриқларнинг

ички юзалари билан боғланган ҳамда қовуриш ва майдалаш даврида бузилмаган хўжайраларда қолган мойлардир. Мойни сиқиб олиш жараёнининг физик маъноси гидравлик прессларда пресслаш шартларига жавоб беради ва шнекли прессларни ишлатишда ҳам сақланиб қолади. Шнекли пресслардаги жараённинг ўзига хослиги қуйида кўрсатилади. Ёғли уруғларни икки марта пресслаб қайта ишлашнинг типик технологик схемаси. Икки марта пресслаш схемаси бўйича кашнич чиқиндисидан ташқари ҳар қандай мойли хомашёни қайта ишлаш мумкин. Тебранма элакли (1) электромагнит сепаратордан ўтиб келаётган янчилма инактиватор(2)га келиб тушади, бу ерда тўйинган буғ, конденсат, сув ёки сув-буғ аралашмаси билан қиздирилади ва намланади. Янчилмага бериладиган кейинги иссиқлик ишлови қасқонли қозон(3)ларда амалга оширилади. Тайёр қовурма форпресслар(4)га тушади. Форпрессларда сиқиб олинган ёғ йиғувчи шнек (6) ёрдамида механик қуйқа тутгич(8)га юборилади, кейин эса бирламчи тозалашга берилади. Зеер қуйқалари ва фильтрпресс шлами шнек (15) ва нория(7)лар ёрдамида иккинчи марта қайта ишлаш учун қозон(3)нинг биринчи чанига берилади. Форпресс кунжараси шнек пресс валига ўрнатилган пичоқлар ёрдамида ва синдирувчи шнек(5)да дағал майдаланади, кейин нория (9) орқали электромагнит сепаратор(10)га берилади. Кейинги майдалаш болғали ёки дискли дробилка(11)лар ва беш валли станок(12)ларда олиб борилади. Янчилган форпресс кунжараси (кунжара янчилмаси) шнек (14), нория (13) ва тақсимловчи шнек(16)лар ёрдамида тугал пресслаш қозонлари(17)га берилади. Схемада ФП форпресслари ва ЕП экспеллерлари тасвирланган. Экспеллер ёғи йиғувчи шнек (19) ёрдамида механик қўйқа тутгич(20)га юборилади ва форпресс ёғи билан биргаликда бирламчи тозалашга берилади.

Экспеллер кунжараси шнек (18) ёрдамида майдалаш, намлаш, совутиш ва тортишга юборилади, ундан кейин уни кунжара омборига жўнатилади. Форпресс цехининг технологик схемаси Мойли уруғни икки марта пресслаб қайта ишлашнинг типик схемаси

Ф ойдаланилган адабиётлар : 1. В.М. Копейковский, С.И. Данильчук, Г.И. Гарбузова и др. Технология про изводства растительных масел. – М:, Легкая и пищевая промышленность, 1982. 2 . Руководство по технологии получения и переработки растительных масел и жиров. – Л.: ВНИИЖ, Т.1, кн.1, 1975-725 с.; кн.2, 1974-591 с.; Т. VI , кн.2, 1989-558 с. 3 . Голдовский А.М. «Теоретические основы производство растительных масел» М. Пищепромиздат. 1958 г. 5. Y . Q о dirov , Yog ’- moy mahsulotlari ishlab chiqarish texnologiyasi . Kasb - hunar kollejlari uchun o ’ quv qo ’ llanma . T .: “ Sharq ”, 2007-240 b . 6 . Б.Н. Чубинидзе, Х.В. Поронян, А.В. Луговой и др. Оборудование предприятий масло-жировой промышленности. – М:, Агропромиздат, 1985. 7 . У .Ҳ. Ҳалимова, Ўсимлик ёғлари ишлаб чиқариш технологияси. – Т.: “Ўқитувчи”, 1982. 8. Белобородов В.В. «Основные процессы производства растительных масел» М. Пиш. пром. 196 с. 478 9. Леонтьевский К.Е. «Производство растительных масел» М. Пишепромиздат 1956. 10. Гавриленко И.В. «Маслоэкстракционное производства» М. Пишепромиздат , 1960. с. 244

O'xshashlar

Қовурма (мезга) тайёрлаш

Пахта толаси, момиқ ва толали чиқиндиларни пресслаш ва ёрдамчи цехлари ва ускуналари

Ўсимлик мойларини тозалаш

Ем-хашак йиғиштириш машиналари

Мева ва резаворлар шарбати