Uy xo'jaligi va uning xillari - Iqtisodiyot - Referatlar

Uy xo'jaligi va uning xillari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

136.5 KB

Ko'chirib olish

Uy xo`jaligi va uning xillari Reja: 1. Uy xo`jaligi tashkilot sifatida 2. Uy xo`jaligi faoliyat ko`rsatishida mutaassiblikning roli 3. Uy xo`jali gi ning xillari

1. Uy xo`jaligi tashkilot sifatida Uy xo`jaligi to`g`ris ida so`z yurit ganda, ikki tushuncha-oila va uy xo`jaligi tushunchalarni chegaralash lozim. Oila deganda , bir uyda yashashi oila- qarindoshchilik aloqalarining umumiyligi bilan birlashgan guruh tushuniladi. Uy xo`jaligi esa umumiy vazifalar, yashash joyi, byudjet va odatda oila- qarindoshchilik aloqalari bilan birlashgan kishilar guruhini o`zida namoyon qiladi. Boshqacha aytganda, oila faoliyati ko`plab o`lchamlarni o`z ichiga oladi: biologik, demografik, ruhiy, ijtimoiy va b . Uy xo`jaligi faoliyati esa oilani faoliyat sohasining birgina-iqtisodiy turiga yo`naltiradi. Uy xo`jaligining asosiy funksiyasini inson kapitalini shakllantirish, undan foydalanish va saqlash deb belgi lash lozim . B u o`z navbatida, insonning bilimlari, amaliy ko` n ik ma lari va mehnatga tirishqoqligining yig`indisi sifatida tushuniladi. 14.1-rasmda inson kapitalini shakllantirish bo`yicha uy xo`jaligi faoliyatini ng o`ziga xos xususiyatlari izohlangan. Uy xo`jaligini yuritish uning a’zolarining oila biznesida ishtiroki hamda oila kapitalini uni shakllantirish va rivojlantirishga yo`naltirish asosiy masala hisoblanadi. R.Kouzning “Firmaning tabiati” maqolasi da firma tashkiliy tuzilma sifatida “qora quti” deb izohlangan . B unday tavsif aslida uy xo`jaligiga nisbatan ko`proq mos keladi. Инсон капиталини ас аш Инсон капиталини шакллантириш Инсон капитали дан фойдаланиш Оила б юджет и ни шакллантириш ва ундан фойдаланиш Бола тарбияси Ижтимоий функция ларни бажариш Оила бизнесини ташкил қ илиш Уй хўжалиги аъзоларининг бозор хўжалигида якка иштирок этиши Уй хўжалигини юритиш Рекрацион функция ларни бажариш Уй хўжаликлари бозор хўжалигида иштирок этишининг корпоратив шакллари Харажатларни қ оплаш ва оила капиталини жам ғ ариш

Uy xo`jaligi uchun faqat “qora quti g a” “kirish”dagi (ish haqi, soliqlar chiqarib tashlangan davlat tomondan ijtimoiy transportlar) va undan “chiqish”dagi (inson kapitali,mehnat, jamg`arma, iste’mol) omillar ma’lum. J .Gelbreyt ta’kidlaganidek [36] , uy xo`jaligi odatda iste’mol qiluvchi va ishlovchi shaxs bilan tenglashtiriladi hamda tashkilotni tavsiflovchi hokimiyat munosabatlari bilan bog`liq bo`lmagan holda ko`rib chiqiladi. Aksincha, institutsional nazariya uy xo`jaligini firmadan va davlatdan farq qiluvchi tashkilotning alohida shakli sifatida tahlil qilishga e’tibor qaratadi. Hokimiyat munosabatlarining uy xo`jaligi doirasida yuzaga keladigan o`ziga xoslik shundan iboratki, ular oddiy va shaxslashtiril gan xususiyatga ega: Tashkilot xillari Hokimiyat munosabatlarining murakkablik darajasi Hokimiyat munosabatlarining personifirlanish darajasi Firma Sodda yoki murakkab Pozitsion Davlat Murakkab Pozitsion Uy xo`jaligi Sodda Personifikatsiyalangan Uy xo`jaligining asosida yotuvchi hokimiyat munosabatlari haqidagi tezis aniqliklar kiritilishini talab qiladi. Bir tomondan, uy xo`jaligining faoliyat ko`rsatishi quyidagilarni nazarda tutadi: - bolalar harakatlari ni nazorat qilish huquqining ota-onalarga topshirilishi, buning o`rniga bola uchun u haqida qayg`urish va uni manfaatlarining ta’minlanishi kafolatlanda; - oilaviy byudjetning shakllanishi va sarflanishi ustidan nazorat qilish, huquqining uy xo`jaligining odatda “oila boshlig`i” deb nomlanuvchi bir a’zosiga topshirilishi, u barcha oila a’zolarining manfaatlarini ko`zlab harakat qiladi va ularga o`zlari alohida erisha olishi mumkin bo`lgandan ortiq darajadagi farovonlikni ta’minlaydi. Umuman uy xo`jaligining maqsadi – o`z a’zolariga kutilmagan holatlar yuzaga kelishidan qat’i nazar kafolatlangan farovonlik darajasini ta’minlashdan iborat. Uy

xo`jaligining himoya funksiyasi o`zaro yordam va oila a’zolarini moddiy jihatdan qo`llab-quvvatlashning rasmiy va norasmiy me’yorlariga asoslanadi. Ikkinchi tomondan, uy xo`jaligi shunday tarzda tashkil etilishi mumkinki, ya’ni u o`z xususiyatiga ko`ra a’zolarining mulkiy va boshqa huquq va majburiyatlari aniq belgilangan yollash to`g`risidagi shartnomaga yaqin keladi. Bunday holda birgalikda xo`jalik yuritish to`g`risida qaror qilish farovonlikning ma’lum darajasiga rozi bo`lishni emas, balki uni ko`paytirishga intilishni aks ettiradi. Unda umr yo`ldoshini tanlash va bolalarning tug`ilishi to`g`risida qaror qabul qilish sotuv haqida shartnoma tuzish yordamida iste’mol tanlovining alohida holati bo`lib qoladi. Lekin, so`nggi holatda biz uy xo`jaligidan yiroqlashamiz, chunki birgalikda mulkka egalik qilish rejimidan va birgalikdagi byudjetni shakllantirishdan voz kechish ehtimoli paydo bo`lishi mumkin. Shuning uchun bundan buyon uy xo`jaligini hokimiyat munosabatlarining, binobarin, tashkilotning alohida varianti sifatida ko`rib chiqamiz. Uy xo`jaligi – bu inson kapitalini ishlab chiqarishning umumiy vazifalari, yashash, byudjet va oila-qarindoshchilik aloqalari bilan birlashgan kishilar guruhidir. Uy xo`jaligining asosida hokimiyat munosabatlari yotadi – birgalikdagi iqtisodiy faoliyat ustidan nazorat qilish huquqi uning bir a’zosiga – “oila boshlig`i”ga o`tadi. 2. Uy xo`jaligi faoliyat ko`rsatishida mutaassiblikning roli Firmaning faoliyat ko`rsatishini ko`rib chiqishda biz mutaassiblikning axborot xarajatlari va monitoring hamda opportu n istiklikdan ogohlantirish xarajatlarini pasaytirishdagi rolini alohida ko`rsatdik. Firmadan farqli ravishda, uy xo`jaligining faoliyati ko`proq mutaassiblik xususiyatiga ega. Buning sababi umuman transaksiya xarajatlarini tejashda emas, chunki uy xo`jaligi doirasida barcha o`zaro munosabatlar lokallashgan bo`lib, nazorat qilish osondir va ijtimoiy choralarni qo`llash uchun imkoniyatlar mavjud. Mutaassibliklar rolini izohlash yo`llari bir nechta.

Birinchidan, o`z atrofida o`ziga ma’qul keladigan muhitni yaratishga bo`lgan ehtiyoj insonga xos xususiyatdir. Bozorda yoki fuqarolik kelishuvi sohasida harakat qila turib, inson xoh u bozor kon’yunkturasi yoki siyosiy beqarorlik bo`lsin, o`zgaruvchan h olatlar bilan bog`liq asablarning taranglashuviga doimiy ravishda duch kelib turadi. Oila va uy xo`jaligini tashkil etish insonga o`zini kundalik hayotining bir qismini mutaassiblik yordamida, ya’ni uzluksizlik va oldindan bilish tamoyillariga muvofiq ravishda tashkil etish imkonini beradi. Odatiy kundalik hayot monandlik, insonning shaxsiy xususiyatlariga moslashgan h olda xarakatlarning avtonomiyasi va oldindan aytib berilishini ta’minlovchi mutaassibliklar doirasida kechadi. Aynan mutaassiblik bilan himoyalangan kenglik doirasida dastlab ishonch me’yori paydo bo`ladi. Entoni Giddens bolada atrofdagi odamlarga bo`lgan ishonchning paydo bo`lishini ota-onalarning hatti-xarakatlari bilan bog`laydi, chunki ular bola unda o`zini juda qulay his qiladigan tashqi muhitdan himoyalangan kenglikni hosil qilgan holda u haqida qayg`urishadi. Ushbu kenglikda bola o`z hatti-harakatlarini to`liq nazorat qila oladi, harakatlari natijasiga tashqi omillar deyarli ta’sir qilmaydi. Ikkinchidan, atrofdagi odamlar bilan o`zaro hamkorlikdagi ko`plab “o`yin qoidalari” (kelishuvlar: bozor, industrial, fuqarolik va b.) mavjud sharoitda insonda u o`zi bilan o`zi yolg`iz qolishi mumkin bo`lgan sohani shakllantirishga ehtiyoj tug`iladi. Boshqacha aytganda, insonda “o`zi uchun kundalik hayotning uning boshqa kishilar va tabiat bilan muloqot aloqalari uning shaxsiyatli o`xshashlikka erishishi va uni saqlashga ko`maklashuvchi muhitni yaratish ehtiyoji mavjud”. Ushbu talab ikki sohani – shaxsiy va oshkora hayotni chegaralash orqali amalga oshiriladi. Shaxsiy hayot sohasi oila va uy xo`jaligini ham o`z ichiga olib, oshkora hayot sohasidan shaxsiy hayotga aralashmaslikning qonuniy kafolatlari va mutaassibliklar bilan chegaralangan. Aynan insonning o`zi tomon i dan va uning ehtiyojlari zamirida barpo etilgan mutaassibliklar u o`zi bilan o`zi yolg`iz qoladigan kenglikni chegaralaydi.

3. Uy xo`jali gi ning xillari Uy xo`jaligi faoliyat ko`rsatishidagi mutaassibliklar rolinin tahlil qilish uni tarkibining u harakat qiladigan institutsional muhitning o`ziga xos xususiyatlari bilan shartlanganligini faraz qilishga yordam beradi. Haqiqatdan ham, uy xo`jaligi insonni tashqi muhitning noaniqligidan, unga yuklatiladigan o`yin me’yorlari va qoidalaridan, kundalik muammolarga ortiqcha e’tibor qaratishdan saqlaydi. Binobarin, institutsional muhit xususiyatlari (noaniqlik darajasi, rasmiy va norasmiy me’yorlarning o`zaro nisbati, sodir bo`layotgan o`zgarishlar tezligi) uy xo`jaligining tarkibiga ta’sir ko`rsatadi. Boshqacha aytganda, firma yoki davlatning universal modeli bo`lmagani kabi, uy xo`jaligining ham universal modeli mavjud emas. Sh u munosabat bilan uy xo`jaligining uchta ideal xilini yoritishga h arakat qilamiz: b ozor instituti hukmronligi sharoitida faoliyat ko`rsatuvchi, buyruqbozlik iqtisodiyoti instituti xukmronligi sharoitida faoliyat ko`rsatuvchi va buyruqbozlik iqtisodiyotidan bozor iqtisodiyotiga o`tish sharoitida faoliyat ko`rsatuvchi. Buyruqbozlik iqtisodiyotida uy xo`jaligi. Buyruqbozlik iqtisodiyotida inson kapitalini tiklash bir qator muammolarga duch keladi. Tashqi muhitning barqaror xususiyatga egaligiga qaramasdan, uy xo`jaligining kundalik hayoti iste’mol tovarlari va xizmatlarning tanqisligi bilan murakkablashadi. Boshqa holatda mahsulotlar yoki kiyim-kechak xarid qilishning mutaassiblik tadbiri ko`p vaqt, kuch va ruhiy xayajonlarni talab q iluvchi jarayonga aylanadi. Bundan tashqari, totalitar davlat xususiy sohani himoya qilishning faqatgina kafolatlar i ni o`zida namoyon qiladi. Umuman buyruqbozlik iqtisodiyoti doirasida davlat tomonidan himoyalangan shaxsiy hayot sohasining mavjud bo`lishi haqida gapiri b bo`lmaydi . Bu bilan oila va uy xo`jaligini kuchaytirishga bo`lgan talab kuchayadi: faqat ushbu tashkilotlar insonning shaxsiy kengligini himoya qilishga qodir. Uy xo`jaligining tarkibi va uning xo`jalik aloqalari ko`p jihatdan a ynan o`zaro xizmatlar ko`rsatish (“sen-menga, men-senga”) tamoyili bo`yicha faoliyat ko`rsatgan “g`arazli aloqalar”ni barpo etish jarayoni bilan shartlanadi. Taqchil l ik iqtisodiyotida uy xo`jaligi eng noyob resurslarni birlashtirish natijasida paydo

bo`ldi. Bunday resurslar tanqis tovarlar va xizmatlarning o`zlari emas, balki ularga “ruxsat berish xizmatlari” edi. Ruxsat berish xizmati uchun hech qanaqa shaxsiy mablag`lar kerak emas edi. “Shaxsiy cho`ntakdan emas, balki davlat yoki jamiyat cho`ntagidan yordam, xizmat ko`rsatish sohasiga esa – “o`zga” mijozlar hisobidan ko`rsatildi. Tanqis tovar va resurslardan foydalanishda ustunlik partiya-davlat apparati, savdo, transport xodimlari, tez-tez xorijga sa f ar uyushtiruvchilarga (artistlar, sportchilar, diplomatlar), shuningdek, alohida mintaqa va shaharlarning oddiy fuqarolariga (ro`yxatga ko`ra) berilardi. Taqchillik iqtisodiyotida uy xo`jaligining shakllanishini iqtisodiy jihatdan asoslash uning negizida tanqis tovar va resurslardan foydalanishni kengaytirishdan iborat bo`ldi. Partiya-davlat iye rarxiyasidagi o`rniga qarab noyob resurslardan foydalanishning tabaqalanishi uy xo`jaligi va davlatning o`zaro munosabatlarining alohida xilini shart lab ber di. Uy xo`jaligi byudjet cheklovlari korxonaning byudjet cheklovlariga qaraganda ancha qat’iy bo`lishiga qaramasdan , uy xo`jaligi tomonidan davlatdan olinadigan pul (ijtimoiy transportlar) va pul bo`lmagan (nufuz, taqchil tovarlardan foydalanishda ustunlik) shakldagi “renta daromadlari”ni hisobga olish lozim. Uy xo`jaligi davlatga qaramligining yuqori darajasi buyruqbozlik iqtisodiyotinin etakratik tizim sifatida tavsiflash imkonini beradi: “U yoki bu ijtimoiy guruh davlat hokimiyati boshqaruviga va davlat resurslarini taqsimlash tarmoqlariga qanchalik yaqin bo`lsa, uning iqtisodiy va ijtimoiy mavqei shunchalik yuqori bo`ladi”. Shuning uchun uy xo`jaligini birinchi galda davlat siyosatining un g a partiya-davlat iyerarxiyasidagi mavqei asosida rentani olish imkonini beruvchi yo`nalishlari qiziqtiradi, bular: pensiya, uy-joy kommunal siyosati, ijtimoiy ta’minot siyosati, ta’lim sohasidagi siyosat. Bozor iqtisodiyotida uy xo`jaligi. Bozor instituti uy xo`jaligini kamyob tovarlar va xizmatlarni qidirish hamda ular uchun navbatda turish bilan bog`liq vaqtning yo`qotilishidan xalos etadi – xasid qilish jarayoni mutaassiblikka aylanadi. Masalan, Fransiyada juma kuni kechqurun va shanba kuni ertalab supermarketlarda xaridorlar to`lib-toshadi , shu kunlari kishilar an’anaviy tarzda dam olish kunlari va keyingi xaftaga yetadigan miqdorda xarid qilishadi.

Xaridning mutaassiblikka aylanishi natijasida bo`shab qoladigan kognitiv imkoniyatlar nima uchun sarflanadi? Birinchidan, xarid xatti-harakatining o`zini optimallashtirishga. Agar buyruqbozil i k iqtisodiyotida nimani xarid qilish mumkin bo`lsa , o`sha narsani sotib olish muhim hisoblansa, bozor iqtisodiyotida sifat va narxning eng yaxshi o`zaro nisbati asosida iste’mol qilishda eng ko`p foydani ta’minlovchi narsani xarid qilish muhim sanaladi. Iste’molni optimallashtirish ishlab chiqaruvchilarning reklama yordamida talabni tartibga solishga intilishi bilan murakkablashadi. Reklama xarid jarayonini mutaassiblikka butunlay aylanishiga to`sqinlik qilgan holda , doimiy ravishda yangi talablarni shakllantiradi. Ikkinchidan, uy xo`jaligining u uchun asosiy daromad manbai bo`lgan mehnat bozorida ishtirok etishi doimiy nazoratni talab etadi. Uy xo`jaligi mehnat bozorida gi bandlikning muqobil varinatlar i , uy xo`jaligini yuritish va bo`sh vaqt o`rtasida tanla gan holda , mehnat bozorida o`z inson kapitalini eng foyda l i tarzda sotishga intiladi. Bir tomondan, uy xo`jaligining a’zosi egalik qiladigan inson kapitalining o`ziga xoslik darajasi qancha yuqori bo`lsa, uy xo`jaligini yu rtish bilan emas, balki o`z mehnat resurlarini bozorda sotish bilan shug`ullanish, shunchalik foydali. Ikkinchi tomondan, inson kapitalining o`ziga xoslik darajasi qanchalik past bo`lsa, uning egasi uchun uy xo`jaligini yuritish bilan chegaralanish shunchalik asoslidir. O`z navbatida, bandlikni optimallashtirish ham uy xo`jaligi doirasida amalga oshadi. Uy xo`jaligining asosiy daromad manbalarini bozor bilan belgilanadigan sohaga yo`naltirish uning davlatda n kam qaram bo`lishini ta’minlaydi. Davlatning faoliyati uy xo`jaligini faqatgina davlat mehnat bozorida bitimlar kafolati sifatida ishtirok etish darajasida va u (soliq kodeksi orqali) uy xo`jaligi daromadining bir qismiga da’vogar bo`lishi me’yorida qiziqtiradi. O`tish iqtisodiyotida uy xo`jaligi. Uy xo`jaligi faoliyat ko`rsatadigan istitutsional muhitning noaniqligi va beqarorligi mutaassibliklarning mavjud bo`lishini shubha ostiga qo`yadi. Bunday sharoitda mutaassibliklar doimiy ravishda qayta ko`rib chiqilishini talab qiladi, ya’ni ular inson ongining ongsiz sohasidan ongli va doimiy e’tiborni talab etuvchi sohasiga o`tadi. Islohotlar

qanchalik faol amalga oshirilsa, ularning mutaassibliklarga nisbatan yemiruvchi ta’siri shunchalik kuchli bo`ladi. Bundan o`tish iqtisodiyotida uy xo`jaligining maqsadi kelib chiqadi: uy xo`jaligining himoya funksiyasini saqlab qolishga intilish borgan sayin ortib boruvchi sa’y-harakatlarni va imko n qadar ko`p e’tiborni talab etadi. Asosiy faoliya tdan olinadigan daromadlar va renta daromadlari (pensiyalar, ijtimoiy to`lovlar, xodi m ning obro`si) bilan yuzaga keladigan noaniqliklar uy xo`jaligini o`z faoliyatini maksimal tarz da diversifikatsiya qilishga majbur etadi, axir har qanday daromad manbai ham barqaror manba sifatida qaralishi mumkin emas. A’zolarining inson kapitalini takror ishlab chiqarishga aniq ixtisoslashuviga tayanadigan bozor xilidagi uy xo`jaligidan farqli o`laroq, o`tish iqtisodiyotidagi uy xo`jaligi ishchi kuchini mehnat bozorida sotish bilan ham, ijtimoiy transportlarni iste’mol qilish bilan ham, shuningdek, tomorqa yeri yordamida o`zini o`zi ta’minlash va ko`plab boshqa faoliyat turlari bilan ham shug`ullanadi. Yuqorida bayon qilingan fikrlarni umumlashtirib , o ‘ tgan davrda amalga oshirgan keng ko ‘ lamli ishlarimiz ham , joriy yildagi va undan keyingi yillardagi barcha sa ’ y - harakatlarimiz ham yagona ezgu maqsadga – xalqimizning hayot darajasi va sifatini yuksaltirishga qaratilganini yana bir bor ta ’ kidlamoqchiman . Bu sohada erishilgan real raqam va ko ‘ rsatkichlar mamlakatimizda amalga oshirilayotgan demokratik islohotlar va o ‘ zgarishlarning samaradorligini yaqqol namoyon etayotganini har birimiz o ‘ zimizga aniq tasavvur qilishimiz lozim . Hech kimga sir emaski, hayot darajasi, birinchi navbatda, aholining daromadlari miqdori bilan belgilanadi. O‘tgan 2012-yilda bu ko‘rsatkich yurtimizda 17,5 foizga o‘sdi, eng kam ish haqi 26,5 foizga oshdi. Umuman olganda, 2000-yil bilan taqqoslaganda, real daromad aholi jon boshiga 8,6 barobar ko‘paydi. Hisob-kitoblarga ko‘ra, o‘rtacha ish haqi iste’mol savatchasi bahosidan 4 barobardan ziyod oshdi. 2013-yilda byudjet tashkilotlari xodimlarining ish haqi, pensiyalar, nafaqa va stipendiyalar miqdorini o‘rtacha 23 foizdan kam bo‘lmagan darajada oshirish,

2013-yilda va keyingi ikki yilda aholi real daromadlarini kamida bir yarim barobar ko‘paytirish vazifasi qo‘yilmoqda. Mamlakatimizda aholi daromadlarining oshib borishi bilan uning tarkibi o‘zgarib, tadbirkorlik faoliyatidan olinayotgan daromad barqaror o‘sib borayotgani alohida e’tiborga molikdir. O‘tgan 2012-yilda ushbu ko‘rsatkich 51 foizni tashkil qildi, boshqacha aytganda, odamlarimiz daromadining yarmidan ko‘pi birinchi navbatda tadbirkorlik, kichik va xususiy biznes hisobidan shakllanmoqda. Ana shu davrda aholining banklardagi omonatlari o‘sishi 34,6 foizni tashkil qildi, so‘nggi o‘n yilda esa 40 barobardan ziyod oshdi. 2012-yilda mamlakatimizdagi barcha investitsiyalarning 20 foizdan ortig‘ini aholi investitsiyalari tashkil etgani, ayniqsa, e’tiborlidir. O‘zbekistonda aholining eng ko‘p ta’minlangan 10 foizi va eng kam ta’minlangan 10 foiz qatlami daromadlari o‘rtasidagi tafovut 2012-yilda atigi 8,0 barobarni tashkil etganini alohida ta’kidlashni istardim. Bu jahondagi eng past ko‘rsatkichlardan biri bo‘lib, mamlakatimizda jamiyatning keskin tabaqalanishiga yo‘l qo‘ymaslik borasida olib borilayotgan ijtimoiy siyosatimizning samarasi, desak, hech qanday xato bo‘lmaydi. Odamlarning o‘ziga o‘zi baho berishi, o‘zini aholining muayyan guruhiga mansubligini anglashi ularning turmush darajasi va sifatining umumiy hamda yakuniy indikatori hisoblanadi. Bu borada, albatta, aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan daromad bilan bir qatorda yashash sharoiti va standartlari, aholining obod va zamonaviy uy-joylar bilan ta’minlangani, odamlar istiqomat qiladigan muhitni rivojlantirish hamda obodonlashtirish, zarur infratuzilmaning mavjudligi va uning samarasi, aholini sifatli iste’mol tovarlari, shu jumladan, mamlakatda ishlab chiqarilgan tovarlar bilan ta’minlash, zamonaviy talablar asosida ta’lim olish hamda sog‘liqni saqlash tizimidan bahramand bo‘lish kabi hayot darajasini belgilaydigan muhim ko‘rsatkichlar inobatga olinadi.

O‘zbekistonda yuqorida qayd etilgan aksariyat indeks va ko‘rsatkichlar bo‘yicha katta o‘zgarish va yutuqlarga erishildi. Bu haqda so‘z yuritganda, shuni aytish joizki, ayni paytda oilalarning 97 foizi o‘z uyiga ega, aholining 90 foizi uzoq muddat foydalaniladigan barcha asosiy tovarlar bilan ta’minlangan, har uch oiladan biri shaxsiy yengil avtomobilga ega, aholi iste’mol mahsulotlari bilan yetarli darajada ta’minlanmoqda. O‘tkazilgan so‘rovlarga ko‘ra, ayni paytda mamlakatimiz aholisining 50 foizga yaqini o‘zini o‘rta toifaga mansub deb biladi. Holbuki, 2000-yilda atigi 24 foiz aholi o‘zini shu toifaga mansub deb bilar edi. Shuni unutmaslik kerakki, o‘rta sinf ulushining yuqoriligi fuqarolik jamiyatini shakllantirishning zamini va asosi, davlatning barqarorligi va mustahkamligining, odamlarning o‘z kelajagiga bo‘lgan ishonchining muhim omili sifatida qabul qilinadi. O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlar muvaffaqiyati, aholi turmush darajasi va hayot sifatini oshirish bo‘yicha erishilgan yutuqlar yetakchi xalqaro tashkilotlar hamda ekspertlar hamjamiyati tomonidan keng e’tirof etilib, xolisona baholanmoqda. 2012-yilda Buyuk Britaniyaning xalqaro miqyosda tan olingan Legatum instituti o‘zining Farovonlik va rivojlanish indeksida O‘zbekistonni dunyo mamlakatlari orasida haqli ravishda 64-o‘ringa kiritgani e’tiborga loyiqdir. Ijtimoiy farovonlik, jumladan, umr ko‘rish davomiyligi, oilalarning tinchligi va osoyishtaligi, ishsizlik darajasining pastligi, ijtimoiy infratuzilmadan foydalanish darajasi bo‘yicha ham O‘zbekiston jahon hamjamiyatida o‘zgalar havas qiladigan o‘rinni mustahkam egallab turibdi. Hech shubhasiz, xalqimizning tinimsiz mehnati, mardligi va matonati evaziga qo‘lga kiritgan bunday yutuqlardan va marralardan har qaysimiz g‘ururlanib, boshimizni baland ko‘tarib yashashga haqlimiz. Biz 2013-yilni yurtimizda “Obod turmush yili” deb e’lon qildik. Aholimizning tinch-omon hayotini ta’minlash, uning farovonligini oshirish, iqtisodiyotimizni izchil rivojlantirish, O‘zbekistonimizning xalqaro maydondagi

obro‘-e’tibori va pozitsiyasini yuksaltirish, mintaqamizda tinchlik va barqarorlikni mustahkamlash bo‘yicha o‘z oldimizga qo‘yayotgan maqsadlar, miqyosi va ko‘lamiga ko‘ra, xalqimizning ezgu orzu-umidlari bilan hamohangdir.   I.A.Karimov. Bosh maqsadimiz – keng ko`lamli islohotlar va modernizatsiya yo`lini qat’iyat bilan davom ettirish: Ўzbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2012 yilda mamlakatimizni ijtimoiy iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 2013 yilga mo`ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo`nalishlariga baғishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. Xalq so`zi gazetasi 2013 yil 19 yanvar, 13-son.

Xulosa Uy xo`jaligi va ularning eng asosiy shakllarining o`ziga xos tavsiflari quyidagi jadvalda umumlashtirilgan: Taqqoslash ko`rsatkichlari Bozor uy xo`jaligi Buyruqbozlik iqtisodiyotida uy xo`jaligi O`tish iqtisodiyotidagi uy xo`jaligi Maqsadli funksiya To`lovga qodir talabning chegaralanganligi sharoitida foydalalikni ko`paytirish. Byudjet cheklovlari yagona chegaralovchi omil sifatida Resurslar tanqisligi sharoitida foydalalikni ko`paytirish. Byudjet cheklovlaridan tashqari, vaqt va ijtimoiy cheklovlar ham muhim Yashovchanlik qobiliyatini yo`qotmaslik Resurslar Asosiy ishdagi maosh Asosiy ishdagi maosh Q bo`sh vaqtning mavjudligi (asosiy ishga bog`liq) Q aloqalar Q tarnsfertlar Rasmiy, norasmiy va kriminal bandlikdan va renta daromadlari sifatida olinadigan resurslar “portfeli” Byudjet cheklovlarining qat’iyligi Mutlaq qat’iy: uy xo`jaligi maoshdan tashqari boshqa daromad manbalariga ega emas Davlat uy xo`jaliklariga transfertlar shaklida daromadlarning katta qismini olish imkonini beradi Daromadlar turli manbalari o`rtasidagi chegaralarning egiluvchan ligi farovonlik va pul daromadlari miqdorlari o`rtasidagi qat’iy bog`liqlik olib tashlashga imkon beradi Jamg`armalarnin g muhimligi va ularning miqdori Jamg`armalar miqdori jamg`arish ga bo`lgan moyillik chegara si miqdori Jamg`armalar h am majburiy (ta n qislik va barcha daromadni sarflash imkoniyatining Jamg`armaga nisbatan “sug`urta” yuklam asi maksimal darajada, ular muhim, lekin ularning miqdori ikki tendensiya-mumkin qadar ko`proq jamg`armaning

va jamg`armaning maqsad i bilan izohlanadi y o`q ligi tufayli), ham ixtiyoriy xususiyatga ega, bunda majburiy jamg`armalar tanqislik intensivligining o`sishiga qarab o`sadi zaruriyligi va jamg`armarish uchun joriy daromadlarning yetishmasligi kabi ikki tendensiyaning qarama-qarshi harakati natijasida aniqlanadi Iqtisodiy resurslarni birlashtirishning maqsadga muvofiqligi Uy xo`jaligi a’zolarining har biri noyob resurslarga ega, shuning uchun oila qurish uzoq muddatli investitsiyalash to`g`risidagi qaror bilan aynan bir xil Oila asosida alohida turdagi noyob resurslarni birlashtirish yotadi- aloqalarga, ma’muriy huquqlarga (propiska, partiyaga a’zolik) ega bo`lish Har bir oila a’zosidan mustaqil daromad manbalarining mavjud bo`lishi xatarni kamaytirishga imkon beradi Uy xo`jaligining optimal hajm i (shu jumladan, bolalar to`g`risida qaror qabul qilish) Uy xo`jaligining o`sishi noyob resurslar ishlab chiqarish imkoniyatining pasa yishiga qarab to`xtatiladi Uy xo`jaligining hajm i o`ta noyob resurslarni olish xarajatlari bilan cheklangan- aloqalar, turar-joy va h.k. U y xo`jaligi a’zolarining o`xshash turdagi bandligi tufayli xatarlar diversifikatsiyasining chegaralanganligi bilan belgilanadi Ichki tuzilma Oddiy pag`onali , bunda “boshliq” mavqeini egallagan jins ahamiyatga ega emas (eng noyob aktivga ega bo`lgan shaxs boshliq hisoblanadi) Oddiy pag`onali , partiya-davlat tizim ida eng yuqori o`rninin egallagan oila a’zosi “Oila boshlig`i” hisoblanadi, ko`proq bu erkaklardir Oddiy pag`onali , jinsi va oiladagi o`rnidan qat’i nazar eng barqaror daromadga ega bo`lgan uy xo`jaligi a’zosi “boshliq” hisoblanadi Davlatga nisbatan Davlat bozor “xato”larini Davlat uy xo`jaligi farovonligining Uy xo`jaligi davlat faoliyatida o`zining yashovchanlikni

munosabat to`g`rilash mexanizmi sifatida ko`rib chiqiladi, o`z navbatida soliqlarning to`lanishi ratsional tarzda amalga oshadi so`nggi bosqichidagi kafolat sifatida qabul qilinadi, o`z navbatida, soliqlarni to`lash burch hisoblanadi yo`qotmaslik uchun to`sqinlikni ko`radi (uy xo`jaligi faoliyati sektorlari o`rtasidagi to`siqlar manbasi, o`z navbatida soliqlarni to`lash o`lpo n sifatida qabul qilinadi) Uy xo`jaligi uchun eng muhim bo`lgan ijtimoiy siyosat sohasi Mehnat munosabatlari sohasidagi siyosat, soliq siyosati, ta’lim sohasidagi siyosat uy xo`jaligi uchun ustivor hisoblanadi . B archa ushbu yo`nalishlar uy xo`jaligining bozordagi daromadlariga taalluqli Pensiya, uy-joy- kommunal siyosati, ijtimoiy ta’minot siyosati, ta’lim sohasidagi siyosat ustivor soha hisoblanadi . B archa ushbu yo`nalishlar o`ta noyob resurslarga ega bo`lishga taalluqli Sog`liqni saqlash sohasidagi siyosat, ijtimoiy ta’minot tizimi va pensiya tizimi siyosati ustivor hisoblanadi . T o`g`ri ma’noda uy xo`jaligining yashovchanligi ushbu sohalardagi davlat siyosatiga bog`liq.

Adabiyotlar : 1. Va h obo v A. va bosh q alar. Budjet - soli q siyosati yaxlitligi. O‘q uv qo‘ llanma. - T.: I q tisod va moliya. 2005.285 b. 2. Va h ob o v A. va bosh q alar . Moliyaviy va bosh q aruv ta h lili. Darslik. T.: Shar q 2005. 220 b. 3. Mali k ov T., Xaydarov N. Davlat budjeti . O‘q uv qo‘ llanma, T . : "IQT1SOD-MOLIYA", 2007, 84 b. 4. M alikov T., Xaydarov N. Budjet daromadlari va xarajatlari . O‘q uv qo‘ lla n ma, T . : "IQTISOD-MOLIYA", 2007, 245 b. 5. M aliko v T., Xaydarov N. Budjet: tizimi, tuzulmasi, jarayoni . O‘q uv qo‘ llanma, T .: "IQTISOD-MOLIYA", 2008, 84 b. 6. Yo‘l dosh e v Z ., Malikov T. Uy x o‘ jaligi moliyasi. O‘q uv qo‘ llanma, T .: "IQTISOD-MOLIYA", 2008, 105 b. 7. Неshитой А.С. Финансы. Уchебник.-М.:”Даshков и К”, 2007. 512 с. 8. Романовский В.М. Уchебник.-М.:”Юрайт”, 2008. 462 с.

O'xshashlar

Uy xo‘jaliklari moliyasi va budjeti

Korxona va uning faoliyati

Ehtiyojlar va uning qondirilishi

Korxona va uning personali

Valyuta operatsiyalari va uning turlari