Чилангарлик. Текисликда режалаш - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Чилангарлик. Текисликда режалаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

281 KB

Ko'chirib olish

Чилангарлик. Т екисликда режалаш Режа: 1. Чилангарлик касби ва иш турлари. 2. Меҳнатни илмий ташкил қилиш. 3. Чилангар устахоналарининг жиҳозлари ва иш жойини ташкил қилишга қўйиладиган талаблар 4. Меҳнатни санитария-гигиена шароитлари. Иш б елгилашдан олдин, иш вақтида хафвсизлик техникаси . Ёнғин га қарши тадбирлар. 5. Режалашнинг вазифаси. 6. Режалаш асбоблари. 7. Режалашга тайёргарлик кўриш. 8. Режалаш усуллари

Марказий Осиёда темирчилик қадимдаёк, касб сифатида шаклланган. Ишлаб чиқариш қуролларининг такомиллашуви, турли рангли металларга ишлов берилиши хунармандлар меҳнатининг бўлинишига олиб келди. Яъни, айрим темирчилар меҳнат қуролларини ясаган бўлишса, бошқалари нафис уй буюмларига сайқал беришган. Қадимда чилангарлар майда металл буюм (устара, қайчи, бигиз, арра, искана каби) ларни ясашган. Замонавий чилангарлик - бу дастгоҳларда механиқ ишлов беришни тўлдирадиган ёки металл буюмлар тайёрлашда якуний босқич бўлган машина ва механизмларни йиғиш ҳамда созлаш ишларидир. Машинасозликда чилангарликнинг аҳамияти катта бўлиб, устанинг иштирокисиз машина, механизм ёки асбобни йиғиб бўлмайди. Чилангарлик ишлаб чиқаришнинг барча сохаларида кенг қўлланилади. Режалаш, кесиш, тўғрилаш ва эгиш, металл қирқиш, парчинлаш, шаберлаш, кавшарлаш, қалайлаш, елимлаб бириктириш, асосан, қўлда бажарилади. Кўл меҳнати билан бажариладиган ишлар механик усулдагига қараганда бирмунча унумсиз бўлиши билан бирга катта жисмоний куч талаб қилади. Шунинг учун ҳам имкони борича қўл меҳнатини механизациялашга ҳаракат қилинади. Меҳнатни илмий ташкил қилиш ишлаб чиқариш жараёнида энг кам вақт, куч ҳамда маблаг сарфлаган ҳолда меҳнат ресурсларидан самаралирок фойдаланишга, меҳнат унумдорлигини оширишга имкон беради. Ҳозирги вақтда жисмоний ва ақлий меҳнатни уйғунлаштирган ҳолда ишлатидиган касб эгалари керак. Улар ишлаб чиқаришнинг политехник асосларини чуқур билишлари, замонавий машиналар ва технологик жараёнларни тез ўзлаштириб олишлари, шунингдек, маълум малака ҳамда билимларга эга бўлиб қолмасдан, балки меҳнатни ва ишлаб чиқаришни такомилаштиришда фаол қатнашишлари юқори иш унуми ҳамда махсулот сифати учун жонкуяр бўлишлари керак. Демак, касб-ҳунар коллежларининг битирувчилари: -ўз иш ўринларини илмий жиҳатдан тўғри ташкил қилишлари

-ишни бригада шаклида ташкил қила билишлари -ишни мақул суръатда ва бир меъёрда бажаришлари, -ишни бажаришда тежамкор бўлишлари, -меҳнат қилиш, дам олиш ва овқатланишнинг мақбул тартибларига риоя қилишлари, -иш ўрнида санитария-гигиена ва эстетик талабларни бажаришлари, -иш ўринларида технологик жараённи тўғри режалаштиришлари, Чилангарлик дастгоҳи асосий жиҳозлардан бири ҳисобланиб, мустахкам ва пишиқ бўлиши керак. Дастгоҳнинг синчи чуян ёки пулат бурчакликлардан ясалади. Унинг усти 50-60 мм ли қаттиқ ёгочдан тайерланиб 1-2 мм қалинликдаги пўлат туника билан қопланади. Остки қисмидаги тортма халадонлар асбоб-ускуна ва деталларни сақлашга мўлжалланган. Чилангарлик дастгоҳлари бир ва кўп ўринли қилиб ишлаб чиқарилади. Бир ўринлилиги 1000-1200мм х 700-800мм х 800-900 мм кўп ўринлилиги эса ишчилар сонига мувофиқ, ҳолда тайёрланади. расм. Стол гираси Чилангарлик гираси (қискичи) ишлов бериладиган детални керакли ҳолатда ушлаб гурувчи қискичли мосламадир Ишлатиш характерига мувофик, уларни стол ва қўл гираларига гурухлаш мумкин. Стол гираси тобланган пўлатдан тайерланиб икки қисмдан, қўзғалувчи (4) ва қўзғалмас (5) жағлардан тузилган (1-расм, а). қўзғалмас қисмининг давоми столга ўрнатиш учун тешикли

мосламага (7) эга. Винт (3)ни дастак (1) ёрдамида керакли томонга айлантириш билан гиранинг жағлари ҳаракатга келтирилади. расм. Бурилувчи гира Бурилувчи параллел жағли гиралар 60° дан кам бўлмаган бурчакка бурилиши мумкин (расм). Гиранинг қўзғалмас жағи тагидан тўрт бурчакли тешик ўтган бўлиб, ўнта қисувчи винтнинг гайкаси (10) жойлаштирилган. Бу тешикдан қўзғалувчи жағнинг асосини ташкил қилувчи тўрт бурчак шаклидаги кавак призма (7) ўтган. Қўзғалувчи жағнинг корпус тешигидан ўтувчи винт (11) тўхтатгич планка (6) билан маҳкамланган. Дастак тутқичини (5) у ёки бу томонга айлантирилиши натижасида винт (11) гайкага (10) буралиб кирада. қўзғалувчи жағ ва қўзғалмас жағ (9) га яқинлашиб, ишлов бериладиган детални қисади. Қўзғалмас жағ гиранинг асоси билан марказий болт воситасида бирлаштирилган бўлиб, у болт атрофида ҳар икки томонга 60° дан кам бўлмаган ҳолатда бурила олади. Бурилмайдиган параллел жағли гиралар дастгоҳ устига ўзининг асоси (6) билан ўрнатилади. Унинг хизмат муддатини узайтириш мақсадида бурилувчи гиралардаги каби жағларига пластинка (3) ўрнатилади. Бу гиранинг ишлаш тартиби ҳам худди буриладиган гиралар сингари. Бурилмайдиган жағларнинг (4) ўлчами 80 ва 140 мм, жағларининг керилиши 95 ва 180 мм. Пневматик гиралар жисмоний куч ишлатмасдан деталларни ишончли равишда доимий қисиб туриш имконини беради, унинг қиса олиш вақти 2-3 сония, кучланиш эса 300 Н. Пневматик гиралар асосга болталар билан бириктирилган қўзғалувчи қисмдан иборат.

Иш жойини ташкил қилишда режалаштириш мухим бўлиб, иш вақтининг хар бир дақиқасида самарали фойдаланиш талаб этилади . Иш вақтининг қадрига етишга кўникиш учун қўйидаги асосий қоидаларни эсда тутиш зарур: - хар бир талаба ўз мақсадини аниқ билиши ва ишга дарҳол киришиши, бутун эътиборини энг асосий ишга қаратиши, дадил ҳаракат қилиши, ишни кейинга қолдирмаслиги, ёзув дафтари тутишга одатланиши керак. Иш ўрнида жой ва асбоб-ускуналар жойлашишининг қўлайлигини аниқлаш, мақбул иш доираси, қуриш доираси ва иш усулларини таъминлай олиш - олмаслигини текшириб кўриши керак. Айниқса, иш ўрнидаги ноқулайликларни бартараф қилиш зарур. Масалан, етарли ёритилмаслик, жиҳозларнинг ноқулай жойлашиши, кўп чанг чиқиши, хароратнинг кескин ўзгариши, шовқин, титраш ва хоказолар иш сифатига салбий таъсир кўрсатади. Иш ўрнини режалаштиришда мақбул иш доираси радиуси 300 мм бўлган, хар қайси қўл учун ей билан чегараланиши зарур (4-расм, а). Ёрдамчи асбоб ва мосламалар ўрнатиладиган жой радиуси тахминан 430 мм бўлган ёй билан чегараланиши керак. Айниқса, қўл етадиган доира радиуси 650 мм. дан кам бўлмаслиги, шунингдек, қўллар максимал етадиган жой радиуси 850 мм бўлиши лозим. Керакли асбоб ва мосламаларнинг кўрсатилган чегаралардан ташқарида жойлашуви ишчининг ортиқча ҳаракат қилиб, гавдасини тез-тез эгишига олиб келади. Меҳнатни илмий ташкил қилишнинг мухим омилларидан бири ишда санитария-гигиена шароитини яратишдир. Ҳаво муҳити, унинг ҳаракати, намлиги (микроиқлим) меҳнат қилишда катта аҳамиятга эга. Кузатишларга қараганда, хаво мухити меҳнат унумдорлигини тахминан 10 фоиз кўтаришга ёрдам берар экан. Бинобарин, оддий ишларни бажариш учун хавонинг харорати 18°-20° С, ўртача мураккаб ишларни бажариш учун 16°-18° С, оғир ишларни бажаришда эса харорат 14°-16° С бўлмоги лозим. Шовқин ва титраш ишчанликнинг сусайишига, ишлаб чиқариш унумдорлигининг пасайишига, эшитиш қобилиятининг пасайишига, асаб тизими ва бошқа аъзолар фаолиятининг бузилишига олиб келади.

Ёритиш етарли бўлмаганда, масалан, 30 лк бўлганда ишчи кўпроқ, чарчайди, 800 - 900 лк.да эса чарчашнинг олди олинади. Шахсий гигиена . Саломатликка салбий таъсир қилувчи омилларнинг олдини олиш мақсадида хар бир чилангар шахсий гигиена қоидаларига амал қилиши лозим. Меҳнат мухофазаси. И шчининг хаёти, саломатлиги учун хавфсиз меҳнат шароитларини таъминлашга қаратилган техникавий, санитария-гигиена ва хуқуқий тадбирлар мажмуидир. Механизмларнинг харакатланувчи қисмлари химоя тўсиқлари билан беркитилиши зарур. Рельсли электр транспортлар, қўл вагонеткалари, огохлантирувчи ёзув ёки шартли белгилар қўйилади. Электр асбоблар электр тармоққа шлангали кабел билан уланиши, унда, албатга, «ерга улаш» нол сими бўлиши керак. Электр асбоблар билан ишлашда шахсий ҳимоя воситалари-резина қўлқоп, калиш ва резина тагликдан фойдаланиш зарур. Ускуналарнинг ўрнатилиши, бинодаги чанг, газ, буғ, харорат, намлик, шовқиннинг меъёри ишлаб чиқариш санитарияси ва меҳнат гигиенаси талабига жавоб бериши керак. Иш бошлашдан олдин: -иш кийимини кийиб, енгни шимариш ва тугмасини қадаш; -чилангарлик дастгоҳининг ишчи бўйига мослиги ва созлигини, гиранинг дастгоҳга мустахкам ўрнатилганини, айлантирувчи винтнинг гайкада эркин айлана олишини, гира жағларидаги чизиқ изларининг сифатини текшириш; - иш жойини тайёрлаш, иш учун керак бўлган майдонни бўшатиш, кераксиз нарсаларни дасттоҳдан олиб ташлаш; - зарур бўлган меъёрда ёритишни таъминлаш; - иш учун керак бўладиган асбоб ва мосламалар, материалларни тай ёрлаш; - асбоблар созлигини (ўткирлигини) кўздан кечириш; - асбобларни текширишда болта, эгов ва шаберларнинг дастага мустах к ам ўрнатилганлиги хдмда дасталарда ёриклар бўлмаслигига алохдда эътибор бериш; - детални гира жағларига маркам кисиш, заготовкани кисиш ёки бушатишда эхтиёт бўлиш;

- дастгоҳдаги қириндиларни факат чутка билан сидириб ташлаш; - зубило билан металл қирқ иш да қириндини хавфсиз зонага йуналтириш ва химоя тусигидан фойдаланиш; - химоя кузойнагидан фойдаланиш, ортиқча қисмларнинг хеч ким йўқ томонга отилиб кетишини таъминлаш; - носоз мосламалардан фойдаланмаслик; - иш кийимини бензин, керосин билан ифлослантирмаслик керак. Ёнғинга қарши тадбирларнинг энг асосийси иш жойини тоза ва тартибли сақлаш, осон алангаланадиган моддалар ҳамда иситиш асбобларидан эхтиёткорлик билан фойдаланишдир Хар бир корхонада махсус ут ўчириш воситаларидан ташкари оддий жиҳозлар-қум тўлдирилган қути, белкурак, ёнғин крани, насос, ут ўчиргичлар бўлиши ва улар доимо шай ҳолда сақланиши керак. Челак ва сув учун гидропульт, турли чойшаблар (асбестли чойшаб, бре зент) ҳам шулар жумласидандир. Ёнгин чиқиши биланок, барча электр қурилмаларни тармокдан узиб, телефон ёки махсус огохлантирувчи сигнал орқали ўт ўчириш командасини чақириш, улар келгунга қадар мавжуд бўлган ут ўчириш жиҳозлари билан ёнғиннинг атрофга тарқаб кетмаслик чораларини кўрмоқ керак. Машина-механизм деталлари, заготовкаларига ишлов бериш ме ханика ёки чилангарлик цехларида бажарилади. Детал заготовкасига керакли ўлчамларда ишлов бериш учун сиртига чизиқ, тортилади - бу режалаш дейилади. Режалашда тайёрланаётган деталнинг контури заготовкадан ажратиб кўрсатилади. Бу ишни аниқ, бажариш лозим, акс ҳолда йўл қўйилган хато тайёрланган детални яроқсизлантиради. Режалаш асосан, кичик серияда, доналаб ишлаб чиқаришда қўлланилади. Корхона ва заводларда катта партияда детал ишлаб чиқаришда махсус мослама-кондуктор қўлланиши туфайли режалашга эхтиёж қолмайди. Деталнинг шаклига кўра, режалашнинг текисликда ва фазовий (хажмий) тури бор.

Детални режалаш учун режалаш тахтаси, таглик, буриш мосламаси ва домкратдан фойдаланилади. Режалаш тахтаси кўлранг чуяндан тайёрланади, ўз оғирлиги ёки куч таъсирида эгилмаслиги учун остқи қисми мустахкам синчга эга бўлади. Катта тахталарнинг иш сиртларида бир хил оралиқда жойлашган горизонтал ва вертикал ариқчалар ўйилган бўлиши мумкин. Улар 200-250 мм.га тенг квадратлар ҳосил қилади. Ариқчаларнинг чуқурлиги 2-3 мм, эни 1-2 мм бўлиб, турли мосламаларни ўрнатиш учун фойдаланилади. Тахталарнинг ўлчамини танлашда режаланадиган детал ўлчами назарда тутилади. Масалан, тахтанинг ўлчами режаланадиган заготовканинг ўлчамидан 500 мм катта бўлиши керак. Катта ўлчамдаги тахта 6000 х 10000 мм.ли икки ёки тўртта тахтани болт ва шпонкалар ёрдамида бириктириш йўли билан йиғилади. Чизғич (игна) режаланадиган детал сиртига чизиқ, тушириш учун мўлжалланган бўлиб, У10 ёки У12 асбобсозлик пўлатидан тайёрланади. Яхши ишлов берилган пўлат сиртларни режалаш учун жез чизғичлардан фойдаланилади. Чизғичларнинг тўртта: юмалоқ, бир учи букилган, чўнтак чизғич ва игнаси алмаштириладиган турлари бор. Юмалоқ чизғич 150-200 мм узунликда 4-5 мм диаметрли пўлат чивиқдан иборат бўлиб, унинг учи 15° бурчак остида ўткирланиб тобланган, бошқа учига эса халқа шакли берилган. Бир учи букилган чизғич бир учи ўткирланган ва иккинчи учи 90° бурчак остида букилган пўлат чивиқдан иборат. Игнаси алмаштириладиган чизғич соат бурагичи типида тайёрланган. Алмаштириладиган игналар тобланган ва ўткирланган бўлади. Чунтак чизғичи автоқалам типида тайёрланади. Чизғичларни ўткирлаш дастгоҳларида чап қўл билан унинг ўртасидан, ўнг қўл билан эса қарама-қарши учидан ушлаб айланувчи абразив тошга доимий бурчак остида қиялатиб чархланади. Чархланган чизғични сувда совутиш лозим, акс ҳолда унинг мустахкамлик хоссаси йўқолади.

Кернер (из қолдиргич) аввалдан белгилаб қўйилган чизикларга чуқурчалар тушириш учун хизмат қиладиган чилангарлик асбоби. Оддий кернер 120, 125 ёки 160 мм узунликдаги пўлат чивиқдан иборат, унинг диаметри узунлигига мутаносиб равишда 8, 10 ёки 12 мм бўлади (расм). Лупали кернер хомутлар (5, 7) ва қисувчи (6) винтдан иборат бўлиб, хомутнинг учига 3-5 марта катталаштирадиган лупа ўрнатилган. Хомут (5) лупани кернер чивигига (4) маҳкамлайди. Электр кернер корпус (6), пружиналар (2, 5), ударник (3), чулгам (4) ва кернердан (1) тузилган. Корпусининг накатли қисмини босиш билан электр занжир уланади, ток чулғам орқали ўтиб магнит майдони ҳосил қилади. Шу вақтда ударник чўлгамга тортилиб стерженга зарба беради. Кернерни бошқа нуқтага ўтказилганда пружина (5) занжирни узади, натижада пружина (2) ударникни дастлабки ҳолатига қайтаради. Электр кернер иш унумининг юқорилиги билан бошқа кернерлардан ажралиб туради. Пневматик «пистолет» турли кернерлаш ишларида қўлланилади. Қулайлик учун у даста ва қўйиб юбориш тугмаси билан таъминланган. Пневматик портатив кернер бошқа кернерлардан ўзининг ихчамлиги билан фарқ қилади. Цирқўллар айланаларни бўлишда ва геометрик шаклларни ясашда қўлланилади. Ундан ўлчагич асбоблардан ўлчамларни деталларга кўчиришда ҳам фойдаланиш мумкин. Режалашга киришишдан аввал қўйидаги ишларни бажариш лозим: заготовкани чанг, занг ва бошқа ифлосликлардан тозалаш; заготовкани куздан кечириш, қавариқ, ёрик ва бошқа нуксонларни аниқлаш, уларни аниқ ўлчаш, режаланадиган детал чизмасини ўрганиш; заготовка хусусиятларини, қўлланилиш мақсадини аниқлаш, ўлчамларини топиш; заготовканинг базавий сиртларини аниқлаш, сиртни бўяшга тайёрлаш керак. Сиртни бўяш учун турли буёқлардан фойдаланилади. Хусусан, бўрнинг сувдаги эритмаси сиртларни бўяшда кенг қўлланилади. Бўрни 1:8 нисбатда сувга

аралаштириб, уни кайнагунча қиздирилади, кейин аралашмага 1 кг бўр учун 50 г дурадгорлик елимини қўшиб қайнатилади. Эритмага озгина зиғир ёки сиккатила мойи қўшиб, унинг тезроқ қуришига эришиш мумкин. Сиртларни чўткалар билан бўяш кўп вақт талаб килгани учун бу ишни пуркагичлар билан бажариш қулайдир. Мис кукунидан эритма тайёрлаш учун бир стакан сувга уч чой қошигида мис кукуни аралаштирилади. Мой ва турли ифлосликлардан тозаланган сиртни эритма билан бўялади, у қуригач режалаш бажарилади. Режалаш усуллари. Меҳнат унумдорлигини ошириш мақсадида новатор- чилангарлар режалашнинг энг такомиллашган усулларидан кенг фойдаланмокдалар. Режалашнинг андоза бўйича, намуна бўйича, ўз жойида, қалам билан ва бошқа усул лари мавжуд. Андоза бўйича режалаш, одатда, катта партиядаги деталларнинг заготовкаларини режалашда қўлланилади. Мураккаб шаклли андозаларни 0,5-1 мм ли, тешикли деталлар учун андозаларни 3-5 мм ли листлардан тайёрланади. Режалаш андозасини бўялган заготовкага қўйиб, контури бўйича чизиқ, чизиб чиқилади кейин кернланади. Тешикларни режалашда тешик андоза бўйича заготовкага чизғич билан чизилади. Намуна бўйича режалаш андоза тайёрлаб олиш талаб қилинмаслига билан фарқланади. Бу усул таъмирлашда кенг қўлланилиб, ўлчамлар ишдан чиқиб яроқсизланиб қолган деталларнинг ўзидан режаланадиган деталга кўчирилади. Ўз жойида режалаш кўпинча катта деталларни бириктиришда қўлланилади. Масалан, деталнинг фазовий муносабат ва конструк тив элементлари ўз жойида иккинчисига қараб режаланади. Қалам билан режалаш материал тури билан фарқланади. Алюмин ва дюралюминларга чизма асбоблари тўпламини қўллаб, оддий қаламда режа туширилади. Дюралюминга пўлат чизғич билан чизиб бўлмайди, чунки чизғич излари материалнинг химоя қатламини шикастлаши, занглаши ва емирилишга олиб келади.

Фойдаланилган адабиётлар : 1.Н.Макиенко, А.Умронхужаев «Чилангарлик», Тошкент, «Мехнат», 2003 й. 2.Ж.Рамазов ва бошқалар «Ўқув устахоналарида ўтказиладиган амалиёт машғулотлари», ўқув қўлланма, Тошкент, «Ўқитувчи», 1992 й. 3. Э.И.Крупицкий «Слесарлик иши», Тошкент,«Ўқитувчи»,1989 й. 4.Г.В.Крамаренко «Автомобилларга техникавий хизмат кўрсатиш», Тошкент, «Ўзбекистон», 1998 й.

O'xshashlar

Металлар совуқ холда тўғрилаш, рихтовкалаш ва кесиш

Машиналарнинг таъмирлашни ташкил этиш асослари

Кишлок хужалик машиналарини саклаш ва таъмирлаш мажмуаси ва курилиш ховлиси

O‘zgarmas tok kuchaytirgichi

Ремонт корхоналарида режалаштириш ва бошкариш