Oraliq birikmalar va kardan uzatmalar - Kimyo - Referatlar

Oraliq birikmalar va kardan uzatmalar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

362 KB

Ko'chirib olish

Oraliq birikmalar va kardan uzatmalar Reja: 1. Oraliq birikmalarning vazifasi va turlari 2. Bikr, yarim bikr va elastik muftalar 3. Kardan uzatmalarning vazifasi, turlari 4. Bir xil va xar xil burchak tezlikli kardan uzatmalari, ularning asosiy elementlari

Kardanli uzatmaning vazifasi, turlari va ishlash uslubi. Avtomobilning yetaklovchi ko'priklari ramaga yoki kuzovga osmalarning elastik elementlari yordamida o'rnatiladi va harakatlanish chog'ida ko'priklar o'z holatini mahkamlangan joyga nisbatan o'zgartirib turadi. Bunday sharoitlarda uzatmalar qutisidan yetaklovchi ko'priklarga aylantiruvchi momentni uzatish uchun kardanli uzatmalar qo'llaniladi. Ulardan oldingi boshqariladigan va yetaklovchi bo'lgan g'ildiraklar yuritmalarida ham foydalaniladi. Yetaklovchi ko'prikka ulanadigan kardanli nzatma kardanli val, sharnirlar va oraliq tayanchdan iborat. Kardanli sharnirlar aylantiruvchi momentni o'qlari o'zgaruvchan burchak ostida kesishuvchi vallar orasida uzatilishini ta'minlaydi. Avtomobillar transmissiyasida burchak tezliklari bir xil va bir xil bo'lmagan bikr (qo'zg'almas qilib mahkamlangan) kardanli sharnirlar ishlatiladi. Burchak tezliklari bir xil bo'lmagan kardanli sharnir bikr elementlardan (rasm, a), ya'ni yetaklovchi (1) va yetaklanuvchi (4) ayridan, turumlariga ninali podshipniklar (2) kiygazilgan krestovinadan (chorbarmoqdan) (2) tashkil topgan. Aylantiruvchi moment ayridan (1) ayriga (4) krestovina (2) orqali uzatiladi. Bunday konstruksiyada, yetaklovchi val ayrisi bir tekis aylanganda yetaklanuvchi ayrining burchak tezligi har bir to'liq aylanishda ikki marta, ham ozayib, ham ko'payib, o'zgarib turadi. Shuning uchun bunday sharnir burchak tezliklari bir xil bo'lmagan sharnir deb ataladi.

18-rasm. Bikr (qo'zg'almas mahkamlangan) kardan sharnirlari. Kardanli uzatmalarda yetaklanuvchi valning notekis aylanishini bartaraf etish uchun, odatda kardanli valning uchlarida joylashadigan burchak tezliklari bir xil bo'lmagan ikkita sharnir qo'llaniladi. Bunda birinchi yetaklovchi sharnirda hosil bo'lgan notekis aylanishlar ikkinchi sharnirdagi notekis aylanishlar bilan kompensatsiyalanadi va uzatmaning yetaklanuvchi vali yetaklovchi valning burchak tezligi bilan bir tekis aylanadi. Bunday kardanli uzatma qo'sh uzatma deyiladi. Bitta bikr kardanli sharniri bo'lgan yakka uzatma deyarli ishlatilmaydi. O'ta og'ir yo'llardan ham yura oladigan avtomobillarning old tomondagi boshqariladigan va yetaklovchi g'ildiraklari yuritmalarida burchak tezliklari bir xil bo'lgan sharnirlarning ikki turi, ya'ni sharikli (zoldirli) va kulachokli (mushtchali) sharnirlar qo'llaniladi. Sharikli kardan sharniri (18-rasm, b) ikkita shakldor mushtchalardan (5) iborat bo'lib, ularning ovalsimon ariqchalariga yetaklovchi shariklar (7) joylashtiriladi. Ayrilarni (mushtchalarni) markazlash uchun, ularning ichki tores qismidagi sferik botiqliklardan foydalaniladi. Bu botiqliklarga markazlovchi sharik (6) o'rnatiladi. Aylantiruvchi momentni uzatishda yetaklovchi zoldirlar ayrilarning burchakli siljishlariga (harakatlanishiga) bog'liq bo'lmagan holda ularning ovalsimon ariqchalarida, o'qlar orasidagi burchakni teng ikkiga bo'luvchi tekislik bo'ylab joylashadi. Natijada ikkala ayri ham bir xil burchak tezligi bilan aylanadi. Burchak tezliklari bir xil bo'lgan mushtchali kardan sharniri "Ural-375" avtomobilining oldingi g'ildiraklari yuritmasida ishlatiladi (57-rasm, d). Sharnir konstruksiyasi shlitsali uchi bilan sharnir ayrisiga (9) kirib turuvchi g'ildirakning tashqi yarim o'qini (8) o'z ichiga oladi. Ichki yarim o'q sharnir ayrisi (9) bilan bir butun qilib yasalgan bo'lib, uning tashqi uchi differensial shesternasi bilan shlitsali biriktirilgan. Ayrilarga (9), o'yiqchalariga po'lat disk (11) joylashtirilgan mushtchalar (10)o'rnatilgan. Sharnir ishlayotgan paytda yarim o'qlar, ayrilar bilan birgalikda mushtchalar atrofida gorizontal tekislik bo'yicha, mushtchalar bilan

birgalikda esa disk atrofida vertikal tekislik bo'yicha aylanadi. Aylantiruvchi momentni yetaklovchi va boshqariluvchi g'ildiraklarga uzatish shu yo'l bilan ta'minlanadi. Ko'rib chiqilgan sharnirning kamchiligi disk va mushtchalami ayrilar bilan tutashgan joylaridagi ishqalanishning kattaligidir. Buning natijasida foydali ish koeffitsiyenti pasayib, ishlash paytida sharnirning qizishi va yeyilishi ortib ketadi. 19-rasm. Kardanli uzatma. Kardanli uzatmaning tuzilishi. ZIL-130 avtomobilining kardanli uzatmasi (19- rasm.) bir-biri bilan biriktirilgan oraliq (1) va asosiy (6) kardanli vallardan iborat. Oraliq val, metall kronshteyni (4) bo'lgan rezina halqa (10) bilan hamrab turiladigan zoldirli podshipnikdan (11) tashkil topgan oraliq tayanchga (3) tayanib turadi. Oraliq valning oldingi uchiga kardanli sharairning ayrisi payvandlangan, uning ikkinchi uchi esa shlitsali vtulka (2) ko'rinishida tayyorlangan bo'lib, unga asosiy val ulangan kardanli sharnir ayrisining (9) shlitsali uchi kiritilgan. Oraliq va asosiy kardanli vallarni o'zaro sirpanadigan qilib biriktirilganligi tufayli ularning umumiy uzunligi, yetaklovchi ko'priklarni notekis yo'llardagi vertikal ko'chishlarida bemalol o'zgarishi mumkin. Kardan sharnirlari - quloqchalarida turumi va ninali podshipnigi (5) bo'lgan krestovina (8) o'rnatilgan ikkita ayridan (9) iborat. Har bir podshipnik ichida po'lat ninalari bo'lgan po'lat stakandan tashkil topgan bo'lib, ular ayrini quloqchalariga qopqoq, to'xtatkich plastina va ikkita bolt yordamida mahkamlangan. Ninali podshipniklar krestovinadagi kanallar bo'yicha zich-moydon (7) orqali moy yuborib moylanadi. Ayrilardagi tores zichlagichlar va o'zi harakatlanuvchi rezina salniklar podshipnik ichidagi moyning chiqib ketishiga yo'l qo'ymaydi.

Kardan vallar yupqa devorli po'lat quvurlardan tayyorlanadi va ularning uchlariga ayrilarning quyruqlari zichlab kiritiladi hamda payvandlab qo'yiladi. Yig'ilgandan so'ng kardan vallari kardanli uzatma ishlaganda hosil bo'ladigan titrashlarni kamaytirish maqsadida balansirlanadi (muvozanatlanadi).

Kardanli uzatmaning konstruktsiyasi. Avtomobillarda uzatmalar qutisidan yetakchi ko`prikning asosiy uzatmasiga burovchi momentni uzatish uchun burchak tezliklari bir xil bo`lmagan kardani sharnirlarga ega bo`lgan bir yoki ikki vali kardani uzatmalardan foydalaniladi. Bunday kardani uzatmalar konstruksiyasi bo`yicha bir – biriga o`xshash bo`lib, eng katta burchak tezliklarda harakatlanganda ham uncha katta bo`lmagan burama tabranishkarsiz ravon aylaish lozim. Agar avtomobilda bitta kardanli uzatma o`rnatilsa kardanning old tomoniga biriktirilgan vilka (1 va 2) kardanli sharnirning bitta vilka uzatmalar qutisining ikklamchi vilkasi shlitsli uchlik (5)ga payvandlangan. Shlitsli uchlik kardarning shlitsli vtulksi (4)ga kiritib, o`q bo`ylab siljuvchi birikma hosil qiladi. Shlitsli vtulka kardan vali (8)ning old qismiga, valning orqa uchi esa kardan valning old qismiga va valning orqa uchi esa shu kardan sharnirning vilkasi (9)ga payvandlangan. Rezinadan tayyorlangan g`ilop (7) shlitsli birikmani tashqi muhitdan kiradigan iflos zarrachalardan saqlaydi. 20-rasm. Avtomobillarning kardanli uzagmasi: a- bitta valli; 1 va 2- vilkalar; 3- moydon; 4- shlitsli vtulka; 5- shlits; 6- manjeta; 7-rezinali galof; 8- kardan vali; 9-sharnirning vilkasi. b- ikkita valli: 1- flanets; 2, 7 va 5 kardan sharnirlari; 3-rezinali yostiqcha; 4- sharikli podshipnik;

6 va 14 vallar; 8-g’ilof ; 9- manjeta; 10-oraliq, tayanch; 11-shlitsli vtulka; 12- shlits; 13 tiqn. Bu birikmani muntazam moylash uchun moydan (3)da saqlanadigan moy kiritiladi va u oqib kardan trubasiga o`tmasligi uchun manjeta (6) mo`ljallangan. Bu turdagi kardanli uzatma MAZ avtomobillarida o`rnatilgan. Uzatmalar qutisi va asosiy uzatmalar orasidagi masofa katta bo`lgan hollarda oraliq tayanchi kardanli uzatma qo`llaniladi. Bu markazdan qochma kuch ta`siridagi vallarning ko`ndalang ezilishini kamaytiradi va burama tebranishlarni kamaytiriradi va burama tebranishlarni kanaytirishga olib keladi. Bu turdagi kardanli uzatmalarda valning ikkala tomonidan kardan sharniri biriktirilgan bo`lsa, bunday kardani uzatma ikki yoqlama uzatma konstruksiyasi bilan tanishib chiqamiz. U ikkala val, oraliq (14) va orqa kardanli val (6)dan hamda uchta kardan sharnirlar (2,7 va 5)dan, shunungdek oraliq tayanchi metall korpusi rezina yostiqcha (3)ga joylashtirilgan sharikli podshipnik (4)dan tarkib topgan. Kardani uzatmaning vallari (14 va 6) yupqa devori po`lat trubalaridan tayyorlangan. Oralaiq kardan valining uchlariga kardanli sharnir hosil qiluvchi ikkita (2 va 7) vilkalar payvandlangan. Shlitsli sirpancha uchlik (12) shlitsli vtulka (11) ichiga joylashgan. Bu sirpanuvchi shlitsli birikma kardan valining uzayishi va qisqarishini ta`minlab, orqa ko`prikning holatini barqarorlashtirib turadi. Oraliq val (14)ning old uchidagi vilkasi (2) uzatmalar qutisining ikkilamchi validagi flanes (1)ga tutashgan vilka bilan sharnir ravishda bog`langan. Valning orqa qismi oraliq tayanchini tashkil qiluvchi sharikli podshipnik (4) ga o`tkazilgan sharikli podshipnik oraliq tayanch (10) ning rezina yostiqchasi (3)ga o`rnatilgan bo`lib, bularning jami ko`ndalang joylashgan ramaga mahkamlanadi. Podshpnik ikki tomondan salnikli qopqoqlar bilan yopilgan. Shlitsli birikmaning kamroq yeyilishi uchun va ishlash muddatini oshrish maqsadida unung ichiga bosim ostida moy to`ldiradi. Undagi moy truba ichidan sizib ketmasligi uchun tiqin (13) va manjeta (9) mo`ljallangan. Shuningdek, shlitsli birikmada moy ifloslanmasligini ko`zda tutib rezidan yasalgan g`ilof (8) yordamida tashqi muhitdan muhofazalanadi.

Yengil avtomobillarda shlitsli birikma, ko`pincha, uzatmalar qutisining uzaytirgichida joylashtirib, u karterdagi moy bilan moylanadi. Kardani uzatmaning silkinmasdan aylanishini ta`minlash maqsadida u muvozanatlashtirilgan bo`lishi lozim. Aks holda vilkaga ta`sir etuvchi ko`ndalang yo`nalishdagi kuchlar burilma tebranishlari vijudga keltiriladi. Bu holat kardanli sharnirlarning tez aylanisi sabab bo`ladi. Shu sababdan kardan valning uchlariga muvozanatlanuvchi plastinalar payvandlanadi. Ba`zan muvozanatlashtirish jarayonini kardanli podshipnigining qopqog`i tagiga maxsus plastinalar quyish bilan bajariladi. Undan tashqari podshipnikning tayanch korpusi (10) ichidagi rezidan yasalgan yostiqcha (3) o`rnatilishi ham kardanli uzatmada hosil bo`ladigan ko`ndalang tebranishlarni qisman so`ndiradi. Xuddi shunday konstruksiyaga ega bo`lgan kardanli uzatmalar SamKichAvto, GAZ-53A, KrAZ va boshqa yuk avtomobillariga qo`yilgan. Orqa ko`prik yetakchisi bo`lganda VAZ avtomobillarining kardanli uzatmasi detallari yuqoridagi tahlil qilgan kardanli uzatmaning konstruksiyasiga o`xshash, lekin oldingi kardan sharniri uzatmalar qutisi bilan oraliq tayanch o`rtasida joylashgan bo`lib, u qayishqoq (estetik) qilib ishlangan. Bu tirdagi kardanli uzatma vilkalar (1 va 3) hamda rezidan tayyorlangan vazdnor detallar birikmasi (2) dan, shuningdek ularni mahkamlovchi gayka va shaybanlardan iborat. Oldingi vali (4)ning orqa uchiga o`rnatilgan oraliq tayanchi (5) elastik xususiyatlariga ega bo`lib, unda o`rnatilgan sharikli podshionik kuzovning ko`ndalang qobirg`isidaga qotilgan. Oldingi kardan sharniri bir necha vazifani bajaradigan, ya`ni universal konstruksiyaga ega. Bunda kardan valining oldingi sharniri bo`ylama tekislikda siljishi qatishqoq muftasidagi shlitsli birikma yordamida bajaradi. Ma`lumki, bunday siljish kardan valining qayishqoq burchagi va uzatmalar qutusi bilan orqa ko`prik orasidagi masofa o`zgarishi natijasida kardanli uzatmaning ishashini barqarorlashtirish uchun kerak. Orqa ko`prik yetakchisi bo`lganda Moskvich-2140, Damas, GAZ-3102, «Vilga» avtomobillarini ikkita kardan sharnir va kardanli valdan iborat. Bunda ham oldingi sharnir universal qilib ishlagan bo`lib, kardan valining bo`ylama

siljishi, bu sharnirning vilkasiga tutashgan shlitsli trubasi uzatmalar qutisining ikkilamchi valining orqa uchiga ochilgan shlits bilan birikishi tufayli ro`y beradi. 21-rasm. Burchak tezliklari bir xil bo’lgan kardanli sharnirning ishlash tizimi: 1 va 2 - vallar; 3 va 4 -richaglar. Burchak tezliklari bir xil bo`lgan kardan sharnirlar avtomobillarning g`ildiraklari boshqaruvchi ham yetoklovchi bo`lganda ularning yuritmasiga qo`llaniladi. Chunki avtomobilning oldingi g`ildiraklari boshqaruvchi va yetakchi bo`lganda yurutmaga kelayotgan burovchi momentni gildiraklarilarining burishiga qarab 30 0 50 0 burchak ostida uzatish bilan birga ularni bir xil tezlikda aylantirish lozim. Bu maqsadni bajarish uchun ishlab chiqarilayotgan kardan sharnirlar ikki turdagi konstruksiya ko`rishga ega: sharchali va mushtchali. Burchak tezliklari bir xil bo`lgan to`rt shakl «Veys» turudagi kardan sharniri ZIL-131, GAZ-66, UAZ-469 avtomobillar turkimiga kiruvchi old ko`prigi yetakchi bo`lgan avtomobillarda qo`llaniladi. Val (1) (katta yarim o`q) yetaklovchi vilka bilan yaxlit tayyorlanib, shlitsli uchiga g`ildiraklarning gupchagi o`rnatilgan. Uzun yarim o`q (5) esa yetakchi vilka bilan yazlit yasalib, ichki shlitsli uch differensial qutisidagi yarim o`q shesternasi bilan shlitsli qilib biriktirilgan. Vilkalar bir – biri bilan ariqchalar (2 va 4)ga joylashgan to`rtta yetakchi sharchalar (3) yordamida juftlanadi. Vilkalarni bir – biri bilan markazlashtirib tutashtirish uchun ularning uchudagi sferik chuqurlariga markaziy sharcha (6) shpilka (7) yordamida mahkamlab joylashtiriladi.

Avtomobil burilganda vilkalarda burovchi moment faqat ikkita sharcha, ya`ni har qaysi vilkadagi sharchalardan bittasi orqali uzatiladi. Aylantiruvchi ariqchalar shunday shaklga egaki, ikkita yetakchi sharchalar, har bir vilkaning qaysi burchakka burilishidan qat`iy nazar, doimiy vilkalar (1va 5)ning o`qlari orasidagi bissektrisasida yotadi. Shuning uchun vilkalar bir xil burchak tezlikda aylanadi. Yengil avtomobilning boshqariluvchi g`ildiraklari yetakchi bo`lsa, ularning yuritmasiga burchak tezliklari bir xil bo`lgan sharikli konstruksiyaga ega bo`lgan ikkita kardan sharnir va valdan tarkib topgan kardanli uzatma o`rnatiladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI Asosiy adabiyotlar 1. Аvtоmоbillаr 1va 2-qism. Х.Mаmаtоv, Tоshкеnt, O’zbекistоn, 1995-98 yil 2 E.Fayzullaev. Transport vositalarining tuzilishi va nazariyasi. Darslik. Toshkent.: Yangi asr avlodi, 2006 yil, 376 bet. 3. Gurevich A.M., Sorokin Ye.M. “Traktor va avtomobillar” “O’qituvchi”, Toshkent, 1983 yil. Qo`shimcha adabiyotlar 4. Avtomobillar tirkama va yarim tirkamalar (rus tilida), standartlar to’plami. “Standart”, M., 1965. 5. S.M.Qodirov, D.I.Hoshimov va boshqalar „TICO“ avtomobili tuzilishi, nosozliklani aniqlash va ta’mirlash o’quv qo’llanmasi. Toshkent. O’qituvchi: 2001. 6. S.Qodirov UZ-DAEWOO avtomobillarining tuzilishi bo’yicha plakatlar to’plami. 7. Qisqacha avtomobil ma’lumotnomasi “ НИИАТ ”, rus tilida Moskva, “ Т ransport” 1983 y. 8. Учебное пособие по устройству Тико, Матиз, Нексия ДЭУ. 9. Учебное пособие по техническому обслуживанию Тико, Матиз, Нексия. Internet saytlari 1. www.uzsamauto.com 2. www.uzth.uz 3. www.uzdongju.uz

O'xshashlar

Di- va poligaloid birikmalar metallorganik birikmalar

Tabiiy birikmalar kimyosining maqsadi va vazifalari. Geterohalqali birikmalar

Gеtеrоhalqali birikmalar

Geterohalqali birikmalar

Karbonil birikmalar