Diplomatik etiket. Diplomatik etiketda kiyinish madaniyati va qoidalari

Yuklangan vaqt:

13.04.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

84.5 KB

Ko'chirib olish

Diplomatik etiket. Diplomatik etiketda kiyinish madaniyati va qoidalari Reja: 1. Diplomatik etiket 2. Kiyim va mehmonning tashqi ko‘rinishi 3. Stol atrofida o‘zini tutish etiketi 4. Rasmiy qabullar 5. Hay’atlar (delegatsiyalar) tashrifi 6. Diplomatik yozishmalarni olib borish 7. Tashrifnomalar (vizit kartochkalari) 8. Diplomatik protokol 9. Diplomatik etiketda kiyinish madaniyati hamda qoidalari 10. Diplomatik martaba

«Etiket» (odob-axdoq qoidalari) fransuzcha so‘z bo‘lib, u yoki bu jamiyatda qabul qilingan xulq-atvor shakli, ehtirom ko‘rsatish, va o‘zini tuta bilish qoidalari majmuasi degan ma’noni bildiradi. Etiket umumqabul qilingan shaxslararo muomala shakllarini — stol atrofida o‘zini tuta bilish, suhbat olib borish, sovg‘alar taqdim etish san’ati va boshqa ko‘pgina xulq-atvor normalarini o‘z ichiga qamrab oladi. Etiketning bir necha turi mavjud, ular: saroy etiketi, diplomatik etiket, harbiy va umumfuqaro etiketi. Diplomatik etiket - bu diplomatlar va boshqa rasmiy shaxslarning bir-biri bilan diplomatik tadbirlarda bo‘ladigan muloqotlari chog‘ida amal qiladigan yaxshi xulq qoidalari. Diplomatik etiket shakllanish jarayonida umumiy etiket qoidalariga tayanadi, shu bilan birga, diplomatik normalar va qoidalar biznes etiketi amaliyotida va umumiy etiket qoidalarida o‘z aksini topadi. Ushbu qoidalarning buzilishiga yo‘l qo‘yish mumkin emas, oddiy takallufning munosabatlarda qo‘llanmasligi diplomatik etiketda hurmatsizlikka tenglashtiriladi va xalqaro va millatlararo ziddiyatlarni keltirib chiqarishga qodir. Etiket qoidalarining, hamda ayniqsa, diplomatlar tomonidan rioya qilinishiga katta e’tibor qaratiladi, chunki bu qoidalarning buzilishi yoki bajarilmasligi mamlakat yoki uning rasmiy vakillari nufuziga putur yetkazishi va buning natijasida mamlakatlar o‘rtasidagi aloqalarning buzilishiga olib kelishi mumkin. Diplomatik etiket turli-tuman. U o‘z ichiga uchrashuvlar, o‘zaro salom almashish, tabrik yo‘llash, qabul marosimlarini o‘tkazish, tashriflarni amalga oshirish, suhbat va muzokaralar olib borish etiketi va diplomatik marosimni qamrab oladi. Diplomatiya — bu o‘zaro kelishuvlar, bitim va konvensiyalar tuzish san’atidir. Ushbu natijalarga uchrashuvlarning muvaffaqiyatli yakunida erishiladi. Diplomatik uchrashuvlar o‘zining belgilangan reglamenti, etiketi va ko‘pincha, o‘z protokoli bilan ajralib turadi. Buning asosiy sababi shundaki, diplomatik uchrashuvlar qatnashchilari diplomatiya kabi nozik faoliyatning asosini

tashkil etuvchi subordinatsiya qoidalari va professional cheklanishlarga qat’i rioya qiladilar. Uchrashuvlar o‘zaro salom almashish bilan boshlanadi. Salomlashish turlari har xil bo‘ladi. Xorijiy mamlakatlarda uzoq safarda bo‘lgan kishi bu mamlakatning milliy udum va qonun-qoidalarini o‘z mamlakati urf-odatlari bilan taqqoslaydi. Misol uchun shuni ta’kidlash lozimki, musulmonlar uchun Shariat qonunlariga binoan ayol va erkak kishining qo‘llari, agar ular qarindosh bo‘lmasa, hatto bir- biriga tegib ketishi ham qat’iyan man etiladi. Biror-bir kishi sharafiga qabul marosimini tashkil etayotgan paytda yoki uni mehmonga taklif etayotgan hollarda, mehmon qaysi dinga e’tiqod qilishini bilish zarur. Islom dini qoidalariga ko‘ra spirtli ichimliklar iste’mol qilish qat’iyan man etiladi. Hindulik dini qoidalariga asosan esa taomlarda zinhor mol go‘shti ishlatilmaydi. Diplomatik salom almashish qoidalari umum qabul qilingan salom almashish qoidalaridan deyarli farq qilmaydi. Avval tanishtirilishi kerak bo‘lgan kishining ismi-sharifi aytiladi, so‘ngra kimga tanishtirilayotgan bo‘lsa, uning ismi sharifi aytiladi. Kichik yoshli kishi katta yoshli kishiga, erkak kishi ayol kishiga, lavozim jihatidan past kishi lavozimi jihatidan baland kishiga tanishtiriladi. Tanishtirilayotgan kishi, agar erkak kishi bo‘lsa, boshini biroz egib ta’zim qiladi, ayol kishi esa boshini biroz egib qo‘yish bilan kifoyalanadi. Agar ayol kishi uni qiziqtirayotgan kishi bilan tanishish niyatida bo‘lsa, u ikkalasiga tanish bo‘lgan kishini tanishtirish haqida iltimos qilishi mumkin. Ikkalasiga tanish bo‘lgan kishi, ularning qiziqish doirasidan kelib chiqqan holda, suhbat qurishga yordam beradi. O‘tirgan holda boshni egib ta’zim qilish noqulay bo‘lgani uchun erkak kishi tanishayotgan paytda o‘rnidan turishi lozim. Ayol kishi esa aksincha, o‘z o‘rnidan turmasligi lozim. Ayol kishiga yoshi undan katta ayol tanishtirilayotgan bo‘lsa yoki u tanishtirilayotgan kishi haqida o‘zining alohida fikrini izhor qilmoqchi

bo‘lgan hollar bundan istisno. Ushbu hollarda u o‘rnidan turib salomlashish uchun qo‘l uzatishi mumkin. Erkak kishi bilan tanishayotgan hollarda ayol kishi agar o‘zi uchun bu narsani o‘rinli deb topsa, salomlashish uchun qo‘l uzatadi, aks hollarda boshini biroz egib salomlashish bilan kifoyalanadi. Qolgan paytda yoshi kattaroq bo‘lgan kishi salomlashish uchun qo‘lini birinchi uzatadi. Xonaga kirib kelayotgan kishi birinchi bo‘lib yig‘ilganlar bilan salomlashadi. Birinchi bo‘lib ketayotgan kishi yig‘ilganlar bilan xayrlashadi. Biror-bir kishini boshqalarga tanishtirayotgan paytda nafaqat uning to‘la ismi sharifini aytish bilan cheklanish kerak, balki bu shaxsga xos fazilatlar haqida qisqacha gapirib o‘tilsa, suhbat davom etishi uchun zamin ham yaratiladi va yangi tanishganlarning fikr almashishi biroz osonlashadi. Agar diplomatik qabul marosimida yoshi va lavozimi teng bo‘lgan ikki kishini tanishtirish kerak bo‘lsa, yaqinroq turgan yoki nisbatan tanish bo‘lgan kishini birinchi tanishtirish lozim. Agar tanishtirilayotganlardan biri mashhur kishi bo‘lsa, unga ikkinchisini tanishtirish bilan chegaralanib qolish mumkin. Amaliy yoki protokol uchrashuvlari (ehtirom yuzasidan tanishuv yoki xayrlashuv uchrashuvlari) davomida suhbat olib boriladi. Suhbat ko‘p vaziyatlardan kelib chiqib, reglamentga bo‘ysunmaydi. Ammo uchrashuvga tashrif buyuruvchilar ham, ularni qabul qiluvchilar ham o‘zlari uchun taalluqli bo‘lgan ba’zi bir qoidalarni e’tiborga olishlari darkor. Chunonchi, ehtirom yoki protokol tashrifi uncha uzoq emas, ya’ni 20, ko‘pi bilan 30 daqiqadan oshmasligi zarur. Diplomatik protokol talablarining rivojlanishi urf-odatlar, davlatchilik va umumqabul qilingan xulq-atvor qoidalarini o‘zida aks ettiradi. Kiyim va mehmonning tashqi ko‘rinishi Rasmiy qabul marosimi taklif etilgan mehmonning tashqi ko‘rinishi muhim rol o‘ynaydigan tantanali marosimlar turiga kiradi. Qadim zamonlardan bugungi kungacha qabul marosimlarida kiyiladigan kiyimlarni tanlashning qoidalariga qatiy amal qilish urf- odati saqlanib kelmoqda. Ushbu qoidalarga rioya qilish zarurligi hamon zamon talabidir.

$Erkak kishilarning kiyimi konservativ ekanligi, qat’i cheklanganligi bugungi kunda ham o‘z dolzarbligini yo‘qotmagan. Rasmiy tadbirlar uchun erkak kishilarga smoking, frak yoki klassik kostyum kiyish tavsiya etiladi. Smoking va frak — bugungi kunda kechki kostyumlarning turi bo‘lib, dunyo protokol tajribasida yanada keng ishlatib kelinmoqda. Frak majburiy bo‘lgan hollarda, rasmiy taklifnomalarda «l\gSH1ye Me» («oq galstuk») deb belgilanadi. Oxirgi paytlarda bu libos kam kiyiladi (frakni erkaklar asosan Nobel mukofoti bilan takdirlash tantanali marosimlarida, Qirol va Podshohlarning saroy qabullarida, La Skala premyera spektakllarida, ba’zi mamlakatlarda ishonch yorliqlarini topshirish marosimlarida kiyiladi). Klassik frak uchun oq kamzul va oq «galstuk- babochka» kerak bo‘ladi. (qora «galstuk-babochka» va frak faqat ofitsiantlar yoki orkestr musiqachilari tomonidan kiyiladi). Frak kiyganda qo‘l soati taqilmaydi. Erkaklar paypoqlarining rangi kostyum rangidan to‘qroq bo‘lishi kerak va bu, o‘z navbatida, kostyum va oyoq kiyim rangining uyg‘unlashishini ta’minlaydi. Taklifnomada « Ь 1ask 11ye» («qora galstuk») deb belgilansa, smoking kiyish majburiy hisoblanadi. Smoking pidjagi bir yoki ikki bortli bo‘lib, yoqasi «stoyka» yoki «shal» yoqa, astari shoyi matodan tikilgan bo‘ladi. Shimlarining ikki chekkasiga shoyi kant tikiladi. Klassik smoking qora rangda bo‘ladi. Smoking ichidan oq kraxmallangan «stoyka» yoqali, old qismi «plisse» dan iborat, yengiga «zaponka» taqiladigan ikki manjetli ko‘ylak kiyiladi. «Galsguk- babochka» qora yoki to‘q ko‘k rangda bo‘ladi. Shim belbog‘i ham to‘q rangda bo‘lishi kerak. Ko‘krak cho‘ntagiga oq shoyi matodan tikilgan dastro‘molcha solib qo‘yiladi. Erkaklar paypoqlari shoyi matodan va qora rangda bo‘lishi kerak. Qora lakli botinkalar faqat smoking bilan birga kiyiladi. Davlat rahbari va uning rafiqasi nomidan o‘tkaziladigan rasmiy qabul marosimlarida protokol tajribasiga ko‘ra klassik kostyum kiyiladi. Kostyumga bo‘lgan talablar oddiy: sifatli matodan tikilgan, odmi rangda bo‘lishi kerak Rasmiy kostyum sidirg‘a matodan bo‘lishi lozim.$

Kechki tadbirlar uchun to‘q ko‘k yoki to‘q kul rangdagi kostyum nihoyatda mos keladi. (u bilinar-bilinmas yo‘l-yo‘l bo‘lishi ham mumkin) Qora rangdagi kostyum kiyish maqsadga muvofiq emas. Soat 20.00. dan ilgari boshlanadigan tadbirlarga och rangdagi kostyumlarni kiyish mumkin. Ko‘ylak va galstuk kechki kiyimning ajralmas qismi hisoblanadi. Barcha rasmiy tadbirlarga erkaklarga oq ko‘ylak va yorqin bo‘lmagan rangdagi galstuk tavsiya etiladi. Germaniyada erkaklar odatda «dvoyka» kostyumlar kiyadi, ularning rangi to‘q ko‘k yoki to‘q kul rang bo‘lishi mumkin. Ular kechqurunlari nisbatan rasmiy - «to‘q rangdagi kostyum» kiyadilar. Ayollar kiyimiga erkaklarnikiga nisbatan hamisha tikilish turi va rangiga bo‘lgan talablarga ko‘ra ko‘proq erkinlik berilgan, hamda cheklashlar kiritish nisbatan qiyin bo‘lgan. Lekin shuni esda tutish lozimki, ayollar rasmiy kiyimining asosini klassik shakl va ranglar tashkil etishi kerak. Ayollar kiyimi davr va moda talablari bilan hamnafas bo‘lishi darkor. Kunduzgi qabul marosimlariga (agar taklifnomada kiyim borasida maxsus yo‘riqnoma mavjud bo‘lmasa) ayollar oddiy uzunlikdagi ko‘ylak yoki ko‘ylak-kostyum kiyishlari mumkin. Kechki qabullarga (agar taklifnomada kiyim borasida maxsus yo‘riqnoma mavjud bo‘lmasa) kechki-bayramona, oddiy uzunlikdagi ko‘ylaklar yoki ko‘ylak-kostyumlar kiyishi mumkin. Tushlik yoki kechki qabullarga berilgan taklifnomada «V1ask 11ye» yoki «kechki libos» deb ko‘rsatilgan bo‘lsa, ushbu tavsiyaga rioya qilish maqsadga muvofiq. Ayollarning kechki liboslari ikki xil: o‘rtacha uzunlikda (yerdan 15-20 sm balandlikda) va uzun (yergacha) bo‘ladi. Oxirgi paytlarda uzun ko‘ylaklar kam kiyilmoqda. Kunduzgi qabullar va «kokteyl» yoki «furshet» qabullariga qulay poshnali oddiy tufli kiyiladi. Kechki bayramona ko‘ylaklarga zamsh, parcha, oltin yoki kumush rangli charmdan qilingan baland poshnali tuflilar kiyiladi. Kechki ko‘ylakka mos qilib shoyi qo‘lqop kiyish mumkin. Agar ko‘ylak yenglari uzun bo‘lsa, qo‘lqop kiyilmaydi. Zebu ziynatlarga kelganda, ko‘p mamlakatlarda kunduzgi qabullarga bijuteriya, kechqurungilariga esa asl qimmatbaho zebu ziynatlarni taqish odat tusiga kirgan .

Stol atrofida o‘zini tutish etiketi Stol atrofida o‘zini tutish etiketi shartli cheklanishlari bilan emas, balki estetik talablar, qulaylik alomatlari va avloddan avlodga o‘tib kelayotgan urf-odatlardan kelib chiqadi. Rasmiy tushlik yoki nonushta paytida stol atrofida o‘tira turib tashrifnomalar bilan o‘zaro almashish mumkin emas. Angliyada stol atrofida o‘zini tuta bilish nihoyatda muhim hisoblanadi. Pichoq va vilkalar tarelkadan olinmaydi, chunki Angliyada pichoqlar uchun maxsus tarelka ishlatilmaydi. Go‘sht taomlari bilan birgalikda xilma-xil sabzavotlar bir paytda tortilgani sababli quyidagicha ovqatlanish lozim: vilkaga go‘shtning kichik bo‘lagini sanchib turib, uning ustiga sabzavotlarni sanchmoq zarur. Bu holda go‘shtning kichik bo‘lagi sabzavotlar uchun tirgak vazifasini bajaradi. Inglizlarning choyni sevishi hammaga ma’lum. Choy sut va shakar bilan birgalikda tortiladi. Xitoy choyi ham juda sevib ichiladi. Xitoyliklarning ovqatlanish etiketi ham murakkab hisoblanadi. Tantanali banketlar o‘tkazilgan paytda xitoyliklar maxsus qonun-qoidalarga amal qilgan holda mehmonlarni 10-12 kishidan iborat bir stol atrofiga o‘tqazadilar. Taomlar katta tarelkalarda tortiladi. Stolni bezash ham muhim ahamiyatga ega bo‘lib, asosan, bir xil ranglar majmuasi tanlanadi (ko‘pincha ko‘k-oq), turli ranglar ishlatilmaydi. Taomlar chiroyli kesilgan mahsulotlardan iborat bo‘ladi. Tushlik oldidan ko‘k choy ichiladi, keyin maxsus idishlarda yaxna taomlar tortiladi. Ho‘l mevalar stolga ovqatlanishning boshida tortiladi, ularni qaysi taom tortilishidan qat’i nazar iste’mol qilish mumkin. Baliq butunligicha, boshini eng hurmatli mehmonga qaratgan holda stolga tortiladi. Xitoyliklar ovqatlanish jarayonining o‘zidan lazzatlanadilar. Piyolada tortiladigan guruchning tepa qismi sous bilan aralashtirilib yeyiladi. Ovqatlanish yakunida sho‘rva va undan so‘ng yana choy tortiladi. Shu tartibdagi ovqatlanish hazm qilish uchun foydali hisoblanadi.

Rasmiy qabullar Davlat rahbarlari o‘rtasidagi rasmiy munosabatlarning keng tarqalgan va umumiy qabul qilingan shakllaridan biri rasmiy qabullarni o‘tkazishdir. Qabullarni tashkil etish odati bizga o‘tmishdan kelgan bo‘lib, tinchlikparvarlik, yaxshilik belgisi hisoblangan. Mehmondo‘stlik esa, shu kunga qadar davlatning sha’ni, xalqning to‘kin - sochinlik ko‘rsatkichi bo‘lib kelmoqda. Rasmiy qabul marosimlarida mehmonning an’anaviy taomlarining tortilishi mehmon davlatga bo‘lgan alohida hurmat- e’tibordan dalolat beradi. Hozirgi kunda xalqaro amaliyotda hamma ishtirokchilar uchun bajarilishi shart bo‘lgan va o‘z etiketiga xos bo‘lgan bir nechta rasmiy qabullarning turi mavjud. Diplomatik qabullar chog‘ida suhbat olib boriladi, aniq belgilanmagan muzokaralar, tanishuv va boshqa tadbirlar amalga oshiriladi. Ishtirokchilar bir-birlarining o‘zaro aloqasi, yig‘ilish xarakteri, yoshiga qarab, bir- birlarini to‘liq ism-shariflarini aytib o‘tishlari yoki faqatgina familiyalarini aytish bilan chegaralanadilar. Diplomatik uchrashuv yoki diplomatik qabulning xarakteri o‘zaro muloqotning me’yori va shaklini, salomlashish darajasini belgilaydi. Bir uchrashuv butunlay norasmiy, boshqasi - yarim rasmiy, uchinchisi esa -protokol tomonidan oldindan belgilangan tarzda o‘tkaziladi. Etiket aniq va bir xil tavsiyalarni ko‘zlamaydi. Diplomatik etiketga ko‘ra, asosiy muomala sharti qabul turi bilan bog‘liqdir. Xulq- atvorning asosiy sharti diplomatik etiketga binoan qabul marosimi bilan bog‘liqdir. Qabul marosimlari diplomatik korpus vakillari o‘rtasida hamda rasmiy hukumat vakillarining xorijiy vakillar bilan aloqalarini o‘rnatish va ularni rivojlantirishga qaratilgan. Qabul marosimlari biror-bir voqeani nishonlash uchun, masalan, mamlakatga davlat yoki hukumat rahbari tashrifi yoki bayram va yubiley sanalari munosabati bilan taniqli shaxslarga hurmat belgisi sifatida, biror-bir hujjatlarni imzolash sharafiga o‘tkaziladi. Qabullarning quyidagi turlari mavjud: «Shampan vinosi bokali» yoki «Vino bokali» qabullari keng tarqalgan. Qabulning bu turi, odatda, peshinda boshlanib, bir-bir yarim soat davom etadi. Bunday qabul turi oddiyligi bilan ajralib, shartliligi cheklangan. Bunday

qabullarda murakkab muzokaralar olib borish mumkin emas. Ushbu turdagi qabullar, odatda, insonlarni bir-biriga tanishtirish yoki keyingi uchrashuvlarni belgilash uchun xizmat qiladi. «Nonushta» qabuli (inglizcha - «Lanch») kunning birinchi yarmida - soat 15.00 da o‘tkaziladi. Qabul taomnomasiga oddiy gazaklar, 1-2 turdagi issiq taom va desert kiradi. Qabul so‘ngida kofe yoki choy taklif etiladi. Qabul paytida avval yaxna ichimliklar va pivo beriladi. Bu kabi qabullar jiddiy suhbatga yoki biror-bir muammoni muhokama qilishga imkon yaratadi. Qabul paytidagi tanaffus (yangi taom tortilishidan yoki desert va choydan avval) taklif etilgan tomonlarga qisqa vaqtga suhbatdoshlarni tark etib, kerakli masalalarni muhokama qilishga imkon beradi. Xalqaro protokol amaliyotida kunduzgi qabullar kechki qabullarga nisbatan katta tantanaga ega bo‘lmagan qabullar hisoblanadi. «Tushlik» qabuli darajasi jihatidan muhimroq hisoblanadi. Uning boshlanish vaqti - soat 19.30, 20.00 yoki 20.30 lar. Taomlar, gazak va sharoblar «Nonushta» qabuli kabidir. «Tushlik» 2-3 soat yoki undan ziyod davom etadi. «nonushta» kabi «tushlik» ham turli usulda o‘tkaziladi. Usullardan biri mehmonlarni alohida o‘tkazishni nazarda tutadi. Ushbu holatda mehmonlar qabul o‘tkaziladigan joyda xonalarning birida belgilangan vaqtda to‘planadilar. Ularga yaxna ichimliklar, pivo, viski va sharbatlar tortiladi. Yengil gazaklar tavsiya qilinishi mumkin. Shundan so‘ng mehmonlar umumiy stolga taklif etilib, ularga o‘rnatilgan tartibda taom va vinolar tortiladi. Desert vaqtida mezbon va asosiy mehmon o‘rtasida qadahi so‘zlar (tostlari) bilan fikr almashiladi. So‘ngra mehmonlar alohida ajratilgan joyga o‘tadilar va ularga choy yoki kofe hamda konyak va liker taklif qilinadi. «Nonushta» kabi «tushlik» qabuli ham muhim suhbat va tanishuvlar uchun imkoniyat yaratadi. «Nonushta» va «Tushlikning boshqa bir turi bu «Tushlik» - bufet" bo‘lib, odatda u soat 18.00-20.00 larda boshlanadi. Qabul paytida taomlar alohida stolda joylashgan bo‘ladi, mehmonlar o‘rta hajmdagi stollar atrofida joy egallab, o‘z-o‘zlariga xizmat qiladilar. Mehmonlarga vinolar taklif etilishi mumkin. Ba’zan vinolar alohida kichik stolchaga joylashtiriladi va mehmonlar o‘zlari turib tarelkalariga alohida stoldagi

taomlardan solgani kabi vinolarni ham olishlari mumkin. Choy va kofelar ham shu tarzda taklif qilinadi. «Kokteyl» yoki «a-lya furshet» turidagi qabullar tayyorgarlik va tashkil etilishi nuqtai nazaridan oddiy va keng tarqalgandir. Ular tik turgan holda o‘tkaziladi. Asosan ofitsiantlar mehmonlarga yeigil sovuq gazaklar hamda yaxna va alkogol ichimliklarini olib keladilar. Ba’zan ular stollarga joylashtirilishi ham mumkin. Ushbu qabullar kechki vaqtda taxminan soat 18.00- 19.00 larda o‘tkaziladi. Ushbu qabul boshqalariga nisbatan har bir ishtirokchini boshqalar bilan muloqot qilishiga qulay imkoniyat yaratadi, chunki stol atrofida o‘tirib, mehmonlar faqat yaqin o‘tirganlar bilan muomala qilishlari mumkin. Yuqorida ta’kidlangan qabullarga mehmonlar odatda rafiqalari bilan birga taklif qilinadilar. Qabullarning yana bir turi "Choy" bo‘lib, u, odatda, ayollar uchun soat 16.00- 18.00 lar mobaynida o‘tkaziladi. Ba’zi bir hollarda ushbu qabul diplomatik vakolatxonaning rahbari yoki diplomatning rafiqasi ketishi munosabati bilan ham o‘tkazilishi mumkin. Qabulga choy yoki kofe, konditer mahsulotlari, konfetlar, mevalar, ba’zida yengil gazaklar va vino ham tortilishi mumkin. Kamdan-kam ayollar uchun o‘tkaziladigan «jurfiks» deb nomlangan qabul mamlakatning rasmiy yuqori mansabdor shaxsi yoki xorijiy vakolatxona rahbarlarining rafiqalari tomonidan yil davomida aniq belgilangan kun va soatda o‘tkaziladi. Ba’zi davlatlarda diplomatik korpus vakillarining ayollari taklifi bilan oyning belgilangan kuni diplomatlarning ayollari uchrashuvlar tashkil etib, ularda hayriya faoliyati yoki umumiy qiziqish uyg‘otuvchi boshqa muammolarning muhokamasi amalga oshishi mumkin. Ba’zida bunday uchrashuvlarda ayollar tikuv ishlari bilan shug‘ullanadilar, oshpazlik sohasida tajriba almashadilar va turli davlatlarning milliy san’ati bilan tanishadilar. Qabullarning hozirgi paytda keng tarqalgan turlaridan yana biri bu kino ko‘rish bo‘lib, undan oldin yoki keyin kokteyl tashkil etiladi. «Shampan bokali» bilan musiqiy kechalar o‘tkazilishi, yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan qabullar bilan bog‘liq

adabiy yoki raqs kechalari tashkil etilishi mumkin. Bugungi kunda, asosan, sport bayrami va musobaqalari tez-tez o‘tkazib kelinmoqda. Protokol xizmatchilari, qabul tashkil etish bo‘yicha javobgar shaxslar uchun taklif etilganlarni stol atrofida joylashtirish rejasini tuzish nihoyatda murakkab va muhim ish hisoblanadi. Mehmonlarni stol atrofida joylashtirish paytida diplomatik etiket shartlarini, mehmonlarning qiziqishlarini, ularning xorijiy tillarni bilishini nazarda tutmoq lozimdir. O‘tkazish tartibida quyidagi qoidalarga amal qilinadi, ya’ni: mezbon va uning rafiqasiga yaqin o‘tiriladigan joylar juda faxriy joylar, deb hisoblanadi. O‘ng qo‘l tomonidagi joy (o‘ng tarafda) chap qo‘l tomonidagi joyga (chap tarafda) nisbatan faxriy hisoblanadi. Birinchi bo‘lib mezbonning o‘ng tarafida ayol kishi, uning rafiqasi tomonida ega erkak kishi o‘tkaziladi. So‘ngra joylar o‘zgartiriladi: ayol kishining yoniga erkak kishi o‘tkaziladi va shu holatda qaytariladi. Ayollar yonma- yon, erkak kishi esa rafiqasi bilan birga o‘tkazilmaydi. Ayollar stolning oxirgi joyiga o‘tkazilmaydi. Turmushga chiqqan ayol erkak kishi bilan bir xil imtiyozga ega. Hay’atlar (delegatsiyalar) tashrifi Mehmonni qabul qilish barcha xalqlarda oddiy hollarda ham o‘z o‘rniga qo‘yiladi. Xalqaro munosabatlar darajasida esa mehmonga bo‘lgan e’tibor jiddiy tusga kiradi. Bu holat tashrif darajasi, maqsadi va xarakteriga bog‘liq bo‘ladi. Bu bilan rasmiy hay’atlarga ko‘rsatilayotgan hurmat-e’tibor belgilanadi. Hay’at rahbariga ko‘rsatilayotgan hurmat-e’tiborning asosiy sharti u egallab turgan lavozim bilan belgilanadi. Masalan, davlat yoki hukumat rahbariga alohida e’tibor, Tashqi ishlar vaziri yoki Xarbiy vazirga alohida, tegishli tashkilotning departament rahbari yoki boshqa lavozimdagi shaxsga alohida e’tibor shartlari belgilangan. Kutib olinuvchi mehmonning egallab turgan lavozimidan kelib chiqib, kutib oluvchi mutasaddilar, uchrashuv ssenariysi va tashrif tashkiloti bilan bog‘liq boshqa masalalar belgilanadi.

Yuqorida qayd etilgan masalalarning barchasi oldindan, tashrif amalga oshirilishidan ilgari ishlab chiqiladi va yuqori darajadagi tashriflarni tayyorlash vaqtida mehmon tomon bilan kelishib olinadi. Tashrifni uyushtirish bo‘yicha amalga oshirilgan barcha tadbirlar uni sermahsul va muvaffaqiyatli o‘tishiga zamin yaratadi. Tashriflar o‘z klassifikatsiyasi bo‘yicha bir necha turga bo‘linadi. Ular: oliy darajada tashkil etiladigan davlat va rasmiy tashriflari, «Sammitlar», amaliy va norasmiy tashriflar. «Sammit» va oliy darajadagi uchrashuvlarda asosiy e’tibor siyosiy muzokaralarga hamda tantanali marosimlar tadbirlari, gulchambar qo‘yish marosimlari, ehtirom tashriflari, qabullar, jamoat bilan uchrashuvlarga qaratiladi. Bunday tashrif odatda qo‘shma hujjatlarni imzolash bilan yakunlanadi. Butun tashrif avvaldan ishlab chiqilgan va kelishilgan dastur bo‘yicha amalga oshirilib, faqat biror-bir favkulodda hodisalar tufayli dasturga ma’lum o‘zgarishlar kiritilishi mumkin. Amaliy tashriflar biror-bir tadbirga tayyorgarlik maqsadida konsultatsiya va fikr almashish yo‘li bilan ma’lum masalani hal qilish uchun o‘tkaziladi. Seremoniaga bunday holatlarda amal qilinmaydi. Bu turdagi tashriflar qisqa fursatli bo‘ladi. Norasmiy tashriflar ta’til, davolanish maqsadida va xususiy takliflar bilan amalga oshiriladi . Diplomatik yozishmalarni olib borish Diplomatik hujjatlarga davlat arboblarining nutqlari, notalar, maktublar va memorandumlar kiradi. Ularda davlatning xalqaro miqyosdagi muammolarga munosabati va hukumatning ularga nisbatan tutgan mavqei bayon qilinadi. Yuqorida ko‘rsatilgan hujjatlarda biror-bir davlatni tan olish va diplomatik aloqalarni o‘rnatish, aktual xalqaro muammolarni hal etish bo‘yicha takliflar, davlat suverenitetini yoki xalqaro huquq prinsiplarini buzish harakatlariga qarshiliklar kabi ma’lumotlar bayon qilingan bo‘lishi mumkin.

Xalqaro diplomatik amaliyotda quyidagi hujjat turlari yuritiladi: shaxsiy notalar, eslatma yozuvlari, memorandumlar, shaxsiy yarim rasmiy xatlar. Shaxsiy nota birinchi shaxs nomidan tuzilib, ikki tomonni qiziqtiruvchi biror-bir hodisa haqidagi ma’lumotga ega bo‘ladi. Yuqori darajadagi muhim xalqaro masalalar haqidagi shaxsiy nota yozishmasi shaxsiy maktub darajasiga ko‘tarilishi mumkin. Verbal nota juda keng tarqalgan diplomatik hujjat hisoblanadi. U uchinchi shaxs nomidan yozilib, tegishli Tashqi ishlar vazirligi yoki elchixonalar tomonidan keng qamrovli masalalarni, xususan, siyosiy, iqtisodiy, protokol va ogohlantiruvchi xarakterga ega bo‘lgan masalalarni ko‘rib chiqish va hal etish uchun yoziladi. Eslatma yozuvlar odatda og‘zaki qilingan bayonotning muhimligini ta’kidlab o‘tish uchun shaxsan topshiriladi. Ular shaxsi aniqlanmagan holda tuziladi: «ma’lum qilinmoqda». Memorandum biror-bir masalani juda aniq ko‘rsatadi va o‘zida fakt, tahlil va argumentlarni mujassam etadi. Shaxsiy xat deyarli norasmiy hujjat bo‘lib, rasmiy shaxslarga yo‘llanadi va yozishmalarning ma’lum qoidasiga qat’i amal qilishni ko‘zlamaydi hamda xat yo‘llangan shaxsning mas’uliyati doirasida hal etilishi mumkin bo‘lgan masalalarni yechish uchun ishlatiladi. Bunga misol tariqasida tashkil etilgan qabul yoki konsertda ishtirok etishdan minnatdorchilik bildirilgan xatlarni keltirish mumkin . Tashrifnomalar (vizit kartochkalari) Kelib berilgan tashrifnomalarning o‘ng burchagi uning egasi tomonidan bukib qo‘yiladi. Bu shaxsiy tashrif ma’nosini anglatadi. Yuborilgan tashrifnomalarning burchagi esa bukilmaydi. Olingan va qabul qilingan tashrifnomalarga 24 soat ichida javob berish qabul qilingan. Tashrifnomalarning kesmasi tilla rangda bo‘lishi tavsiya qilinmaydi. Ularning yozuvi qora rangda bo‘lishi kerak. Tashrifnomalar shaxsiy guvohnoma o‘rnini egallaydi. Ular odatda ingliz tili yoki yashab, xizmat qilinayotgan davlatning rasmiy tilida chop etiladi.

Tashrifnomalar ism, familiya, lavozim, ish manzili va telefon raqami kabi ma’lumotlarni o‘zida mujassam etadi. Tashrifnomalarni boshqa kishiga bera turib ovoz chiqarib ismi-sharifini aytib, o‘zini tanishtirish lozim. Er-xotinning tashrifnomasida ularning faqat ism va familiyalari yozilishi lozim, bunday hollarda ularning ish lavozimlari ko‘rsatilmaydi. Odatda, bu turdagi tashrifnomalar, asosan, ayollarga beriladi. Dunyoning ko‘p mamlakatlarida ―otasining ismi degan ibora keng tarqalmagani sababli rus tilida tayyorlangan tashrifnomalarda ham otasining ismi ko‘rsatilmaydi. Tashrifnomalarning pastdagi chap burchagida qalam bilan quyidagi ma’nolarni anglatuvchi yozuvlar belgilanishi mumkin: р .£. Tabriknoma r.r. tashakkurnoma r.s. ta’ziyanoma p.p. masofadan turib tanishtir r. f .s. tanishuvdan mamnun bo‘lish r.r.s. shaxsiy tashrif o‘rniga (ketish safari arafasida) r.f.N.a. Yangi yil munosabati bilan tabriknoma Diplomatik protokol Diplomatik protokol - davlatlararo hamkorlikda munosabatlarning asosiy qoidalari, jumladan, suverenitetni hurmat qilish, tenglik, erkinlik, hududiy barqarorlik, bir-birining ichki ishlariga aralashmaslik kabi talablarga rioya qilmasdan turib, to‘laqonli kelishuvni amalga oshirilmagan bo‘lar edilar. Bunday talablarni bajarish uchun bu boradagi tajribadan tashqari ma’lum bir dasturilamal ham lozim. Bunday dasturilamal diplomat (muzokara) bayonnomasi deyiladi. Ushbu bayonnoma davlatning vujudga kelishidan tortib, hozirgi davrgacha bo‘lgan o‘zaro hamkorlik munosabatlarining qayta ishlangan, yillar davomida tahrir va tajribadan o‘tgan, zamonaviy talablarni ham o‘z ichiga qamrab olgan qoidalar majmuidir.

«Diplomatik lug‘at» diplomat bayonnomasi to‘g‘risida aniqroq tushuncha bera oladi: Diplomatik bayonnoma - xalqaro munosabatlarda rasmiy shaxslar, vakillar tomonidan, hukumatlar tomonidan amalga oshirilishi lozim bo‘lgan umumqabul qilingan an’ana, tartib, rasm-rusmlar qoidasining majmui. Muzokara bayonnomasining mohiyati o‘zaro munosabatlarida davlatlar kelishuvlarini axloqiy madaniyat doirasida kechishi, ya’ni davlatlarning kelishuvlarini chiroyli tarzda - axloqiy me’yorlardan chiqmagan holda olib borishdan iboratdir. Aslida, bayonnoma hujjatlarni to‘g‘ri shaklga solish, arxivlashtirish uchun qo‘llangan. Davrlar o‘tib, u muzokara uchun qo‘llanilgan bu bayonnoma turi keng doirada mazmunan shakllanib, tantana va muzokara etiketi sifatida ham qo‘llana boshladi. Hozirgi davrga kelib muzokaralar bayonnomasi zamonaviy talablarga asosan, siyosiy hamda huquqiy o‘zgarishlar kiritgan holda ilmiy va texnikaviy taraqqiyot ta’sirida boshqacha tusga ega bo‘lib bormoqda. Ammo bu o‘zgarishlar, biron bir davlat miqyosidagi tamoyillar emas, balki tajribaviy asosga ega - bo‘lib, jahon miqyosida umumqabul qilingan qoidalardir. Rasman esa muzokara bayonnomasi 1814 yillarda Vena kongressi tomonidan tasdiqlangan. Muzokara bayonnomasi o‘zida etiket va tantanaviylikni mujassam etgan. Muzokara bayonnomasining asosiy qismi bo‘lmish muzokara etiketi - davlat vakillarining o‘zaro munosabatlarida namoyon bo‘luvchi go‘zal xulq va o‘zini chiroyli tutishdir. Muzokara etiketining qoidalari muzokarachi vakilning tashqi ko‘rinishidan tortib, to imo- ishora, xatti-harakat odoblarigacha qamrab olgan. Muzokara etiketida muomala, murojaat muzokaraning turli xil ko‘rinishlarida -yozma, uchrashuv, qabul va tashrifga qarab tavsiflangan. Zero davlat arbobi boshqa davlat vakilidan bo‘lgan har qanday muzokara turlariga munosib javob berishi, ularni ko‘rib chiqishi shart. Xat yoki taklifga javob bermaslikning o‘zi o‘ta odobsizlik sanaladi. Bunda samimiylik va hozirjavoblik katta ahamiyat kasb etadi. Muloqotdagi arzimas e’tiborsizlik ham sherikni garchi bunda davlatning aybi bo‘lmasa ham, (vakilning xatosi bo‘lsa ham) qarorini o‘zgartirishi mumkin, u yoki bu davlatga nisbatan munosabatni salbiy tarafga o‘zgarishi, muzokaraning chigallashiga olib kelishi tabiiy.

Umuman olganda, muzokara etiketining bir qancha qat’i qoidalari mavjud. Ular quyidalar: - salomlashish va ko‘rishishda ismi bilan murojaat qilish. Bu nafaqat uni hurmat qilishingizni, balki o‘zingizga nisbatan ham shunday hurmat bilan qarashingizni anglatadi; - nigoh muhim ahamiyatga egadir. Samimiyatni ko‘rsatish uchun suhbatdoshingiz ko‘zlariga qarang; - salomlashuvda o‘rningizdan turishingiz shart. O‘tirib ko‘rishilmaydi. Yosh va jinsning ahamiyati yo‘q; - tabassum va shirinsuxanlik har qanday vaziyatga obyektiv yondashishga olib keladi. - ismingizni aytib ko‘rishing. Birinchi marta ko‘rib turgan bo‘lsangiz ism- sharifingizni aytib, o‘zingizni bir yo‘la tanishtiring. Agar avval ham uchrashganizga gumoningiz bo‘lsa, ismingizni aytganingiz ma’qul -bu sherigingizni noqulay vaziyatga tushib qolishining oldini oladi; - Ko‘rishganda qo‘l berib ko‘rishing. Bunda qo‘lni haddan ziyod qisib yuborish yaramaydi. Shasht bilan uzatilgan qo‘l munosabatni yanada mustahkamlaydi . Muzokara kiyimi. Usti boshingiz makon, zamon va voqelikning tabiatiga to‘g‘ri kelishi lozim. Rasmiy muzokaralarga odmi rangdagi kiyimlar to‘g‘ri keladi. Bo‘yinbog‘ tusi uning egasi borasida ma’lum tasavvurni paydo qilish imkoniga ega: - qizil, sariq - erkinlik, qat’iyatlik; - qora tusda qizil bezaklar - o‘ziga ishonchning kuchliligi, muayyanlik; - ko‘k va to‘q jigarrang - bag‘rikenglik; - to‘q kulrang - hissiyotlarga erk bermaslik; - havorang - xotirjamlik; - yashil, sariq - sergaklik. Bo‘yinbog‘ rangi ko‘ylakka nisbatan och rangda bo‘lmasligi lozim. Bo‘yinbog‘ savlatingizga mos kelishi kerak. Uning uzunligi shimning kamarigacha bo‘lishi maqsadga muvofiq.

Rasmiy sharoitda ust boshingizning oxirgi tugmasidan tashqari barcha tugmalari taqilgan bo‘lishi lozim. Erkaklar paypog‘i kostyumga mos kelishi, kostyum rangidan to‘qroq, oyoq kiyim rangidan ochroq tusda bo‘lishi maqsadga muvofiq. Qo‘lqoplar, sharf hamda dastro‘mol ranglari va gullari boshqa kiyim unsurlariga mos ravishda tutilishi lozim. Ustki kiyimning tepa cho‘ntagiga ruchka, qalam, ko‘zoynak va boshqa narsalari solib qo‘yish mumkin emas. Muzokaraviy qabullar. Muzokara xizmatida muzokaraviy qabullar muhim ahamiyat kasb etadi, chunonchi, unda taqdimot masalalari bilan birga, axborot va maxsus masalalar ham ko‘rib chiqiladi. Qabullar markaziy tashqi organlar yoki diplomatik vakillar tomonidan muhim voqealar hamda kundalik faoliyat qatorida ham olib boriladi. Muzokara bayonnomasida kunduzga va kechki, stolga o‘tkazish va tik turish, rafiqa bilan kelish yoki ularsiz kabi qabullarga bo‘linadi. Bugungi kunda qabullarning quyidagi turlari keng doirada tarqalgan. Nonushta, tushlik, tushlik-bufet (shved dasturxoni) furshet va kokteyl qabullar. Nonushta, odatda, cheklangan doirada kam sonli kishilar uchun mo‘ljallangan bo‘lib, qoidaga binoan unga faqat erkaklar taklif qilinadi. Nonushtani soat 12- 15larda tashkillashtiriladi. Nonushta tarkibi mehmonlarning milliy taomnomasini hisobga olgan holda tuziladi. Odatda, u bir-ikki sovuq gazak, bitta baliqli va go‘shtli issiq ovqat hamda shirinlikdan tarkib topadi. Nonushtaga birinchi ovqatni tortish qabul qilinmagan. Ba’zida nonushta davomida vino, yakunrog‘ida esa shampan vinosi, kofe, choy tortiladi. Kelgan mehmonlarni dasturxon yozilgan joydan boshqa alohida xonada kutib olinadi. U yerda sharbat, mineral suv, quruq meva, zaytun mevasi va boshqa yengil gazaklar taklif qilinadi. Ayni paytda, mehmonlar bir-birlari bilan tanishadilar, qiziqarli suhbatlar uchun mavzular paydo bo‘ladi. Shundan so‘ng, mehmonlar dasturxonga taklif qilinadi.

Nonushta odatda bir yarim soat davom etadi, undan bir soat dasturxonda ovqatlanishga ketsa, qolgan yarim soat ovqatdan keyin tarqatiladigan kofe yoki choy bilan o‘tkazishga ketadi. Nonushtani yakunlash (tushlik va kechki ovqatda ham) qabul egasining izmida bo‘ladi. Ammo ba’zi mamlakatlarda bu imkoniyat mehmonlardan kattaga (darajaga bog‘liq) beriladi. Tushlik qabulning eng tantanavor va obro‘li turi hisoblanadi. U, avvalambor, qabul o‘tkazilayotgan tadbirning qay darajada muhim ekanligini ko‘rsatish imkonini beradi. Tushlik soat 19 va 21 lar orasida o‘tkaziladi. Odatda, tushlikka erkaklar bilan ularning ayollari ham taklif etiladi. Tushlikning tarkibi nonushtaga nisbatan baquvvatroq. Unda, albatta, birinchi ovqat bo‘ladi. Ichimliklar nonushtanikidan farq qilmaydi. Tushlik odatga binoan ikki-uch soat va undan ko‘proq davom etishi mumkin. Taxminan dasturxon atrofida o‘tkazilgan bir yarim soatdan so‘ng boshqa xonaga o‘tilib, choy yoki kofe ustida suhbat qurish mumkin. Ba’zida esa shu choy- kofe tushlik dasturxonida ham uzatilishi mumkin. Kechki ovqat soat 21 va undan kechroq vaqtda boshlanishi mumkin. Tushlikdan u qabul o‘tkaziladigan vaqti bilan ajralib turadi. Birinchi ovqat berilmasligi mumkin. Obed-bufet, furshet va kokteyl - eng keng tarqalgan hamda turli sabablar bilan o‘tkaziladigan qabul turlaridir. O‘tkaziladigan joyiga qarab, odatda, unga ko‘proq odamlar taklif qilinadi. Bu qabullar soat 17 va 21 lar orasida tashkil etilib, furshet va kokteylda o‘tirilmaydi, tushlik-bufetda esa uncha katta bo‘lmagan besh olti kishilik stollarning biriga o‘tkaziladi. Mehmonlar gazak va ichimliklarni maxsus dasturxondan olib ta’bga qarab istagan stollaridan biriga o‘tirishlari mumkin. Tashrif vaqtlari qabulning boshlanishi va yakunlanishi ko‘rsatilgan taklifnomalar asosida aniqlanib, nonushta va tushlikdagidek aniq vaqtga kelish shart emas, unga biroz kechikish odobsizlik sanalmaydi. Ammo qabul boshlanishining dastlabki ikki soatida uni tashlab chiqib ketish nojoiz. Zotan, ma’lum bir shart-sharoitdan kelib chiqib, zaruriyat tug‘ilgan bo‘lsa, mezbondan uzr so‘rab, uning ruxsati bilan qabul haqida bir nechta yaxshi fikrlarni bildirib ketish mumkin.

Shampan bokali. Qoidaga binoan soat 12 da boshlanib, bir soatlar atrofida davom etadi. Bunday qabulni o‘tkazish uchun milliy bayramning yilligi, elchini kuzatish, mamlakatda delegatsiyani kutib olish, ko‘rgazmaning (festival) ochilishi sabab bo‘lishi mumkin. Qabul paytida shampan vinosidan tashqari mehmonlarga boshqa ichimliklarni ham taklif etish mumkin (vino, sharbatlar, mineral suv). Ichimliklar va gazaklarni ofitsiantlar tarqatadilar . Diplomatik etiketda kiyinish madaniyati hamda qoidalari Kiyinish madaniyati va qoidalari diplomatik etiketning ajralmas qismidir. Diplomatik etiketda ayollar va erkaklarning turli xil marosimlar uchun kiyinish me’yorlari va qoidalari belgilangan . ERKAKLAR UCHUN Kostyum. Nonushta, kokteyl hamda 20.00 gacha boshlanadigan boshqa qabullar uchun yorqin rangli bo‘lmagan istalgan rangdagi kostyumni kiyish mumkin, agarda ushbu qabullar milliy bayram munosabati bilan yoki davlat rahbari, Tashqi ishlar vaziri sharafiga yoki uning nomidan o‘tkazilayotgan bo‘lmasa. Milliy bayram munosabati bilan yoki davlat rahbari, Tashqi ishlar vaziri sharafiga yoki uning nomidan o‘tkazilayotgan qabullar hamda 20.00 da va undan kech boshlanadigan qabullar uchun to‘q rangli kostyum kiyish tavsiya etiladi. Smoking kiyish kerak bo‘lgan hollarda taklifnomada bu xaqda ogohlantiriladi. Frak kiyish lozim bo‘lgan hollarda ham taklifnomada ogohlantiriladi. Ko‘ylak va galstuk. Barcha turdagi qabullarda kraxmallangan va yumshoq yoqali oq rangli ko‘ylak va yorqin rangi bo‘lmagan galstuk taqish tavsiya etiladi. Rangbarang va neylon ko‘ylak, qora galstuk taqish tavsiya etilmaydi. Qora galstuk motam belgisi sanaladi. Paypoq. yorqin rangli va ko‘zga tashlanadigan bo‘lmasligi kerak. Aksariyat hollarda kul rang va qora rangligidan foydalaniladi, milliy bayram munosabati

bilan yoki davlat rahbari, Tashqi ishlar vaziri sharafiga yoki uning nomidan o‘tkazilayotgan bo‘lmasa. Poyafzal. Qora rangli poyafzal kiyish tavsiya etiladi. Sandal kiyish mumkin emas. Yaltiroq(laklangan) qora tufli faqat smoking bilan kiyiladi. Qora rangli bo‘lmagan palto yoki kostyum bilan qora rangli bosh kiyim kiyilmaydi. Rasmiy shaxslar kiyinishida modaga qarab emas, o‘zining darajasiga amal qiladilar. AYOLLAR UCHUN Qabulda odmi, o‘rtamiyona ranglardagi kiyim kiyish tavsiya etiladi. Nonushta, choy, kokteyl uchun oddiy uzun ko‘ylak, katta bo‘lmagan shlyapa kiyiladi, qabul davrida shlyapa yechilmaydi. Mezbon shlyapa kiymaydi. Soat 20.00 da va undan kech boshlanadigan qabullar uchun birmuncha bashang kiyimlar kiyiladi. Ular odatiy uzunlikda hamda uzun bo‘lishi mumkin. Shlyapa kiyilmaydi. Poyafzal. Poshnasi turli balandlikdagi teri va zamshdan poyafzallar kiyiladi. Sport poyafzali hamda tagi kauchuk, rezinali oyoq kiyimni qabulga kiyish mumkin emas. Qo‘lqop va sumka. Soat 20.00 gacha boshlanadigan qabullar uchun shoyi matoli va layka qo‘lqoplar kiyish mumkin. Sumka teri va zamshdan bo‘lishi mumkin. Kechki bashang ko‘ylaklarga shoyi va turli qo‘lqoplar kiyish mumkin. Ko‘ylakning yengi qanchalik kalta bo‘lsa, qo‘lqop shunchalik uzun bo‘ladi. Kichik o‘lchamdagi, shoyi, biserli sumka tavsiya etiladi. Ayollar ko‘ylagi uchun mato. Matoning rangi va zichligi fasl va iqlimiy sharoitlarga muvofiq kelishi lozim. Soat 20.00 gacha boshlanadigan qabullarga sherst, shoyi ishlatilishi mumkin. Kechki ko‘ylaklar uchun shoyi, parcha, tafta ishlatish mumkin. Diplomatik qabullarda zargarlik buyumlarini ko‘p miqdorda taqish tavsiya etilmaydi.

Ayollar kiyim fasoni, matosi va rangini tanlashda erkaklarga nisbatan erkinlikka ega. Bu ularga o‘z qomati va individual xohishiga ko‘ra kiyim, mato, fason, rang tanlash imkonini beradi. Diplomatik martaba O‘zbekiston Respublikasi Diplomatik vakolatxonalari va Tashqi ishlar vazirligi xodimlarining diplomatik martabalari to‘g‘risidagi Nizomga muvofiq, Diplomatik vakolatxonalarning boshliqlariga, elchixonalar, missiyalar va konsulliklarning diplomatik xodimlariga, O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi markaziy apparati xodimlariga quyidagi diplomatik martabalar beriladi : - Favqulodda va muxtor elchi - Birinchi darajali favqulodda va Muxtor vakil - Ikkinchi darajali favqulodda va Muxtor vakil - Birinchi darajali maslahatchi - Ikkinchi darajali maslahatchi - Birinchi darajali birinchi kotib - Ikkinchi darajali birinchi kotib - Birinchi darajali ikkinchi kotib - Ikkinchi darajali ikkinchi kotib - Uchinchi kotib - Attashe . Diplomatik martabalar elchixonalar, missiyalar, xalqaro tashkilotlar va konsulliklar huzuridagi doimiy vakolatxonalar, O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi markaziy apparati xodimlariga ijobiy attestatsiyaga, oliy ma’lumotga ega bo‘lingan taqdirda, ularning malakasiga, egallab turgan lavozimiga hamda ish stajiga muvofiq, shuningdek, malaka unvonlari va boshqa farqlovchi belgilarini hisobga olgan holda tadrijiy tartibda beriladi. Diplomatik martabalarga ega bo‘lgan elchixonalar, missiyalar, xalqaro tashkilotlar huzuridagi doimiy vakolatxonalar va konsulliklarning diplomatik xodimlariga, O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi markaziy apparati xodimlariga

tasdiqlangan namunadagi guvohnoma beriladi, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan miqdorda lavozim maoshlariga qo‘shimcha to‘lovlar belgilanadi .

Adabiyotlar: 1. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. -Т.: ―Маънавият, 2008. 2. Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. - Т.: ―Ўзбекистон, 2010. 3. Каримов И.А. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида. -Т.: ―Ўзбекистон, 2011. 4. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. - Т.: ―Ўзбекистон, 1996. 5. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг ―Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимoий-иқтисoдий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мўлжaлланган иқтисoдий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишлари га бағишланган Вазирлар Мaҳкaмaсининг кeнгайтирилган мaжлисидаги мaърузaси. www.gov.uz 6. Президент Шавкат Мирзиёевнинг Ўзбекистон Республикаси Кoнститутцияси қaбул қилинганининг 24 йиллигига бағишланган тaнтaнaли маросимдаги мaърузaси www . gov . uz 7. Давлат бошқаруви органлари ва маҳаллий ижро этувчи ҳокимият органлари ходимларининг одоб-ахлоқ намунавий қоидалари Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил 2 мартдаги 62-сон Қарори. www . lex . uz 8. Абдулла Шер. Ахлоқшунослик. Дарслик. -Т.: «Ўзбекистон файласуфлари миллий жамияти» нашриёти, 2010. 9. Арасту. Ахлоқи Кабир. Поэтика. -Т.: «нги аср авлоди», 2004. 10. Ковалёв А. Влияние личности руководителя и стиля его работы на социально - псиҳологический климат коллектива. // Социально - псиҳологичесикий климат коллектива и личность. - М.: ―Мысль, 1983.

O'xshashlar

Muomala madaniyati va to‘g‘ri muloqot qoidalari

Ta‘lim qonuniyatlari va qoidalari

Ta'lim qonuniyatlari va qoidalari

Tarbiya qoidalari

Nutq madaniyati va tеxnikasi