Стандартлаштиришшнг ҳуқуқий асослари - Metrologiya - Referatlar

Стандартлаштиришшнг ҳуқуқий асослари

Yuklangan vaqt:

21.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

133.5 KB

Ko'chirib olish

Стандартлаштиришшнг ҳуқуқий асослари Режа: 1. Ўзбекистон Республикасининг “Стандартлаштириш тўғрисида” қонуни 2. Ўзбекистон Республикасининг “Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида” Қонуни 3. Ўзбекистон Республикасининг “Озиқ-овқат маҳсулотининг сифати ва хавфсизлиги тўғрисида” Қонуни 4. Ўзбекистон Республикасининг “Хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятини давлат текшируви тўғрисида” Қонуни

Ўзбекистон Республикасининг “Стандартлаштириш тўғрисида” қонуни Ўзбекистон Республикасида стандартлаштириш бўйича ишларни ташкиллаштириш тўғрисида” (март 1992 й.) республика Вазирлар Маҳкамасининг қарори билан белгиланган стандартлаштиришнинг ташкилий асослари “Стандартлаштириш тўғрисида” Ўзбекистон Республикасининг Қонуни билан қонунлаштирилган. Қонун 28 декабрь 1993 й. да қабул қилинган, 28 февраль 1994 й. умумий ахборот воситаларида чоп этилган ва шу кундан бошлаб кучга кирган. Қонунда стандартлаштиришнинг асосий мақсадлари белгиланган: – истеъмолчилар ва давлатнинг маҳсулот (хизматлар) нинг аҳоли ҳаёти, соғлиги ва мулки, атроф муҳит учун хавфсизлиги масалалари бўйича манфаатларини ҳимоя қилиш; – маҳсулотнинг ўзаро алмашинувчанлиги ва мос келувчанлигини таъминлаш; – маҳсулотнинг сифати ва рақобатбардошлигини ошириш; – барча турдаги бойликларнинг тежалишига кўмаклашиш; – ижтимоий-иқтисодий, илмий-техникавий дастурлар ва лойиҳаларни амалга ошириш; – табиий ва техноген ҳалокатлар ва бошқа фавқулодда вазиятларнинг содир бўлиши эҳтимолини ҳисобга олган ҳолда халқ хўжалиги объектларининг хавфсизлигини таъминлаш; – ўлчашларнинг бирлилигини таъминлаш. Ўзбекистон Республикасининг “Стандартлаштириш тўғрисида” қонунида белгиланганки, республикада стандартлаштириш бўйича ишларни ўтказиш умумий ташкилий-техник қоидаларини белгиловчи Ўз СДТ фаолият кўрсатади. Бу қоидаларнинг ўзи Ўздавстандарт томонидан ўрнатилади. Давлатархитектурақурилиш (қурилиш, қурилиш индустрияси, шу жумладан лойиҳалаш ва конструкциялаш соҳасида), Давлаттабиатқўмитаси (табиий

бойликлардан фойдаланиш ва атроф муҳитни ифлосланиш ва бошқа зарарли таъсирлардан сақлаш соҳасида, Соғлиқни сақлаш вазирлиги (тиббиётга мўлжалланган маҳсулотлар, тиббиёт техникаси буюмлари, дори- : дармонлар соҳасида, шунингдек республикада чиқариладиган ва импорт бўйича келтириладигаи маҳсулотда инсон учун хавфли аралашмалар борлигини аниқлаш масалалари бўйича) ўзининг ваколат доирасида стандартлаштириш бўйича ишларни ташкиллаштириш, мувофиқлаштнриш ва таъминлаш ишларини олиб боради. Республикада кўлланиладиган меъёрий ҳужжатлар рўйхати келтирилган: • халқаро (давлатлараро, ҳудудий) стандартлар; • Ўзбекистон давлат стандартлари; • тармоқлар стандартлари; • техник шартлар; • маъмурий-ҳудудий стандартлар; • корхоналарнинг стандартлари; • хорижий мамлакатларнинг миллий стандартлари. Стандартлаштириш бўйича меъёрий ҳужкатларга шунингдек, стандартлаштириш бўйича қоидалар, меъёрлар, техник-иқтисодий ва ижтимоий ахборотлар таснифлагичлари (классификаторлари) ҳам киради. Халқаро (давлатлараро, ҳудудий), хорижий меъёрий ҳужжатлар Ўздавстандарт томонидан белгиланган тартибда қўлланилади. Ягона ва узлуксиз таълим давлат тизимида таълим давлат стандартлари ишлаб чиқилади, республика Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади. Стандартлаштириш бўйича меъёрий ҳужжатлар мамлакатимиз ва хорижий фан ва техникасининг замонавий ютуқларига асосланиши ва халқаро савдо учун ортиқча тўсиқлар пайдо қилмаслиги лозим. Рақобатбардошликни таъминлаш учун ўзувчи (олдиндан тузилган) стандартлар яратилиши мумкин. Маҳсулотни меъёрий хужжатларсиз ишлаб чиқариш ва харидга қўйиш ман этилади.

Маҳсулотнинг аҳоли ҳаёти, соғлиги, мулкига хавфсизлигини таъминлайдиган меъёрий ҳужжатларнинг талаблари, маҳсулотнинг мос келувчанлиги ва ўзаро алмашинувчанлигини, буларни текшириш усулларининг бир хиллигини ва бир хил тамғаланишини таъминлаш учун риоя қилиниши шарт. Стандартлар ва ўлчашлар бирлилигини таъминлаш устидан давлат назорати идоралари, объектлари ва субъектлари, давлат назоратини бажарувчи давлат инспекторларининг ҳуқуқлари ва масъуллиги, шунингдек давлат назорати субъектларининг ва буларга раҳбар шахсларнинг стандартлаштириш тўғрисида қонунларни бузганлиги учун, шунингдек стандартлардаги мажбурий талабларни бузганлиги учун жавобгарликлари белгиланган. Давлат назорати идораларига қуйидаги ҳуқуқлар берилган: • аниқланган бузилишларни бартараф этиш тўғрисида кўрсатма бериш; • жарима солиш; • тадбиркор субъектларнинг лавозимли шахсларини маъмурий жавобгарликка тортиш; • текширилган маҳсулотни ишлаб чиқаришни тақиқлаш ёки харидга қўйиш (етказиб бериш, сотиш) ни, фойдаланиш (эксплуатация қилиш) ни тўхтатиш; • стандартларнинг мажбурий талабларига мос келмайдиган ва давлат руйхатидан ўтмаган импорт маҳсулотнинг харидга қўйилишини тақиқлаш; • маҳсулотни ишлаб чиқариш ёки харидга қўйишни (етказиб бериш, сотишни) тақиқлаш тўғрисидаги давлат инспекторининг кўрсатмасини бузганлиги учун жарима ёзиш. Жарима суд тононидан белгиланади, агар тадбиркор субъект қоидани бузганликдаги айбини ўз бўйнига олса ва жаримани ўз ихтиёри билан тўлашга рози бўлса, бу тўғрида қарор давназорат идоралари томонидан қабул қилинади.

Ўзбекисюн Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 10 ноябрь 2006 й. № 235 қарори билан Давлат назорати тўғрисидаги Низомга жаримага тортиш қисмида ўзгартиришлар ва қўшимчалар киритилган (Низом 12 август 1994 й. № 410 ҳукумат қарори билан тасдиқланган). а) 4 модда бешинчи абзац қуйидагича таҳрирда баён этилади: “хўжалик фаолиятини юритувчи субъектларга нисбатан стандартларнинг мажбурий талабларини бузганлиги учун, лавозимли шахсларга маъмурий жазо қўлланилгандан кейин йил давомида такрор бузилишга йул қўйганлиги учун харидга чиқарилган маҳсулот нархининг 50 фоизи миқдорида жарималарни қўллаш туғрисида қарор қабул қилиш”; б) қуйидаги мазмунда 9 модда қўшимча киритилсин: “9. Хўжалик фаолияти субъектининг охирги ҳисобот санасида жорий активларининг суммасидан 20 фоиздан ортиқ жарималарни ундириш қарор қабул қилинган кундан бошлаб 6 ойга ҳар ойда тўлаш шарти билан чўзилиши мумкин” Давлат бюджетидан молиялаштириладиган ишлар рўйхати белгиланган: – халқаро, давлатлараро, ҳудудий меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқиш ёки қатнашиш; – стандартлаштиришнинг муайян объектлари бўйича қонун ҳужжатла- рининг лойиҳаларини ишлаб чиқиш; – асос бўлувчи ташкилий-методик ва умумтехникавий меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқиш ва унинг ишлашини таъминлаш; – техник-иқтисодий ахборот таснифлагичларини ишлаб чиқиш, булар тўғрисида расмий ахборот тайёрлаш ва чоп этиш, шунингдек барча фойдаланувчиларга тарқатиш: – умумдавлат аҳамиятидаги илмий-тадқиқот ва бошқа ишларни бажариш – стандартларнинг мажбурий талабларига риоя қилиш устидан давлат назоратини амалга ошириш; – меъёрий ҳужжатлар давлат жамғармасини шакллантириш ва олиб бориш. Стандартларни, маҳсулот ва хизматлар каталогини белгиланган

тартибда харидга қўйишдан олинган маблағлар, шунингдек стандартлаштириш тўғрисидаги қонунларни бузганлиги учун жаримага тортишдан олинган маблағларнинг бир қисми ҳам молиялаш манбалари бўлиши мумкин. Давлат бюджети маблағларидан молиялаштириладиган давлат дастурларини ишлаб чиқишда маҳсулот сифатини меъёрий таъминлаш бўлимлари назарда тутилиши лозим. Мувофиқлик белгиси билан тамғаланган маҳсулот чиқарувчи корхоналарни, шунингдек ананавий технология имнониятларидан ўзувчи, истиқболга мўлжалланган талаблар стандарти бўйича маҳсулот ишлаб чиқаргани учун иқтисодий ёрдам ва рағбатлантириш давлат кафолати Қонунда кўзда тутилган. Вазирлар Маҳкамасининг 12 август 1994 йил 410 “Ўзбекистон Республикаси Ҳукуматининг баъзи қарорларига ўзгартиришлар ва қўшимчалар киритиш тўғрисида” Қарори Қарорда иккита масала ҳал этилган: I) “Стандартлаштириш тўғрисида” Қонун қабул қилиниши муносабати билан “Ўзбекистон Республикасида Стандартлаштириш бўйича ишларни ташкиллаштириш тўғрисида” Ўзбекистон Республикаси Вазирлар маҳсамасининг 2 март 1992 й. № 93 қарорига ўзгартиришлар киритилди; 2) стандартлар ва ўлчашларнинг бирлилигини таъминлаш устидан давлат назорати тўғрисида Низом тасдиқланди. Биринчи масала бўйича. Вазирлар Маҳкамасининг “Ўзбекистон Республикасида стандартлаштириш бўйича ишларни ташкиллаштириш тўғрисида” қарорига нафақат “Стандартлаштириш тўғрисида” Қонундан келиб чиққан ўзгартиришлар, балки Қонунни бажаришга қаратилган чора-тадбирлар ҳам киритилган.

Масалан, республикада қўлланиладиган меъёрий ҳужжатлар рўйхати қурилиш меъёрлари ва қоидалари (ҚМҚ), раҳбарий ҳужжатлар билан тўлдирилди. Ўздавстандартга бир ой муддатда манфаатдор ташкилотлар билан биргаликда Стандартлаштириш, метрология, сертификатлаштириш соҳасида қонунларни бузганлиги учун жарима тўлаттириш тўғрисида Низом ва жарималардан тушган пулни тақсимлаш принципларини ишлаб чиқиш вазифаси юклатилди. Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар кенгашига, вилоят ҳокимиятларига ва Тошкент шаҳар ҳокимиятига СМСҲМ га хўжалик юритувчи субъектлар томонидан меъёрий ҳужжатлардаги мажбурий талабларга, метрология ва сертификатлаштириш қоидаларига риоя қилиниши устидан давлат текшируви ва назоратини амалга оширишда зарур ёрдамни бериш таклиф этилган. Давлат бошқариш идораларига, хўжалик юритувчи субъектларга бир ой муддатда ўз низомларига “Стандартлаштириш тўғрисида”, “Метрология тўғрисида”, “Маҳсулот ва хизматларни сертификатлаштириш тўғрисида” Қонунлардан келиб чиқадиган қўшимчалар ва ўзгартиришларни кўриб чиқишга тақдим қилиш вазифаси юклатилган. Стандартлаштиришнинг асосий принципларига стандартлаштирищ бўйича техник қўмиталар тўғрисида тушунча киритилган. Ўздавстандарт тўғрисидаги Низомда бу идоранинг асосий вазифаси ифодаланган. Низомнинг барча матнларига мажбурий талаб сифатида бойликларни тежаш тўғрисида талаб қўшилган. Иккинчи масала бўйича. “Ўзбекистон Республикасида стандартлар ва ўлчашлар бирлилигини таъминлаш устидан давлат назорати тўғрисида” Низомда давлат назорати (кейинчалик - давназорат) идоралари, объектлари ва субъектлари белгиланди. Ўздавстандарт, Давлатархитектурақурилиш, Давлат табиатни муҳофаза қилиш қўмитаси, Соғлиқни сақлаш вазирлиги ва уларнинг ҳудудий

идоралари, шунингдек махсус ваколатланган идоралар ўз ваколатлари доирасида давназорат идоралари бўлади. Масалан, “Озиқ-овқат маҳсулотларининг сифати ва хавфсизлиги тўғрисида” ва “Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя килиш тўғрисида” Қонунларга мувофиқ давназорат идоралари сифатида: Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Давсанэпидхизмати, Қишлок, ва сув хўжалиги вазирлиги қошидаги Ветеринария Бош давлат бошқармаси ва ўсимликлар карантини буйича Бош давлат инспекцияси, антимонополия фаолиятини бажаришга ваколатланган идора белгиланган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳамасининг қарорларида I, II, III синф пухталигидаги гидротехник иншоатларнинг техник ҳолатини ва ишларнинг хавфсизлигини текшириш ва назорат қилиш Вазирлар Маҳкамаси қошидаги йирик ва жуда муҳим сув хўжалиги объектларининг техник ҳолати ва ишларни бажариш хавфсизлиги устидан назорат қилиш ва текшириш бўйича Давлат инспекцияси “Давсувхўжаликназорат” га юклатилган, темир йўлларда ташиш хавфсизлиги устидан назорат бўйича Ўзбекистон Республикаси Давлат инспекцияси “Ўздавтемирйўлназорат” тўғрисида Низом тасдиқланди. Давназорат объектларига маҳсулот киради, шу жумладан ишлаб чиқиш, тайёрлаш, сақлаш, ташиш, фойдаланиш, таъмирлаш ва қайта фойдаланиш босқичларида, яъни маҳсулот ҳаётий циклининг барча босқичларида сертификатланган маҳсулот, шунингдек меъёрий ҳужжатлар (ҳужжатларнинг илмий-техникавий даражасини экспертиза қилиш ва баҳолаш нуқтаи назаридан) киради. Давназорат субъектларига давлат бошқариш идоралари, корхоналар бирлашмаси (ассоциациялар, концернлар, корпорациялар), хўжалик юритувчи субъектлар киради. Давназоратнинг асосий вазифаларига давлат бошқариш идоралари, юридик шахслар бирлашмалари, хўжалик юритувчи субъектлар томонидан меъёрий ҳужжатларнинг ва метрологик қоидалар, ўлчашлар бирлилигининг

ўз вақтида жорий этилиши ва аниқ риоя этилишини таъминлаш, шунингдек ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш, илмий-техникавий ютуқларни тезлаштириш, меҳнат унумдорлигини ошириш, маҳсулотнинг техник савиясини ва сифатини ошириш мақсадида меъёрий ҳужжатларнинг ва ўлчаш воситаларининг илмий-техникавий даражасини баҳолаш киради. Ўзбекистон Республикасининг “Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида” Қонуни “Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида” қонун Олий Мажлис томонидан 26 апрель 1996 й. да қабул қилинган. Қонун истеъмолчининг - шахсий истеъмол ёки фойда кўриш билан боғлиқ бўлмаган, хусусий хўжаликда фойдаланиш мақсадида мол, иш ёки хизматни сотиб олувчи, буюртирувчи ёки буюртма беришни ният қилган фуқаро (жисмоний шахс) нинг манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган. Истеъмолчи ҳуқуқларини бузганлик учун қонунга мувофиқ харидга чиқариш учун мол тайёрловчи, ишлаб чиқарувчи, ишни бажарувчи ёки хизмат кўрсатувчи, сотувчи жавобгарликка тортилади. Истеъмолчи мол (иш, хизматлар) тўғрисида, шунингдек тайёрловчи (бажарувчи, сотувчи) тўғрисида ишончли ва тўлиқ. маълумот олиш ҳуқуқига эга. Қонун тайёрловчи (бажарувчи, сотувчилар) томонидан истеъмолчига бериладиган зарур маълумот ҳажмини белгилайди. Бунда тайёрловчи тўғрисида ҳам, таклиф этилган мол (хизматлар) тўғрисида ҳам тўлиқ ахборот бериш кўзда тутилган. Зарур ахборотнинг йўқлиги ёки ишончсиз маълумот берганлиги учун жавобгарлик белгиланган. Ўзбекистон Республикасининг “Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида” қонунига мувофиқ ва истеъмолчиларни истеъмол моллари тўғрисида давлат тилида ишончли ахборот билан таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси 5 декабрь 2002 й. № 427

“Ўзбекистон Республикасига истеъмол молларини киритишни такомиллаштириш бўйича чора-тадбирларни амалга ошириш тўғрисида” қарор қабул килинган. Ўзбекистон Республикаси ҳудудида эркин муомалага чиқариладиган, импорт қилинган истеъмол молларининг алоҳида турларини давлат тилида мажбурий тамғалаш кўзда тутилган. Импорт қилинадиган истемол молларини тамғалаш тартиби тўғрисида Низом тасдиқланган. Бу Низомда тамғалашга қўйиладиган талаблар ва импортчиларнинг мажбуриятлари белгиланган. Қонунда истеъмолчининг совдо-сотиқ ва бошқа хизмат турлари соҳасида шартнома тузиш ва сотиб олинадиган мол (иш, хизматлар) сифатини текшириш ҳуқуқи белгиланган. Бунда истеъмолчининг шартнома тузиш йўли билан мол (иш, хизматлар) ни эркин сотиб олиш ҳуқуқи кўзда тутилган. Бу шартнома бўйича сотувчи (тайёрловчи, бажарувчи) истеъмолчига унинг мулки сифатида молни маълум миқдорда ва зарур сифатли қилиб бериш мажбуриятини олади, истеъмолчи эса шартномада келишилган миқдордаги пулни тўлаш мажбуриятини олади. Қонунда истеъмолчининг сотиб оладиган молининг сифатини, бутлигини, массасини ва баҳосини текшириш ҳуқуқи ва бу ҳуқуқлардан фойдаланиш учун шароитлар яратиб беришга оид сотувчининг мажбуриятлари кўзда тутилган. Қонунда истеъмолчининг молнинг хизмат муддати ёки яроқлилик муддати давомида хавфсизлиги кафолатланган ҳолда сотиб олиш ҳуқуқи белгиланган. Истеъмолчиларнинг ҳаёти, соғлиги, мулкига ва атроф муҳитга хавфли мол чиқарилгани учун қуйидагилар жавобгар бўлади: – тайёрловчи (бажарувчи); – меъёрий ҳужжатни тасдиқлаган идора; – мувофиқлик сертификатини берган идора;

– хавфли молни чиқаришга ёки харид қилишга рухсат берган соғлиқни сақлаш, табиатни муҳофаза килиш, ветеринария хизматлари ва бошқа идоралар. Қонунда, шунингдек молнинг бутун ҳаётий фаолияти даврида хавфсизлигини таъминлаш бўйича тайёрловчи (сотувчи) нинг жавобгарлиги шу жумладан истеъмолчига кўрилган зарарни тўлаши белгиланган. Инсон ҳаёти, соғлиги ва мулки учун хавфли камчиликлари бўлган мол (иш, хизматлар), шунингдек тайёрловчи (бажарувчи, сотувчи) нинг ноҳуқуқий хатти-ҳаракати (фаолиятсизлиги) туфайли кўрилган моддий зиёнларни маънавий зарарни тўлиқ, ҳажмда тўлаш кўзда тутилган. Қонунда истеъмолчига камчиликлари бор бўлган молни сотганда, бу камчилик туфайли кўрилган зарарга мулкий жавобгарлик, маънавий зарарни суд орқали тўлатиш тартиби белгиланган. Қонунда белгиланганидек, давлат истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ва мол сотиб олишда ва молдан фойдаланишда қонун бўйича ҳимояланадиган манфаатларини кафолатлайди, истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини давлат томонидан ҳимояланишини давлат хокимияти ва бошқармасининг идоралари ва судлар таъминлайди. Бунда давлат ҳокимияти ва бошқармасининг идоралари ўзларининг ваколатлари доирасида истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича қонунларнинг бажарилишини текширади. Моллар (ишлар, хизматлар) нинг хавфсизлигини ва сифатини текширувчи давлат бошқарув идораларининг ваколатлари ва истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги конунни бузганлиги учун тайёрловчиларнинг моддий жавобгарлиги кўзда тутилган. Моддий жавобгарлик давлат бошқармасининг ваколатли идоралари томонидан жарима солишдан иборат бўлади. Қонун истеъмолчиларнинг ўз ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича кўнгилли жамоат бирлашмаларини тузиш ҳуқуқларини белгилайди. Қонун қабул қилинган пайтдан бошлаб ташаббускор гуруҳлар ва маҳаллий ҳокимият идоралари томонидан жойларда истеъмолчиларнинг

ҳуқуқларини ҳимоя қилиш жамиятлари тузила бошлади. “Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида” Қонунни бажариш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси 28 ноябрь 2002 й. №414 “Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишда жамоатчиликнинг иштирокини кенгайтириш бўйича чора-тадбирлар тўғрисида” қарор қабул килинди. Қарорда Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш жамиятлари Федерациясини тузиш ва истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя килиш жамиятларининг ташкилий тузилмаси мақулланган. Ҳукумат қарори билан истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича Маҳкамалараро кенгаш ташкил этилган ва унинг низоми тасдиқланган. Маҳкамалараро кенгаш таркибига давлат бошқарув идоралари, вазирликлар, маҳкамалар, республикада истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш жамиятлари Федерациясининг 16 вакили киритилган. Маҳкамалараро кенгашнинг асосий вазифалари қуйидагича белгиланган: – Ўзбекистон Республикасининг “Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида” Қонунини амалга ошириш бўйича вазирликлар, давлат қўмиталари ва маҳкамалар, республикада истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича жамоат ташкилотларининг ўзаро ҳамкорлигини мувофиқлаштириш; – Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонунларнинг қўлланилиш самарасини таҳлил қилиш; – Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонунларни амалга ошириш механизмини яратиш ва такомиллаштириш бўйича чора-тадбирларни ташкил этиш ва уларни бажаришда қатнашиш; – Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш соҳасида қўшма ҳаракатларни ишлаб чиқиш мақсадида бошқа давлатларнинг давлат ва жамоат тузилмалари билан ўзаро ҳамкорлик бўйича ишларни ташкиллаштириш, истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва уларни кенгайтиришга кўмаклашиш соҳасида манфаатдор халқаро ҳукумат ва ноҳукумат ташкилотлар билан мулоқатларни таъминлаш;

– Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш масалалари бўйича жамоат фикрини ўрганишни ташкиллаштириш; – Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича чоратадбирларнинг бажарилаётганлиги тўғрисида республика аҳолисини оммавий ахборот воситалари орқали хабардор қилиш. “Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида” Қонун низомларини ва ҳукумат қарорларига мувофиқ юклатилган вазифаларни бажариш учун Маҳкамалараро кенгашга кенг ҳуқуқлар берилган. Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш соҳасида жамоат бирлашмаларининг ҳаракат фаолиятларига иқтисодий ва ташкилий шароитларни таъминлаш, кафолатлаш ва рағбатлантириш мақсадида Ҳукумат қарори билан истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш жамиятлари Федерацияси ҳузурида истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш жамият ҳаракатини ривожлантиришга кўмаклашиш жамғармаси (фонди) тузилган. Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича жамоат ташкилотларининг ўзаро муносабатлари маҳкамалараро ва маҳкамалар меъёрий ҳужжатларида ёритилади. Ўзстандарт Агентлиги агентлик ташкилотларининг истеъмолчилар жамияти билан ўзаро ҳамкорлик килиши тартиби тўғрисида раҳбарий ҳужжат қабул қилган. Ўзбекистон Республикасининг “Озиқ-овқат маҳсулотининг сифати ва хавфсизлиги тўғрисида” Қонуни Ўзбекистон Республикасининг “Озиқ-овқат маҳсулотининг сифати ва хавфсизлиги тўғрисида” Қонуни Олий Мажлис томонидан 30 август 1997 йилда қабул қилинган. Бу қонун аҳолини сифатли ва хавфсиз маҳсулот билан таъминлашнинг ҳуқуқий асосларини белгилайди. Қонунда асосий тушунчаларга, шу жумладан “хавфсизлик” ва “озиқ-овқат маҳсулотининг сифати” тушунчаларига таърифлар берилган.

Қонун “озиқ-овқат маҳсулоти” тушунчасига қуйидагиларни киритган: озиқ-овқат хом ашёси (шу жумладан этил спирти), озиқ-овқат моллари (шу жумладан алкогол ичимликлар) ва уларнинг таркибий ташкил этувчилари (ингредиентлари), озиқ-овқат хом ашёларига ва озиқ-овқат маҳсулотларига уринадиган моддалар, материаллар, шу жумладан булардан тайёрланадиган ёрдамчи ва жойлаш материаллари ва буюмлар. Озиқ-овқат маҳсулотининг хавфсизлиги - озиқ-овқат маҳсулотининг санитария, ветеринария, фитосанитария меъёрлари ва қоидаларига мувофиқлиги Озиқ-овқат маҳсулотининг сифати - озиқ-овқат маҳсулотининг истеъмол хоссаларини белгиловчи ва одамларнинг ҳаёти ва соглиги учун унинг хавфсизлигини таъминловчи тафсилотлари мажмуи. Озиқ-овқат маҳсулотининг яроқлилик муддати (фойдаланиш муддати) озиқ-овқат маҳсулотининг сақлаш, ташиш, харидга қўйишда меъёрлар талабларига ва хавфсизлик қоидаларига риоя қилинганда фойдаланишга яроқлилик муддати ва бу муддат ўтгандан кейин маҳсулот инсонларнинг ҳаёти ва соғлиги учун хавфли бўлиши мумкин. Қонунда озиқ-овқат маҳсулотининг сифати ва хавфсизлигини таъминлаш соҳасида давлат идоралари ва бошқариш доираси белгиланган. Озиқ-овқат маҳсулотининг сифати ва хавфсизлигини таъминлаш соҳасида Давлат бошқаруви Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги давлат санитария-эпидемиология хизмати, Ўзбекистон Республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги Вазирлиги қошидаги Бош давлат ветеринария бошқармаси, Ўзбекистон Республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги Вазирлиги қошидаги Бош давлат ўсимликлар крантини бўйича инспекция, стандарглаштириш, метрология ва сертификатлаштириш Ўзбекистон агентлиги қонун бўйича белгиланадиган бошқа идоралар (кейинчалик - давлат назорати идоралари) томонидан амалга оширилади. Қонунга мувофиқ, озиқ-овқат маҳсулотининг сифати ва хавфсизлигини таъминлаш соҳасида давлат бошқарувига қуйидагилар киради:

– давлат меъёрлари; – озиқ-овқат маҳсулоти ва уни тайёрлашда ва озиқ-овқат маҳсулоти билан уринган ҳолда фойдаланиладиган жиҳозларнинг давлат рўйхати; – озиқ-овқат маҳсулотини сертификатлаштириш; – давлат назорати ва текшируви; – озиқ-овқат маҳсулотининг сифати ва хавфсизлигини таъминлаш бўйича чора-тадбирларни режалаштириш. Қонунда белгиланганки, озиқ-овқат маҳсулотининг сифати ва хавфсизлигини таъминлаш соҳасида давлат меъёрлари санитария, ветеринария, фитосанитария меъёрлари ва қоидаларини ва гигиеник меъёрларни, давлат стандартларини, озиқ-овқат маҳсулотининг сифати ва хавфсизлигига талабларни, маҳсулот ишлаб чиқариш, тайёрлаш, сотиб олиш, қайта ишлаш етказиб бериш, сақлаш, ташиш ва харидга чиқариш шартларини ўз ичига олган техник шартлар (кейинчалик – меьёр ва қоидалар) ни ўрнатиш йўли билан амалга оширилади. Озиқ-овқат маҳсулотининг сифати ва хавфсиалиги бўйича меъёрлар ва қоидалар қонунда белгиланган тартибда давлат идоралари томонидан тасдиқланади ва озиқ-овқат билан иш кўрувчи юридик ва жисмоний шахслар учун мажбурийдир. Қонун хўжалик юритувчи субъектлардан меъёрий хужжатларда озиқовқат маҳсулотининг хавфсизлигини, сақланиш муддатини, сифат кўрсаткичларини ва текшириш усулларини асослашни ва буларга шартсиз риоя қилинишини талаб этади. Қонунда озиқ-овқат маҳсулотининг меъёрий хужжатларда ўрнатилгаи сифат ва хавфсизлик кўрсаткичларига риоя қилиш мажбурийлиги белгиланган. Озиқ-овқат маҳсулоти қадоқланган, идишга жойланган (идиш маҳсулотнинг муамалада бўлиши барча даврларида сифат ва озиқ кучини сақлаши лозим) ва қонунга мувофиқ тамғаланган ҳолда чиқарилиши лозим. Қонун озиқ-овқат маҳсулотини тамғалашда кўрсатилиши шарт бўлган асосий маълумотларни белгилайди:

– озиқ-овқат маҳсулотининг номи; – озиқ-овқат маҳсулотининг (болалар ва диетик овқатланишга ихтисослаштирилган маҳсулотлар учун) қандай мақсадга мўлжалланганлиги; – тайёрловчининг номи; – мол белгиси, бундай белгига эга бўлган ташкилотлар учун; – озиқ-овқат маҳсулоти таркибига кирган моддалар (ингредиентлар) шу жумладан озиқ қўшимчалар номи; – озиқ кучи, нави; – сақлаш шароитлари; – тайёрланган вақти, яроқлилик муддати; – тайёрлаш усули (яримфабрикатлар ва болалар ва диетик овқатланиш ихтисослаштирилган маҳсулотлари учун); – масса; – фойдаланиш усули (биологик фаол қўшимчалар, озиқ қўшимчалар, болалар ва диетик овқатланиш ихтисослаштирилган маҳсулотлари учун); – мувофиқлик белгиси (маҳсулотни мувофиқлик белгиси билан тамғалаш ҳуқуқига лицензияси бор бўлган муассасалар учун); – меъёрий ёки техник хужжатнинг тартиб рақами (номери) Озиқ-овқат маҳсулоти, шунингдек уни тайёрлашга ва озиқ-овқатга уринган ҳолда фойдаланишга мўлжалланган жиҳозлар озиқ-овқат маҳсулотининг сифати ва хавфсизлиги бўйича меъёрлар ва қоидаларнинг талабларига мувофиқлиги текширилган ва давлат рўйхатидан ўтгандан кейин ишлаб чиқарилиши, Ўзбекистон Реепубликасининг ҳудудига олиб келиниши, харидга чиқарилиши ва қўлланилиши мумкин. Озиқ-овқат маҳсулоти ва жиҳозларни давлат рўйхатидан ўтказиш Ўзстандарт Агентлиги томонидан давлат назорат идоралари берган гигиеник сертификат асосида амалга оширилади. Қуйидагилар руҳсат этилмайди: – бир хил номли ҳар хил озиқ-овқат маҳсулотларини давлат рўйхатидан ўтказиш;

– бир турли озиқ-овқат маҳсулотининг бир ўзини бир ёки хар хил ном билан кўп марта қайта-қайта рўйхатдан ўтказиш; – таркибида наркотик моддалар бор бўлган озиқ-овқат маҳсулотларини озиқ, ем ва биологик фаол қўшимчаларни рўйхатдан ўтказиш. Қонунга мувофиқ озиқ-овқат маҳсулотининг сифати ва хавфсизлиги мажбурий сертификатлаштириш процедураси орқали меъёр ва коидаларга мувофиқлиги тасдиқланиши лозим. Мажбурий сертификатланадиган маҳсулот рўйхати қонун ҳужжатларига мувофиқ аниқланади. Маҳсулотни, шу жумладан озиқ-овқат маҳсулотини сертификатлаштиришдан ўтказиш тартиби Ўзбекистан сертификатлаштириш миллий тизими (Ўз СМТ) томонидан белгиланади. Қонун мажбурий сертификатлаштириладиган озиқ-овқат маҳсулотини мувофиқлик сертификатисиз харидга чиқаришни тақиклайди. Озиқ-овқат маҳсулотини харидга чиқариш қуйидаги ҳолларда рухсат этилмайди: – маҳсулот сифати белгиланган меъёр ва қоидалар талабларига мувофиқ келмаганда, мажбурий сертификатлаштириладиган маҳсулот учун эса, мувофиқлик сертификати йўқ бўлганда; – сақлаш ва харид учун зарур шароитлар йўқ бўлганда; – яроқлилик муддати ўтганда; – маҳсулот соҳталаштирилганда; – маҳсулотни ўхшатиш (идентификатлаш) мумкин бўлмаганда. Озиқ-овқат маҳсулотининг сифати ва хавфсизлиги устидан назорат ва текшириш давлат томонидаи тартибга солишнинг бир тури бўлади. Озиқ-овқат маҳсулоти сифати ва хавфсизлигининг меъёрий ҳужжатлар талабларига мувофиқлиги устидан назорат ва текшириш давлат назорати идоралари томонидан, ўз ваколатлари доирасида амалга оширилади. Бунда идоралар сифатида Ўзстандарт Агентлиги, Соғлиқни сақлаш вазирлиги қошидаги Давлат санитария эпидемиология хизмати, Ўзбекистон

Республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги Вазирлиги қошидаги ўсимликлар карантини бўйича Бош давлат бошқармаси ва Бош санитария инспекцияси тайинланган. Озиқ-овқат маҳсулотини ишлаб чиқаришни, озиқ моллар билан савдони, жамоат овқатланиш тизимини ривожлантириш ҳудудий мақсадли дастурларида озиқ-овқат маҳсулотининг сифати ва хавфсизлигини таъминлаш бўйича чора-тадбирлар кўзда тутилиши лозим. "Стандартлаштириш тўғрисида" қонунда белгиланганки, давлат бюджетидан тўлиқ ёки қисман молиялаштириладиган давлат дастурларини ишлаб чиқишда маҳсулот сифатини меъёрий таъминлаш бўлимлари бўлиши лозим. Одамларнинг ҳаёти ва соғлигига хавф туғдирадиган озиқ-овқат маҳсулоти тегишли давлат идораларининг қарори билан мусодара қилиниши, кейинчалик эса қайта ишланиши ёки йўқотилиши лозим. Озиқ-овқат маҳсулотини қайта ишлаш ёки йўқотиш шароити, | усулларини унинг эгаси тегишли давлат назорати идоралари билан келишиб олади. Оэиқ-овқат маҳсулотидан қайта фойдаланиш ёки йўқ қилиш, унинг эгаси томонидан амалга оширилади ёки бу ишлар шартнома бўйича топширилган ташкилотлар томонидан, комиссия иштирокида бажарилади. Комиссия таркибига жойлардаги давлат ҳокимияти идораларининг, давлат назорати идораларининг, солиқ идораларининг ва жамоат вакиллари киради. Озиқ-овқат маҳсулотини молларга ем учун бериш ёки йўқ қилишдан аввал алоҳида бинода резервуарда сақланиши, унинг миқдори, қайта фойдаланиш ёки йўқотиш усуллари ва шароитлари аниқ кўрсатилган алоҳида ҳисобда туриши лозим. Бундай маҳсулотнинг сақланишига жавобгарлик унинг эгасига юклатилади. Озиқ-овқат маҳсулотини экспертиза қилиш, йўқ қилиш усуллари ва шароитларини аниқлаш, қайта ишлаш, сақлаш, ташиш ва йўқ қилиш билан боғлиқ бўлган харажатларни маҳсулот эгаси тўлайди.

Озиқ-овқат маҳсулотининг эгаси маҳсулотдан фойдаланилганлиги ёки йўқ қилинганлиги тўғрисида далолатномани давлат санитария ва (ёки) ветеринария назорати идораларига топширади. Ўзбекистон Республикасининг “Хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятини давлат текшируви тўғрисида” Қонуни 1998 й. да қабул қилинган “Хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятини давлат текшируви тўғрисида” қонуннинг мақсади хўжалик юритувчи субъектлар (текширув субъектлари) ва давлат текширувини амалга оширувчи ташкилотлар (текширувчи идоралар) ўртасидаги муносабатни тартибга солишдан иборат. Қонунда текширув соҳасидаги асосий тушунчалар келтирилган: Текширувчи идоралар – хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятини давлат текширувига қонун бўйича ваколатланган Вазирликлар ва маҳкамалар; Текшириш – хўжалик юритувчи субъектлар томонидан буларнинг фаолиятини тартибга солувчи қонунлар ва бошқа қонун ҳужжатларини бажарилаётганлигини текширувчи идоралар томонидан ўтказиладиган бир йўла текширув; Назорат сифатида текшириш - хўжалик юритувчи субъектларнинг бундан аввалги текширишда аниқланган бузилишларни бартараф этганлигини текширув идоралари томонидан текшириш. Текширишнинг асосий принциплари: – текширувчи идоралар фаолиятининг қонунийлиги, объективлиги ва ошкоралиги; – юридик ва жисмоний шахсларнинг ҳуқуқларини ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш; – хўжалик юритувчи субъектларнинг фаолиятига аралашмаслик.

Текширувчи идораларнинг фаолияти Текширувчи идораларнинг фаолиятини мувофиқлаштирш бўйича Республика кенгаши ва Кенгашнинг ҳудудий комиссиялари томонидан йиллик (квартал) режа-график асосида мувофиқлаштирилади Республика кенгашининг асосий вазифалари: – текширувчи идораларнинг фаолиятини мувофиқлаштириш; – мувофиқлаштирувчи текширув режаларини ишлаб чиқиш; – текширувчи идораларнинг фаолиятини мувофиқлаштириш режаларига риоя қилиш қисмида текшириш; – режадан ташқари текширишларни Кенгаш ва унинг ҳудудий идоралар билан келишишмай ўтказиш ҳолларини йўқотиш. Режали текширишни ўтказиш учун қуйидагилар асос бўлади: – мувофиқлаштириш режасидан кўчирма; – текшириш мақсади, текширишни ўтказиш санаси ва текширувчи лавозимли шахслар таркиби кўрсатилган текширувчи идора буйруғи; – текширишни ўтказиш режаси. Текширувчи идораларнинг лавозимли шахслари эгаллаган лавозимига мувофиқлиги бўйича ҳар йили аттестатлашдан ўтиши ва белгиланган намунадаги махсус гувоҳномаси бўлиши лозим. Хўжалик юритувчи субъектларни режа бўйича текшириш йилда кўпи билан бир марта ўтказилади. Меъёрлар ва қоидаларни бажараётган, бу тўғрида аудиторларнинг ҳар йиллик ҳулосаларига эга бўлган хўжалик юритувчи субъектлар, одатда, икки йилда кўпи билан бир марта текширилади. Текшириш муддатлари 30 календар кундан ошмаслиги керак. Айрим холларда муддатлар Республика кенгаши ёки унинг ҳудудий идораси томонидан чўзилиши мумкин. Режадан ташқари текширишлар Республика кенгаши ёки унинг ҳудудий идорасининг қарори асосида ўтказилади. Режадан ташқари текширишлар учун қуйидагилар асос бўлади:

– Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарори; – хўжалик юригувчи субъект томонидан қонун ҳужжатларининг бузилганлиги тўгрисида қўшимча далиллар аниқланганда; – фавқулодда вазиятларнинг содир бўлиши олдини олиш; – санитария-эпидемиологик вазият мураккаблашганда; – чет мамлакатлардан юқумли касалликлар кириши ва тарқалиши эхтимоли пайдо бўлганда. Текшириш идоралари хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятига аралашиш ҳуқуқига эга эмас. Ноҳуқуқий қарорлар ёки текширувчи идоралар лавозимли шахсларининг бошқа харакатлари натижасида хўжалик юритувчи субъектга етказилган зиён белгиланган тартибда тўлатилади. Текширувчиларнинг ҳаракатларига норозилик суд ёки текширувчи юқори идорага топширилади. Шикоят топшириш текширувчиларнинг ишини тўхтатмайди. Хўжалик юритувчи субъектларни текшириш тартиби тўғрисидаги Низом бўйича текширишларни рўйхатга олиш Китоби жорий этилган. Бу Китоб бетлари рақамланган, тикилган, муҳр билан бир-бирига бириктирилган бўлиши лозим. Текширишларни рўйхатга олиш Китоби текшириш бошланиши олдидан ва текшириш тугаллангандан кейин текширувчи идора ва хўжалик юритувчи субъектнинг лавозимли шахслари томонидан тўлатилади.

А дабиётлар : 1. Абдувалиев А.А., Авакян П.Г., Садыков А.Б., Умаров А.С., Хакимов О.Ш. Основы обеспечения единства измерений. Книга 1. – Ташкент, 2005. 2. Абдувалиев А.А., Алимов М.Н. Развитие и совершенствование систем стандартизации, метрологии и сертификации в Республике Узбекистан на период до 2010 года// Standart. – 2005. – №2. 3. Абдувалиев А.А., Алимов М.Н., Бойко С.Р., Мирагзамов М.М., Сабиров М.З. Основы стандартизации, сертификации и управления качеством. – Ташкент: Fan va technologiya, 2005. 4. Абдувалиев А.А., Авакян П.Г., Алимов М.Н., Гольцов В.Ф., Мирагзамов М.М., Сабиров М.З., Садыков А.Б. Основы стандартизации, сертификации, метрологии и управления качеством продукции. Учебное пособие. – Ташкент: Издательство ТГТУ, 2002. 5. Абдувалиев А.А. Некоторые аспекты совершенствования системы стандартизации в Узбекистане// Standart. – 2003. – № 2. 6. Алимов М.Н. Государственные научно-технические программы – важнейший фактор научно-технического прогресса// Standart. – 2004. – № 1. 7. Алимов М.Н. Реализация программ комплексной стандартизации в народном хозяйстве Узбекистана. – Т.: УзНИИНТИ, 1986.

O'xshashlar

Сертификатлаштириш бўйича асосий тушунчалар ва сертификатлаштиришнинг ҳуқуқий асослари

Метрология асослари

СТАНДАРТЛАШТИРИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ

Мувофиқликни баҳолаш асослари

Сифатни бошқариш асослари