Хаваскорлик хори ишининг ташкилий асослари хаваскорлик хорининг вазифалари. - Pedagogika - Referatlar

Хаваскорлик хори ишининг ташкилий асослари хаваскорлик хорининг вазифалари.

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

86.5 KB

Ko'chirib olish

Хаваскорлик хори ишининг ташкилий асослари хаваскорлик хорининг вазифалари. Режа: 1. Хаваскорлик хорини ташкил қилиш. 2. Хонандаларнинг овоз ва мусика кобилиятларини аниклаш. 3. Хор раҳбари-хор коллективи ижодий фаолиятининг ташкилотчиси.

Хаваскорлик санъати қуйидаги вазифаларни ўз ичига олади: a) Кенг халқ оммасини ғоявий ва эстетик тарбиялаш b) Хор коллективи ва қатнашчиларининг маънавий эҳтиёжларини ва уларнинг маданий, эстетик савияларини ошириш c) Хор иштирокчиларига мусиқа маълумоти бериш d) Хаваскор артистларни бадиий ижро маҳоратига эга қилиш, уларнинг концерт ижрочилик фаолиятини ташкил қилиш. Хар бир хор аъзоси коллектив олдига қўйилган мақсад ва вазифаларни амалга ошириш учун актив бўлиши керак. Хаваскорлик хор коллективи фақат дам олиш, кўнгил очиш мақсадлари учун тузилади, деб қараш асло нотўғри. Бундай холда коллективнинг тарбия функцияси йўқолади, у кундалик ижтимоий-сиёсий ҳаётдан четда қолади. Хор аъзоларининг маънавий эҳтиёжларини қондириш ҳаваскорлик хорларининг муҳим вазифаларидан ҳисобланади. Маълумки, кишилар ҳаваскорлик хорларига ўзларининг дам олиш вақтларида, ўз хохишлари билан қатнашиб, маданий савияларини оширадилар, қўшиқ айтиш, мусиқа тинглаш ва мусиқа саводи каби билимларга эга бўладилар. Бу эса уларнинг бадиий дидларини ошира боради. Хавскорлик хорларининг яна бир муҳим аҳамияти шундаки, улар кенг концерт чиқишлари, концерт-лекция, концерт-суҳбат, ҳар хил учрашувлар билан халқимизда халқ қўшиқлари, ватанпарварлик мавзусидаги қўшиқлар, классик асарларни тарғибот қилиб, ўзига хос маданий оқартув ишларини олиб борадилар. Шундай қилиб, хаваскорлик хор коллективлари ўзларининг бадиий- ижрочилик маҳоратларини оширишни ўқув-тарбия ва ғоявий тарбия ишлари билан боғланган ҳолда олиб борадилар ва улар меҳнаткашларга маданий хизмат қилиш вазифасини бугунги кун талабига мос равишда бажарадилар.

Хаваскорлик хорини ташкил қилиш. Хаваскорлик хорини ташкил қилиш, асосан, икки даврга бўлинади. Биринчи даврга, хаваскорлик хор коллективини ташкил қилиш учун бажариладиган барча тайёргарлик ишлари киради. Иккинчи даврга, раҳбарнинг хор билан биринчи учрашуви, хонандаларнинг вокал, мусиқий қобилиятларини текшириш ва овозларни аниқлай бориш, хор партияларини бутлаш ишлари киради. Мана шу ишларнинг ҳаммаси хор тузишнинг ташкилий даври ҳисобланади. Хор раҳбари ўз атрофидаги активлар билан хор ташкил қилиш учун кенг агитация ишлари олиб бормоғи лозим. бу ишда барча агитация воситаларидан кенг фойдаланилади. Бўлажак хор аъзолари билан бўладиган биринчи учрашувга жиддий қараш, пухта тайёргарлик кўриш лозим. агар биринчи йиғилиш ёмон ташкил қилинса, бу иш қўшиқ-хор ижрочилигини севувчиларга салбий таъсир қилиши мумкин. Хор раҳбари маҳаллий шароит билан, шу ернинг қўшиқчилик анъаналари билан яхши танишган ва юқоридаги кўрсатмаларга амал қилган холда хор тузишга киришади. Шундан кейин иккинчи ташкилий давр раҳбарнинг хор аъзолари билан биринчи росмана учрашувидан бошланади. Пухта тайёргарлик кўрилиб ўтказиладиган биринчи ташкилий машғулотда ходимлардан бири йиғилган кишиларга хор раҳбарини таништиради. Шундан сўнг хор раҳбари олдинга қўйилган вазифалар ҳақида, хор қўшиқ санъати ҳақида гапириб беради. Тўгарак аъзоларини янги қўшиқлар билан таништиради ва таниш қўшиқлардан бир-иккитасини айтиб беради, хонандаларни ҳам таниш қўшиқни биргалашиб айтишга таклиф қилади. Илк бор қўшиқ айтиш иштиёқида келган шахслар машғулот мазмунидан яхши таассурот олишлари керак. Биринчи машғулотда тўгарак

аъзоларига хор тузиш учун ҳар бир хонандани эшитиб кўриш, уларнинг овоз характерини , қайси партияга мансублигини аниқлаш зарурлиги тушунтирилади. Шунингдек, хонандалар билан маслаҳатлашиб , машғулотларнинг аниқ кунлари ва вақтлари белгиланади. Шундай қилиб, хор раҳбари биринчи дарсда хор қатнашчилари билан қисман танишади, уларни рўйхатга олади. Хор коллективининг ташкилий даври тезроқ и, хонандаларни хорга кўпроқ жалб қилиш учун биринчи ташкилий кундан бошлаб раҳбар ўзининг бутун педагогик маҳоратиниишга солиши ва машғулотлар қизиқарли ўтиши зарур. Маълумки, мусиқага бутунлай ўқувсиз кишилар жуда ҳам кам учрайди. Чунки ҳозирги вақтда радио, телевидение, ахборот воситалари орқали жуда ҳам кўп мусиқа эшитиш имкониятига эгадирлар. Мана шу воситалар орқали инсонлар кўп мусиқа ахбороти оладилар. Бу ишлар албатта, ёшлар ва катталарнинг мусиқий дидларини, тушунчасини ва онгини ўстиради. Шунингдек, радио, телевидение кишиларнинг эшитиш қобилиятига ҳам ижобий таъсир қилади. Хорда ўз-ўзини бошқариш органларини сайлаш муддати бир оз чўзилади ва бу иш хонандалар бир-бирлари билан бирмунча танишганларидан сўнг амалга оширилади. Кейинги машғулотлар давомида хор қатнашувчилари орасида актив, яхши мусиқий қобилияти бор кишилар маълум бўла бошлайди. Шулар орасидан хор бошлиғи сайланади.хорда олиб бориладиган бутун ўқув-тарбия, жамоат ишлари, шунингдек, машғулот ва концертлар ўтказиш учун жой тайёрлаш, коллективини янги хонандалар билан тўлдира бориш каби ташкилий ишлар бошлиқ ёрдамида ўтказилади. Бундан ташқари, хор коллективига котиб ва кутубхоначи ҳам тайинланади. Котиб коллектив фаолиятига тааллуқли хужжатларни йиғиб юради ва сақлайди.

Кутубхоначи эса нота материалларини сақлайди. Машғулот вақтида хонандаларга нота партияларини тарқатади ва йиғиб олади. Шундай қилиб, аста-секин ҳаваскор коллектив ўз-ўзини бошқариш принципига асосланиб иш олиб боришга ўрганади. Хонандаларнинг овоз ва мусика кобилиятларини аниклаш. Хорга мусиқа қобилияти бор, яъни мусиқавий хотирага, эшитиш қобилиятига, ритмга ва ширали овозга эга бўлган кишилар қабул қилинади. Мусиқа эшитиш қобилияти яхши ривожланмаган, аммо ўртамиёна овозга эга бўлган кишиларни хорга қабул қилиш мумкин. Бундай кишилар хорда иштирок этишни, қўшиқ айтишни астойдил хохлайдилар ва улар билан яхши иш олиб борилса, аста-секин уларнинг эшитиш қобилияти ва овози ривожлана боради. Шундай қилиб, хонандаларга хорда қўшиқ айтишни ўргатишга киришишдан олдин, албатта, дастлабки машғулотларда уларнинг овозларини синовдан ўтказиш зарур. Бунда хонанда овозининг: -хорга лойиқ ва нолойиқлиги; -қайси партияга мансублиги; -тембри; -диапазони; -чидамлилик даражаси аниқланади. Шунингдек, хонанданинг вокал тайёргарлиги: -интонациянинг тозалиги; -мусиқий хотираси; -нутқи; -ритмни сезиш қобилияти; -мусиқийлиги;

-нотани ўқий олиш каби муҳим томонларини текшириб кўриш фойдали ва мақсадга мувофиқдир. Шуни ҳам айтиш керакки, хонанданинг юқорида айтилган овоз хусусиятларини ва унинг умумий мисуқий қобилиятларини дарҳол аниқлаш жуда осон иш эмас. Агар профессионал хорларда бу хусусиятларнинг асосийси хорга қабул қилишдан олдин аниқлашни талаб қилса, ҳаваскорлик хорларида овозни аниқлаш процесси иш жараёнида аста-секин бажарилади. Овозни текшириш ва аниқлаш учун ҳар хил усуллар ва машқлар қўлланилади. Масалан, профессор А.Егоров ўз тажрибасига таянган холда қуйидаги маслаҳатларни беради. 1. Мажор ва минор уч товушлик овозларини алоҳида-алоҳида айттириш. 2. Мажор ва минор гаммасининг товушларининг алоҳида-алоҳида айттириш. А.Егоров бу икки машқни ўрта регистрлардан бошлаб, аввал юқоридан пастга, кейин пастдан юқорига хроматик тартибда овоз диапазонига қараб бажаришни таклиф қилади. 3. Икки ва уч товуш оралиғини хроматик тартибда куйлаш. 4. Хар хил интервалларни ёки куйнинг кичик-кичик бўлакларини фортепианода чалиб бериш ва қайтариш. Учинчи ва тўртинчи пунктларда хонанданинг интервалларни қанчалик соф талаффуз эта олиш кўникмасига эгалиги аниқланиши уқтирилади. Шундан кейин нотани солфеджио қилиш қобилияти текширилиши, бунда мусиқа адабиётидан бирор вокал ёки хор асарининг бўлакчасини матни билан куйлаш орқали, хонанда овозининг хорга яроқлилиги аниқланади. Индивидуал текшириш тугагач, бир жинсли овозларнинг бир нечтасини бирга қўшиб, ўрта регистрда, яхшиси, бир нотадан маълум бир бўғинни ёки

бирор унли товушни чўзиш орқали текшириш мумкин. Бу холда ҳар хил тембрли овозлар яхши эшитилади. Секин-аста овоз партиясининг ичида бир овозни иккинчи овозга яқинлаштира бориб, овозлари деярли қўшиладиган группалар барпо қилиш ва хор партиясини тузиш мумкин. Бу услуб ҳар бир хонандага бир-бирини овозини эшита билиш имконини беради. Хаваскорлик хорларида чиройли тембрли ва ўта катта диапазонли овозлар кам учрайди. Умуман хаваскорлик хорларига қатнашишни хохловчилар озми-кўпми ўзларича ашула айтиб юган ва айтишни хохловчи, лекин умуман ашула айтмаган кишилар бўлади. бундай кишиларнинг овози ва мусиқий эшитиш қобилияти ҳали ривожланмаган бўлади. хор раҳбари иш бошлашдан аввал хонандаларнинг овози бор-йўқлигини индивидуал сифатларини ва мусиқий қобилиятини аниқлаш учун овознинг примар товушларидан, яъни зўриқмасдан, бемалол жарангловчи товушлардан бошлаши керак. Бунинг учун, яъни хонандаларнинг тортинмаслиги, овозларини баралла чиқаришига раҳбар ёрдам бериши, уни қисқа вақтда бўлса ҳам тайёрлаши керак. Бошланғич машғулотларда бутун коллектив билан уларга таниш ва яқин бўлган қўшиқлардан икки-учтасини бир овозда айтиш мумкин. “Яллама ёрим”, “Ёр-ёр” в.х. Машғулотларда хор қатнашувчилари бир-бирларига анча ўрганиб олишади. Шу даврда хор раҳбарида қатнашувчилар билан эркин сухбатлашиш имконияти туғилади. Сухбатда раҳбар қатнашувчиларнинг хорга қатнашишдан мақсадларини, улар қандай ашулаларни ёқтиришларини, қандай мусиқалар уларга кўпроқ ёқишини, шу билан бирга, хор қатнашувчиларнинг бадиий-мусиқий қизиқиш ва хохишларини билиб олади. Мана шу ишлардан кейин хонандаларни якка-якка эшитишга киришиш мумкин. Масалан, эркаклар учун кичик октавада, аёллар учун биринчи окатавада мажор гаммасидан бирорта товушни эшитиб, хонандадан овоз билан такрорлаш ҳамда таниш ашулани айтиб бериш сўралади. У ашулани

айтиб бергач, шу куйни бошқа тонликда айттирилади. Агар хонанда янги тонликка мослашиб айта олса, раҳбар унинг мусиқа қобилиятини, хотирасини ва бошқа томонларини аниқлаб олади. Шундан сўнг хор рахбари хонандага маълум товушни эшиттириб, уни такрорлашни ёки унча қийин бўлмаган машқларни эшиттириб, уларни овоз билан такрорлашни сўрайди. Машқлар пастки ёки ўрта регистр ноталаридан бошланиб юқорига караб, кейин эса пастга тушилади. Натижада, овознинг юқори ва пастки чегаралари, яъни диапазони аниқланади. Бунинг учун мажор ва минор уч товушликларидан фойдаланиш мумкин. Бу текшириш жараёнида рахбар хонанда овозидаги сохталик, мусиқа эшитиш қобилияти етарли ривожланмаганлиги, хотиранинг ёмонлиги, нафаснинг нотўғрилиги каби сабаблар натижасида пайдо бўлишини англаб олади. Баъзи хонандалар берилган тонга дархол туша олмайдилар, лекин кварта ёки квинта оралиғида жойлашган иккинчи товушга туша оладилар. Улар фақат “обертон” товушларни эшитиш йўли билан иккинчи товушга тушадилар. Бундай кварта-квинтавий эшитиш ва уни овоз билан қайтариш “обертон-эшитиш қобилияти” деб ҳам номланади. Бундай хонандаларнинг эшитиш қобилияти машғулотлар давомида ўсади. Улар мусиқа қобилияти ва овозни ички координация қилиш малакаларига эга бўладилар. Айрим хонандалар асбобда берилган товушни қайтара олмайдилар, балки овоз билан ьерилган товушни такрорлай оладилар. Шуни ҳам айтиш керакки, мусиқа асбоби ҳам эшитиш қобилиятини ўстиради-яхши эшитишга ёрдам беради. Шундай қилиб, овоз аввало унинг тембрига, кейин эса диапазонига қараб аниқланади. Текшириш пайтида овоз диапозони кичик бўлса ҳам, ундан хавотирланмаслик, балки машқлар натижасида овоз диапазонини кенгайтириб бориш зарур.

Баъзида кишилар ўзларига хос бўлмаган овоз билан қўшиқ айтиб юрадилар. Улар, асосан, кўкрак регистрда, кичик октава “соль”, “ля” ва биринчи октава “ля”, “си” да куйлашга ўрганиб қолган бўладилар. Агар шу овозни баландроқ ноталарда куйлатилса, у бемалол юқори ноталарни олади. Шу билан у альт эмас, сопрано ёки баритон эмас, балки тенор эканлиги аниқланади. Бу ҳол кўпинча аёлларда учрайди. Хонанданинг ритмик сезгисини аниқлаш учун қуйидаги ҳар хил ритмик усуллардан фойдаланиш мумкин. Хоанаданинг мусиқий хотирасини аниқлаш учун кичик куй, алоҳида жумлалардан иборат машқлардан фойдаланиш мумкин. Кичик бир куй хонандага чалиб эшиттирилади, кейин эса уни такрорлаш сўралади. Агар хонанда куйни аниқ такрорласа, куйни ўзгартириб, қайта чалинади. Хонанда куйни бир эшитганда илғаб олмаса, уни икки ва ҳатто уч марта чалиб эшиттириш керак. Хонанданинг тоза ва аниқ интонация қилишига қараб, унинг мусиқий хотирасини баҳолаш мумкин. Хонандаларнинг овози текширилиб бўлгач, юқорида айтиб ўтилганидек, алоҳида журнал ёки дафтарга ҳар бир овоз ҳақидаги тўлиқ маълумот тахминан қуйидагича ёзилади.

№ Хонанадала рнинг исми ва фамилиясиТуғилган йили, кун ва ойи Х орга кирган вақти Умумий маълумоти М усиқа маълумоти Эш итиш қобилияти Ритм сезиш и О воз тембри ва унинг тўлиқ таърифи Диапозони Кайси партияга ёзилди. А йрим белгилари Хор раҳбари-хор коллективи ижодий фаолиятининг ташкилотчиси. Хаваскорлик хор раҳбари қобилиятли, билимдон мутахасис бўлиши билан бирга, у махоратли педагог-тарбиячи ҳам бўлиши шарт. Хор рахбарининг ташкилотчилик маҳорати эса мухим аҳамиятга эга. Хорнинг иш фаолиятини ташкил қилишда рахбарнинг роли алоҳида аҳамиятга эга. Уинг жонкуярлик билан планли равишда иш олиб бориши коллективнинг оёққа туриш даврини тезлаштиради. Раҳбарнинг хорда психологик ва ижодий муҳитни барпо қила олиши иш жараёнида муваффақиятга олиб келади. коллективни бошқариш маълум талаблар, назорат ва ижодий интизом билан боғлиқ. Бу ишларнинг ҳаммаси рахбарнинг коллектив олдидаги обрўсига ҳам боғлиқ бўлади. ўзининг машаққатли меҳнати, ўткир билими ва маҳорати, хулқи, шахсий намунаси ва коллектив билан муносабати орқали у хонандалар хурматига сазовор бўлади. Рахбар коллективнинг ижодий ишини аниқ ва унумли олиб бориши, ижодий режаларни олдиндан кўра билиши ва уларни бажариши керак.

Хор коллективини бошқариш-бу аввало, хаваскор хонандаларга эстетик- ахлоқий камлотларини ошириш мақсадида таъсир қилиш жараёни ҳисобланади. Ижодий муҳит рахбар ва коллективнинг ҳамкорлигида яратилади. Лекин хаваскорлик машғулотлари камолот сари элтувчи йўл бўлибгина қолмай, айни пайтда кенг маънода ташкилий-тарбиявий собақ ҳамдир. Ижодий ишни, интизомни йўлга қўйишда, олдинга қўйилган мақсадга эришишда рахбарнинг мустаҳкам иродаси ва талабчанлиги мухим роль ўйнайди. У хор қатнашчиларининг характерларини билиши, улар билан муносабатда бўлганда индивидуал йўл тутиши, олдинга қўйилган вазифани бажаришда ҳаммага бир хил талаб қўєиш мақсадга мувофиқ. Хаваскорлик хори рахбарининг вазифалари,асосан, қуйидагича: -ижрочилик маҳоратига эга бўлган хор коллективини барпо қилиш -хонандаларда яхши мусиқий дид ва ижодий қизиқишни шакллантириш -хорда ғоявий-тарбиявий ва ўқув тарбия ишларини олиб бориш -концерт программаларини тайёрлаш ва концертларда чиқиш ва бошқалар. ¢оявий-тарбиявий ишларни ташкил қилиш. Бадиий хаваскорликнинг асосий вазифалари инсонларнинг бадиий дидини ошириш, ғоявий-сиёсий онгини ўстириш ва уларни илғор маданиятли кишилар даражасига кўтариш, ватанпарварлик руҳида тарбиялашдан иборат. Хаваскорлик хорида олиб бориладиган ғоявий-тарбиявий ишлар хор қатнашчиларини сиёсий, маданий, ахлоқий ва маънавий жиҳатдан бойитади. Хаваскорлик хорида ғоявий-сиёсий ишлар бадиий-эстетик тарбия ьилан бирга олиб борилади. ¢оявий-сиёсий, тарбиявий ишлар шу жамоанинг кундалик маданий-ижтимоий ҳаёти билан боғланган холда бажарилади.

Хонандаларни ғоявий-сиёсий тарбиялашда ҳар хил лекциялар, сухбатлар ташкил қилинади. маълум бир мавзуда маъруза ўтказиш учун тажрибали ўқитувчи жалб қилинади. Маърузачи қайси мавзуда маъруза ўтказиш кераклиги олдиндан маслаҳатлашиб олинади. Албатта, ўтказиладиган бу тадбир хорнинг умумий ғоявий-бадиий, тарбиявий ишлар режасидан келиб чиқиб ўтказилади.

Адабиётлар. 1. И . А . Каримов “ Баркамол авлод ўзбекистон тараққиётининг пойдевори ”. Т. “Шарқ” нашриёт матбаа концерти 1998 йил. 2. Ўзбекистон Республикасининг Таълим тўғрисидаги қонуни Т.1997 йил. 3. Кадарлар тайёрлаш миллий дастури. Т.1997 йил. 4. Р.Соломонова, Р.Абдуллаев “ўзбек мусиқа тарихи ва хрестоматияси”. Т.1983 йил. 5. Ш.Рўзиев “Хоршунослик”. Т.1987 йил. 6. Е.В.Романовская статьи и доклады. Записи музыкальна фольклора (сост. М.Ковбас) Т.1957. 7. Ю.Ражабий “ўзбек халқ мусиқаси” т III . Тошкент 1959.

O'xshashlar

Жисмоний тарбия ва спортни бошқаришнинг хаваскорлик органлари

Жисмоний тарбия ва спортни бошқаришнинг хаваскорлик органлари

Мактаб ички бошкарувининг ташкилий-педогогик йуналишлари

Европада хор санъатининг ривожланиши тарихи

Касбга йуналтириш ишининг мактаб системаси