Каналар, қушлар ва бошқа умурткали энтомоакарифаглар - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Каналар, қушлар ва бошқа умурткали энтомоакарифаглар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

84.5 KB

Ko'chirib olish

Каналар, қушлар ва бошқа умурткали энтомоакарифаглар Каналар 300дан ортиқ оиладан иборат бўлиб , каналар Acari оилалари Arachnida яъни ўргимчаксимонлар синфини ташкил этади. Уларни айримлари буғимоёқлар билан баъзилари чириётган ўсимлик қолдиқларида майда содда қанотли хашаротлар ва спорофаглар билан озиқланади. Сувда яшовчи каналарнинг личинкалари сувда яшовчи бугимоёқлар билан озиқланади. Айрим каналар масалан тупроқда яшайдиган нематодлар билан озиқланади. Каналарнинг кўпчилиги йиртқичлар бўлиб кам ҳолларда хашаротлар ва каналарнинг паразитлари бўлиб ҳисобланади. Улар ўсимликларни биологик ҳимоя қилишда катта ахамиятга эга. Йиртқич каналарнинг ичида яхши ўрганилгани фитоценидлар гурухи бўлиб, бу оилани 600 дан ортиқ вакиллари мавжуд бўлиб улардан 100 га яқин турлари ҳамдўстлик мамлакатларида учрайди. Уларни кўплаб турлари ўсимликхўр хашаротлар ва каналарнинг сонини бошқариб туришда иштирок этиб биологик ҳимояда фойдаланилади. Шу билан бирга айрим йиртқич каналар чет элларга хам иқлимлаштирилмокда. Каналар класификацияси ва айрим вакилларини қискача таърифи . Кўплаб маълум йиртқич каналар икки отрядга яъни паразитлар ва акарифармларга бўлинади. Паразитлар отряди Parasitiformes , кананинг катталиги 0, 2 дан 2 мм гача ҳар хил шаклида бўлиб бир жуфтдан айрим ҳолларда икки жуфтдан танасини қорин қисми томонида тос суягидан 2 - 4 жуфт оёқлари орасида нафас олиш органлари бўлади. Танасининг олдинги учидаги жаглари оёк пайпаслагичларига қўшилишидан ҳосил бўлган. Оғиз аппарати санчиб-сўрувчи хартумчалан иборат. Пайпаслагичлари 5 та бугимдан иборат. Айрим ҳолларда пайпаслагичларида 2тадан 4гача ўсимталари бўлади. Биринчи жуфт оёқларида кўпроқ туйғу ўсимталари бўлади. Йиртқич каналар таркибига

кирувчи кичик оилалар асцидлар, паразитидлар, макрохолидлар ва бошқалар киради. Юқорида айтгандек йиртқич каналардан фитосейидлар катта ахамият касб этади. Фитосейидлар оиласи Phytosiidae . Булар кичкина 0. 25 дан 0. 6 мм келадиган овал ёки чўзинчоқ овал шаклида рангсиз ёки сариқ рангли, жигаррангли айрим ҳолларда қизгишроқ рангда бўлади. Тананинг елка томони битта йирик қалқонча билан қопланган. қорин томонидаги вектерал ва аналь қалқончалар бирикиб вектроаналь қалқончани ҳосил килган. Жинсий қалконни четки томони текис эркак зотларида кўкрак қалқони билан туташиб кетган. Фитосейидларни кўплаб турлари факультатив йиртқичлар бўлиб улар агробиоценоздаги ўргимчакканалар вакиллари уларни ўлжаси бўлиб ҳисобланади. Улар поливольтинлар яъни кўп авлод берувчилар бўлиб қишки диапаузаси фотопериодизм билан боғлиқ бўлиб кунлар қисқариши билан диапаузагача кетади. Ўлжа бўлмаган тақдирда бу гурух фитосейидлар бир қанча вақт замбуруғлар споралари, ўсимлик ширалари, гул чанглари хашаротлар қолдиги билан озиқланиб ўргимчаккана, мева қизил каналари, дўлана каналари ва бошқа каналарни миқдорини камайтириб туришда катта ахамиятга эга бўлади. Айрим ҳолларда ўсимлик гулларини чанги билан озиқланиш ҳисобига фитосейидлар нафақат яшаб қолади ва хатто кўпайиши ҳам кузатилган. Фитосейидларни кенг таркалганларига Typhlodromus Subsolidus Begl , Amblyseius reductus Wainst , Amblyceius finlandicus Oud , Amblyceius andersoni , Chant . Anthoseius Coudiglans Wainst , Kampimodromus abberrans Oud ва бошқалар киради. Ўргимчакканалардан ташқари яна фитосейидлар ҳар хил майда хашаротлар билан ҳам озиқланади. Масалан АқШ да ўргимчакана ва қулупнай канасига қарши очиқ грунтда йиртқич кана Typhlodromus occidentalis Nesb қўлланилиб уларни ҳозирги вақтда оммавий

кўпайтирилмоқда. Айрим каналар, масалан Amblyseius agrestis кенг тарқалган бўлмаса ҳам ўргимчаккана бўлмаган тақдирда ҳам бошқа каналар билан озиқланиб нормал ривожланиши мумкин. Ҳозирги вақтда оддий ўргимчакканага қарши ёпиқ грунтлар учун облигат яъни мажбурий йиртқич фитосейулюс Phytoseiulus persimilis Ath - Henr -ни оммавий усулда кўпайтириш йўлга қўйилди. Ҳозирни ўзида 20 млн м»2 дан ортиқ майдонларда фақат ҳамдўстлик мамлакатларида қўлланилмоқда. Фитосейидлар ўсимликхўр каналардан ташқари озиқа манбаи бўлиб ҳар хил майда хашаротлар ва уларни тухумлари билан ҳам озиқланади. Масалан; Ambeleyseius swirski , Typhlodromus subanicus ва бошқалар ва айрим турдаги оқ қанотлар билан Typhlodromus athiasa ни эса 6 та хашаротда шулар қатори Трипсда ва айрим қалқондорларда кўпайтирилгани маълум. Акариформлилар Acariformes туркуми. Бу туркуми жуда хар хил бўлган морфологик экологик хусусиятлари билан фарқланадиган хатто микроскопик кичик 0. 1 мм хажмдаги паразитлардан тортиб эркин яшовчи йиртқичлар танасининг катталиги 10 мм ни ташкил қилувчилар ҳам мавжуд. Уларнинг гнатосомлари тузилиши, танасини, терисини қаттиқ тузилиши, нафас тешикчаларининиг бўлиши ёки бўлмаслиги билан фарқланади. Бу туркум иккита кичик туркумга бўлинади, кизилтаналилар ( Trombidiformes ) ва соркаптоидлар ( Sorcoptiformes )ларга . қизилтаналилар кичик туркумида оғиз аппарати томонига қараган бир жуфт нафас тешиги бўлиб айниқса урғочи каналарда яхши ривожланади. Хартуми ўроқсимон бўлиб бу кичик туркумга 50 дан ортиқ оила киради, уларнинг ичида қизил таналилар, анистидлар, хейлетидлар, стигмеидлар, қориндор каналар, бделлидлар, кунаксидлар ва бошқалар кириб улар ўсимликларни биологик химоя қилишда амалий ахамиятга эга. Соркоптоидларнинг кичик отрядида ташқи томонидан ривожланган нафас тешиги ва трахеялари кўринмайди. Нафас олиш ён томонининг чекка

қисмида айрим турларида яширинган бўлиб I ва III жуфт оёқлар асосига яқин жойда жойлашган. Хартумлари омбирсимон ичига қараган катта тишлари бўлиб, жағи икки қисмдан бўлиб бир бирига харакатли ёки харакатсиз бириккан. Йиртқич турлари кўп учрайдиган вакиллари гемисаркоптид ва канестриниид ҳамда пакцерли каналар мавжуд. қизилтанлилар оиласи Trombidiidae . Бу оилага анча катта бўлган ва ўртача катталикдаги яъни 1. 5дан 4 мм гача келадиган юмалоқсимон танали қизил рангли бўлиб усти қалин қалқон билан ўралган бахмал тусини берувчи каналар киради. Айрим турлари умуртқали хайвонлар қони билан озиқланади, бошқалари эса бўгим оёқлилар билан озиқланиб личинкалари хашаротларда паразитлик қилиб яшайди. Катта ёшдагилари эса хашаротлар тухуми ва личинкалари билан озиқланади. Масалан Eutrombidium trigonum Herm чигиртканинг душмани Allotrombium fuliginosum Herm , эса поя қуртларини тухумларини йўқ қилади, Allotrombium pulvinus EW ўсимлик битлари ширинчалари ва майда хашаротлар билан озиқланади. Хатто Allotrombium fuliginosum колорадо қўнғизини тухуми билан ҳам озиқланади. Анистидлар Anystidae оиласи. Катталиги ўртача 0. 5дан 1. 3гача қизил, сариқ, бинафша рангда танаси қатлами унча қаттиқ эмас оёқлари радиолько жойлашган. Олдинги қисми яъни бош қисмидан кейинги пропорционал шишиб чиққан бир жуфт қалқонсимон ўсимтаси бор. Хелицерлари эркин пастки жағи ўсмаган юқори жағи қисқа ўроқсимон, оёклари 5 бўгимли яхши ривожланган панжалари бор. Оёғидаги панжалари ички томонига қараб тишсимон ўсимталари ёки қалқонлари бор. Бу оилани ичида хашаротларни йиртқич каналари бор. Масалан, Anystis baccarum L . лабаратория шароитида қизил мева танаси, ўргимчаккана, қўнғир мева канаси, қора сохта қалқондор билан ҳамда қулупнай канаси кўпчилик ўсимлик битлари, олма ширинчаси ва бошқалар билан озиқланиши тасдиқланган. Оддий ўргимчакканага қарши бу канани йиртқич ва ўлжанинг нисбати 1: 30 қўйилганда 3 кундан сўнг 1: 50 бўлганда 6 кундан сўнг

ўргимчакканадан тозаланади. Тухум қўйиш характери бўйича тўп тўп қилиб ҳар бир тупда 25тадан 30 тагача тухумни ўсимлик қолдиқлари дарахт остига қўяди. Anystis agileis Bancs каналар ўсимлик битлари, арракашларнинг кичик ёшдаги личинкалари билан ҳам озиқланади. Хейлетидлар - Cheyletidae . Улар майда ва ўртача катталикда 0. 2дан 1. 6 ммгача бўлиб аввал айрим ҳолларда узунчоқ шаклида сариқ ёки қизил рангда бўлади. Танаси кундаланг ариқчалар билан олдинги қисми орқа қисми билан ажралиб туради халқасини паст қисми ўсиб конуссимон бирикма ҳосил қилиб юқори қисми қисқа игнасимон шаклида. Оёқлари одатда 5 бўгимдан иборат панжалари ўзгарган бир нечта қалқонлари бор. Улардан иккитаси ички тароқсимон. Кўпгина турларда диморфизм яхши ривожланган. Йиртқич каналарни оёқлари яхши ривожланган айниқса эркак каналарда. Улар ичида майда хашаротлар ва каналарнинг табиий қушандалари кўп бўлиб улар ичида кенг тарқалгани Cheyletus eruditusSchrnk . Омборхонада омбор каналарнинг камайтиришда алоҳида ўрин тутади. Хиндистонда Acaropsis docta Berl асосан ғалла сакланаётган жойларда хашаротлар тухуми билан озиқланади. Стигмеидлар- Stigmaeidae оиласи . Майда каналар катталиги 0, 3 дан 0, 6 мм гача овал ёки чўзинчоқ овал шаклида, сариқ ёки қизғиш рангда. Елка томонида тўғри жойлашган қалқонлари бор оёқдаги 5 бўғимли яхши ривожланган панжасининг юқори қисмида кенгайтирилган тишсимон қалқони бор. Оёғининг панжаларида 2-3 жуфт қаттиқ туклари бор. Стигмеидлар каналар ва майда хашаротлар дайди қалқондорларнинг озиқланади. Шу билан бирга Zetzelia meli Ewingy . қизил мева канаси олма дарахтида камайтириб туради. Самарали каналардан Agistemus terminalis Quayle , Agistemus longisetus Gonr , Agistemus fleschneri Summ ва бошқалар. Худди фитосейидлардек Agistemus exsertus Summ ўргимчаккана личинкалари ва тухумлари билан яхши озиқланади. Лекин ғўза гулининг чанги озиқа сифати яроксиз. Стигментларнинг кўплаб турлари фосфороорганик инсетицидларга фитосеидларга нисбат анча чидамли.

қориндор каналар- Pyemotidae . Булар майда каналар, катталиги 0, 1дан 0, 4 мм гача узунчоқ овал, шаклида, танаси ялтироқ ок-сариқ ёки кулранг ҳолда бўлади. Бош қисми елка қисмидаги кундаланг қисмидан ажралиб туради. Урғочи каналарда танасининг ёнидан 1 ва 2 жуфт оёқлари ривожланган панжаларида иккита ўсимтаси бор. Буларни кўпчилиги тирик тугади. Уларни ичида фитофаглар билан бир қаторда энтомофаглари хам бўлади. Масалан, қориндор кана Pyemotes ventricosus New . Кўплаб ситотрагани личинкалари ва ғумбакларини ва тангақанотларни эктопаразити бўлиб ҳисобланади. Айрим турлари тўғри қанотлилар, қўнғизлар пардақанотлиларни паразити бўлиб ҳисобланади. Жумладан Adactylidium beezi канаси трипсларни паразити бўлиб ҳисобланади. Бделлидлар - Bdellidae оиласи. Булар ўртача ва катта хажмдаги 0, 45-3, . 5 мм гача узунчоқ ноксимон шаклида бўлиб қизил айрим ҳолларда кулранг ёки яшил рангда бўлади. Бош қисми елка қисмидан кўндаланг чизиқ билан ажралиб туради. Пастки хелицери эркин юқоридаги жағи билан бириккан, олдинга чиққан хартуми билан баравар . Шунинг учун бу оилани бурундорлар ҳам дейилади. Урғочилардаги жинсий тешиги кўндаланг 3 жуфт овал шаклидаги ўсимталари бор. Бделлидларнинг купчилиги йиртқичлар бўлиб улар каналар ва майда хашаротлар билан озиқланади. Масалан: Bdeella depzessa боғлардаги ўргимчаккана билан озиқланади. Уларнинг айрим турлари кўплаб зараркунандаларга қарши Европага энтрозукция қилинган. Айрим турлари эса Австралия ва Жанубий Америкида иқлимлаштирилган. Гемисоркоптидлар Hemisarcoptidae майда каналар катталиги 0. 23дан 0. 36 мм гача келади танаси тухумсимон, терисии силлиқ, кўндаланг чизиқлари яхши кўзга ташланади. Оғиз органи омбурсимон ички томонида тишлари бўлмайди, оёқ пайпаслагичлари 5 та, конуссимон қалқонлари бор, жинсий ва чиқарув органлари бирлашиб танасининг орқа қисмига жойлашган. Булар йиртқич кўп тарқалган турлари Hemisarcoptes malus selim бўлиб улар қалқондорларни тухумлари ва «дайди» ёшидагилар билан озиқланади. Канада интродукция қилинганда улар олмадаги вергулсимон қалқондорлар

билан озиқланиб тез ривожланган. Каналар цитрус ўсимликдаги сариқ, жигарранг ва таёқчасимон қалқондорлар билан ҳам озиқланади. Қушлар- Aves . Умуртқали хайвонлар ичида хашаротларга ва зарарли кемирувчиларга қарши курашда қушлар етакчи ўринни эғаллайди. қушларнинг тез харакати хашаротлар тўпланган жойларга тезда учиб етиб келади. Ҳозирги вақтда хамдўстлик мамлакатлардаги 35та туркум бўлиб уларнинг 13таси хашаротлар ва кемирувчилар билан озиқланади ва унинг 9 туркум қишлоқ хужалиги экинлари зараркунандаларининг табиий қушандаси бўлиб ҳисобланади. Булар ичида қиргайсимон туркуми алоҳида ўринни эғаллаган бўлиб, улар хашаротхўр қушларга кириб ўз болаларини хашаротлар билан боқади. қургайсимонлар отрядига кичик ва ўрта ҳажмдаги қушлар кириб уларнинг 90% яқини ҳашаротхўр қушларга киради. Кундузги йиртқич қирғий қушлар - Accipites . Булар ичида аҳамиятли бўлган қирғий, қур. Буларнинг озиқланиши сичқонсимонларга мослашган бўлиб бир кунда бир нечта сичқонсимонлар билан озиқланади. Овқат кўп бўлганда булар янада кўпроқ озиқланади. Сичқонсимонлар кўп бўлганда битта қирғий 14 тагача сичқон ва дала кемирувчилари билан озиқланган. Одатта битта йиртқич тошқирғий 9 тадан 12тагача сичқон билан озиқланади. Яполоққушлар- Striges булар ичида сичқонсимонларнинг кўплаб қушандалари бўлиб улар ичида укки, кукдор япалоққушлар, ботқоқ қуши, оддий яполоққушлар киради. Яполдоққушлар бир йилда биттаси 1407 сичқон, 143 калламуш, 7 кўршапалак, 375та чумчуқ, 47 бошқа турдаги қушлар, 7та калтакесаклар 174та бақа, 25та катта тунги капалаклар. Кичик хажмдаги Япалоққушлар хашаротлар ва майда кемирувчилар билан озиқланади. Каккулар - Cuculiformes отряди. Буларни 5та тури ҳамдўстлик мамлакатларида учрайди. Улардан кўп тарқалган оддий какку бўлиб улар асосан хашаротлар ва уларнинг қуртлари ва ҳатто кучли тукли турлари билан ҳам озиқланади. Туклари ошқозонни хитин қисмига бирикиб вақти-вақти

чиқариб туради. Улар қўнғизлар , тўғриқанотлилар ва каттапашшаларни унча хуш кўрмайди. Тентакқушсимонлар уларнинг 3та тури биологик аҳамиятга эга бўлиб қуёш ботишдан аввал ҳар хил хашаротлар билан озиқланади. Шунинг учун бу қушларни тунги қалдирғоч хам деб аталади. Улар асосан май қўнғизи ва бошқа турдаги каналар билан озиқланади. Кўктарғоксимонлар - Coraciiformes лар отряди. Бу туркумга майда ўртача катталикдаги ва йирик каркидон қушлари киради. Бу қушларнинг асосий озиқаси катта хашаротлар , чигирткалар, темирчаклар, қўнғизлар бўлиб ҳисобланади. Бу қушларнинг ичида асалариларнинг душмани бўлган турлари мавжуд бўлиб улар асалчиликга катта зарар етказади. Сассиқпопишак кўплаб хашаротларни қуртлари билан озиқланади. Хатто ердаги ер ёриқлари личинка ва қуртлар билан озиқланади. қизилиштонлар - Picitormes отряди. Булар майда ва ўртача қушлар бўлиб улардан ахамиятлиси оққанот қизилиштон. У боғларда, саксовулзорлар, ўрмонларда қанотлари ола-була , думининг таги қизил қушдир. Уларнинг думининг таги оқ қизил ранггда бўлганлиги учун унга қизилиштон номи берилган. қизилиштонлар ўлжа қидириб дарахт танасини текшириб чикади. Уларнинг бақувват тумшги дарахт пўстлогини тешиб улар тагидаги хашарот ва личинкаларни бигизсимон тили билан чиқариб олади. Улар пўстлоқхўр қўнғизлар, личинкалар каналар қуртлари билан озиқланади. Чумчуқсимонлар - Passeriformes отряди. Чумчуқсимонлар озиги асосан хашаротлар, донхўрлар ҳаммахўрлар киради. Улар ичида қалдирғочлар биологик ҳимоя қилишда аҳамиятга эга. Улар фойдали қушлар бўлиб жуда кўплаб хашаротларни қириб ташлайди. Уларнинг ичида карқулоқлар хам аҳамиятга эга бўлиб хашаротлар билан озиқланади. Улар ейдиган дов- дарахтларга зиён етказайдиган қўнғизлар ҳам кўп. Бу отрядни ичида майналар хам катта ахамиятга эга. Майналар асосан чигирткалар билан озиқланади. Бир жуфт майна йилига 150000 дона чигирткани қириб ташлайди. Кўп ҳолларда пашшалар , сўна ва бошқа қишлоқ хўжалиги

ҳайвонлар паразитларини тутиб ейди. Шу туркумга загча ҳам киради. Загча қушининг овқатини қўнғизлар, личинкалар, улар зараркунанда хашаротларни қиради, улар боғзор ва экинзорлардаги хашаротлар билан озиқланади. Бу туркумдаги гўнгқарга бош ва оёғи қора рангда, бўлиб улар майда кемирувчилар билан озиқланади. Гўнгқарга ва загчалар шудгор плуги тагидан чиқган қўнғизлар майда личинкалар ва ғумбакларини териб ейди. Улар чигирткалар кўзачаларини ковлаб тухумини ейди. Бу қушларни овқатини 55 ҳатто 95%ни зараркунандалар ташкил қилади. Хашаротхўрлар туркуми- Insectivora лар. Бу туркумга ўртача катталикдаги хайвонлар киради. Хашаротхўрларни 6та тури қайд қилинган бўлиб асосан хашаротлар билан озиқланади. Кичик оқтиш сичқонлар - асосан Зарафшон, Сирдарё, Фаргона, Чирчиқ, Сурхандарё водийларида учрайди. Оқтиш сичқонлар еб тўймас йиртқичлар бўлиб, тун бўйи баъзан пана жойларда, кундузи хам хашаротлар ва уларнинг қуртлари билан озиқланади. Шалпанқулоқ типратиканлар боғлар, тоголди даштлар ва саҳроларда яшайди. Типратиконлар асосан хашаротлар, сичқонлар, илонлар калтакесаклар билан озиқланади. Кўршапалаклар ёки қўлқанотлилар Chiroptera туркуми . Буларга тунда ҳаёт кечиришга мослашган. Улар оқ нарсани кўрмайди чунки тунда оқ чойшаблар отрядига киради. Уларни оқ ранг жалб қилмасдан балки оқ ранг атрофида учиб юрган хашаротлар жалб қилади. Уларни кўзи яхши кўролмайди. Улар эхолокация юқори частотали товушларга қараб мўлжалга отилади. Кўршапалакларни кўп турлари асосан хашаротлар билан озиқланади. Бу отрядга таълуқли бўлган Бухоро тақатумлиги бўлиб улар асосан қўнғизлар, каналар, чигиртка, сувараклар, чумолилар билан озиқланиши маълум. Сувда ва қуруқда яшовчи хайвонлар ёки амфибиялар. Буларнинг ичида биологик ҳимояда аҳамиятли бўлган яшил қурбақа ( Buto Viridis ) , узунлиги 10-14 см келади. Унинг оч яшил танасида қизгиш сўғаллари бор, қоронги тушиши билан овга чиқади. Улар ўсимлик илдизлари билан озиқланадиган

қўнғизлар ва уларнинг личинкалари ҳар хил қ/х экинларидаги қуртлар, пашшалар, эшак қурти личинкаларини ейди. Вояга етган қурбақа бир кечада 100дан ортиқ зарарли хашаротларни еб битиради. қурбақа бир ойда 3000та зараркунандани , бир йилда 40 000га яқин зараркунандалар билан озиқланади. Шу сабабли айрим давлатларда қурбақалар кўпайтирилиб биологик ҳимояда қўлланилади.

АДАБИЁТЛАР: 1. Ўзбекистон Республикаси 1998-2000 йиллардаги даврида қишлоқ хўжалиги иктисодий ислоҳотларни чукурлаштириш дастури, 1998. 2. А. В. Бондаренко - «Биологическая заҳита растений», Л. : «Колос». 1984. 3. В, В, Гулий в бошқалар - «Микробологичсекий метод борьбў с вреднўми насекомўми» 4. А. В. Бондаренко - «Практикум по биологический заҳите растений». Л. : 1978. 5. С. Н. Алимухамедов - «Гўза зараркунандалари ва уларга қарши кураш». - Т. : «Мехнат»1991. 6. С. Н. Алимухамедов - «Гўзани биологик усулда ҳимоя қилиш». - Т. «Мехнат»1996. 7. Н. В. Кандўбин - «Бактериальнўе средства борьбў с вреднўми насекомўми и грўзунами», 1989. 8. Ла Брег Смитт - «Генетическая метод борьбў с вреднўми насекомўмў»- М. »Колос». 1971. 9. Зашита растений ежемесячнўй теоретический и научно- производственнўй журнал» - М. »Агропромиздат», 1985-1999. 10. С, И. Алимухамедов, Б. П. Адашкевич ва бошқалар. «Биологическая заҳита хлопчатника» Изд. 2-е дополнение - Т, «Мехнат»1989. 11. А. А. Кравцов, Н. В. Голўшин - Справочник химических и биологических средств заҳитў растений». Агропромиздат», 1989. 12. Х.Ч. Бўриев, Ҳ.Ҳ.Кимсанбоев, Б.А.Сулаймонов «Энтомофагларни биолабораторияда кўпайтириш» Т.: «Ўқитувчи» 2000. 13. Список химических и биологических средств борьбў с вредителями, болезнями растений и сорняками разрешеннўх для применения в сельском хозяйстве Республики Узбекистан на 1998-2001. A

O'xshashlar

Ҳашоратлар морфологияси

Ток ва субтропик экинлари зараркунандалари ва уларга қарши кураш

Ғўза зараркунандаларининг текинхур ва йиртқичларининг турлари ва сурувчи зараркунандаларини энтомофаглари

Биологик усулни тарихи, ривожланиши, биоценозда организмларни узаро муносабати.

O‘zgarmas tok kuchaytirgichi