Тогли ҳудудларга саёҳат қилиш - Iqtisodiyot - Referatlar

Тогли ҳудудларга саёҳат қилиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

95.5 KB

Ko'chirib olish

Тоғли ҳудудларга саёҳат қилиш. Режа 1. Замонавий альпинизм ва унинг шакллари. 2. Тоғли ҳудудларда ҳаракатланиш техникаси ва талаблари.

Тоғли худудларда саёҳат жуда хавфли бўлади. Сабаби баландлик юқори, қияликлар дуч келади, сўқмоқларда юриш қийин. Тоққа саёҳатда бош кийим қалпоқ, кепка кийиш зарур, баландликка чиққач совуқроқ бўлади. Қуёшдан тўсилиши учун докадан ниқоб тикилади, кўзойнак, жун кийим, шим ёки шойи кийинади. Барча либослар, оёқ кийимлар қулай бўлиши шарт. Тоғли саёҳатга махсус асбоблар олинади. Тошни ўядиган болғача, учли асбоблар олиш зарур. Ортиқча юк олинмайди унинг оғирлиги халал беради. Қишки тоғли жойларга саёҳатда ҳам алоҳида қоидага риоя қилиш керак. Сирпанмайдиган поябзал кийилади. Сайёҳ йўлбошчилик қилаётиб музларни чўқиб, ёриб кетади. Қияликларда махсус мосламалар ёрдамида ҳаракат қилинади. Арқонлар маҳкам тортиб боғланади. Альпеншток-бу метал учи бор ёғоч мослама. У сайёҳни елкасида туради. Узун бўлмаслиги керак, бу дарёлар кечишда ёрдам беради. Унга тўрвалар, оёқ кийимлар илиб орқасига осиб олади. Арқонлар янги, яроқли бўлиши керак. Чодирларни махсус халталарда олиб юриш керак. Махсус илмоқлар 3 турли бўлади, вертикал, горизонтал ва универсал. Уни махсус кўриниши бор, йўғон, узун, юпқа ва хоказо. Қоя ёрувчи болғача шу илмоқларни қоқиш учун ишлатилади. Карабин 2 та арқонни бирлаштирувчи илмоқ хисобланади. Ҳаракатланиш техникасини билсагина саёҳатчи тежамкорлик билан ҳаракат қилади. Қиялик ва кесишган тоғ ён бағирларида юрганда тиззаларни сал букиб юриш керак. Юрганда оёқни эркин ташлаб, товон билан оёқ учини бир хил ташлаш лозим. Юқоридан тушаётиб оёқ учида тушиб дарҳол товонни қўйиш керак. Товон қадамга ташланиб кўтарилаётганда мускулларни бўш холда қўйинг. Шундай қадам босингки товон ва панжангиз, тиззангиз ва оёқ мускулларингиз толиқмасин. Тўғри юриш маромини нотўғри бажарсангиз юрак тез чарчайди. Оёқлар бир хилда ҳаракат қилсин. Ҳар бир инсонда бўйига, кучига, оғирлигига, тўрва оғирлигига яна жой рельфи узунлигига қадам босиш частотасига қарамай индивидуал қобилияти бор. Баъзилар ҳарактер жиҳатдан эпчил, енгил бўлади. Баъзилар

эса ўта оғир, бесўнақай бўлади. Агар эпчил бўлиб ҳаракат частотаси юқори бўлса саёҳат жуда зўр давом этади. Саёҳат ва сайр давомида одам ўзининг рационал ҳаракат ритмини доимий, одатий қилиш лозим, бу машғулотлар мақсадидир. Машқ қилган сайёҳ шунинг учун оғир саёҳат вақтида ҳам ритмик ҳолатни, организмни чидамлилиги билан фарқ қилади. Баландликда ҳам, тезлик ошганда ҳам қадами тезлашади. Тезлик ошса йўл озаяди. Юк оғирлиги тезликни белгилайди. Юк оғир бўлса тезлик сустлашади. Енгил бўлиши акси, демак юк тезликни назоратида. Тезлик шундай бўлиши керакки юрак фаолияти бузилмасин. Яхши машқ қилган саёҳатчи юрак уришлари ўз холига 5-6 минутда дам олишдан сўнг тушиш керак. Машқ қилмаганини эса дам олиб бўлгач 8-10 минутдан сўнг ўз холига келади. Бундай натижага эришмоқчи бўлсангиз, нафас олиш тезлиги бир хил бўлсин. Баъзида катта тўрвада юрилса қадам кичраяди. 3000-4000 м баландликда юк оғирлиги учун ҳаракат тезлиги бузилади. Чунки атмосфера босими пасаяди. Кислород камаяди, бундай катта тепаликда тез-тез тўхтаб дам олинади. Юрак ховлиқиб кетса, юкни қўйиб озгина елкаларга дам бериш керак. Ҳаракат техникаси қоидалари қоялар ва тепаликларда кўтарилаётиб оёқ тиззасини букамиз, елкага дарҳол юкни қўямиз, яхши ушлаб юриш учун қояларни ботинка пошнаси. Текис тепаликда оёқни букмай, танангиз билан ташланг. Қадамни кенгроқ ташлаб, ўзингизни орқага ташлаб юринг. Ўнғир- чўнғир жойларда ўртача оддий холда юраверинг. Сакраб-сакраб юриш мумкин. Ботқоқ бу узоқ сув босиб қолган жойдир. Бундай жойларда юрмаслик яхши. Лекин саёҳат чоғида бундай жойлар ҳам учрайди. Тепаси ерда туради, боссангиз тортиб кетиши бор. Бундай жойдан ўтатуриб узун ёғоч ва махсус резина этик кийилади. Балчиқдан ўтиш учун ҳамма бормайди. Енгил, эпчил сайёҳ юради. Агар йиқилиб тушса, узун ёғочни ботмас қилиб, илиниб тортилади. Ботмас қалинроқ бўлиши керак. Баъзида бутазорлардан,

чангалзорлардан ўтилади, унда енгил либосда хамда бошяланг юрманг. Махсус кийим ва анжомларда бўлинг. Доимо қўлингизда узун ёғоч бўлсин. Шундай саёҳатларда ўтлоқ, тепалик, ўткир қияликлар дуч келади. Бу саёҳатчиларга бир оз ноқулайликлар келтиради. Ўтлоқлар қия бўлганда юриш тезлигини озгина кескинлаштиради. Чиқаётиб тиззалар букилади, панжалар бир оз олдинга қўйилади, қадамлар кичраяди. Шерикларни орқасида йўлбошчи тажрибали сайёҳ юради. Юқорига чиқаётиб қўллар ҳам ҳаракатланади. Қорли қияликдаги ҳаракат. Қорли қияликларда ҳаракатланиш вақтида химоя кўзойнак тақилади. Нимча, бризент, қўлқоп, қўнжи узун ботинка (таги резина тишли) бўлиши керак. Қорли қияликдан чиқаётиб эҳтиёт бўлинг, қўлингизда айтилган махсус алпенштог металли мослама бўлсин. Унутманг қор тагида кўчадиган тошлар бор. Бу вазиятда баъзида қор кўчиш хавфи ҳам йўқ эмас. Саёҳатчи усталик билан алпенштогда фойдаланса юқорига яхши ҳаракатланади. Оёқ учи қор қиялигига қўйиб, тиззалар бир оз букилади ва юқорироқ қорга қўйилади. Оёқ учи кирган қор ичидан чиқарилади ва иккинчи оёқ яна шу ҳолатни такрорлайди. Секин аста ҳаракат техникасига амал қилинмаса сирғаниб тушиб, оёқ қор ичига кириб кетиши мумкин. Ботинка билан оёқ қор ичига кирганда махсус супача хосил бўлади, бу супачада бирин-кетин шериклар ҳам техникага амал қилиб чиқиши керак. Қорни секин сийпалаб босинг, қор сочилиб кетса хавф туғилиши мумкин. Қиялик ўта баланд бўлса алпеншток ёрдамчи восита бўлиб ишлатилади. Иккала қўл билан олдинга, қорга санчилади ва ушлаб тортилади, бутунича тортилмай ўзингизни оғирлигингиз солинмайди. Алпенштог илон изи бўлиб кетаётганда ўткир учи олдинга қараб ушланади, чунки орқадаги шерикка тегиб жароҳатлайди. Ёнбош юрилгудек бўлса уни икки қўлда ушланг. Дўмликларда алпенштоксиз юрсангиз бўлаверади, ўткир қияликда сизга у катта ёрдам беради. Қияликда тушаётиб қорни тиззаларни букиб товон билан секин босиб супача қилинади. Ва секин пастга ҳаракат қилинади. Алпенштокни қўлда ушлаб олинади бир оз тиззани букиб, иккинчи оёқ билан

яна товонда қорни эзиб супача қилиб тушилади. Агар кўчки бор жойни билсангиз қорга ётиб олиб алпеншток орқали қорга ўрмалаб уни юқорига санчиб чиқасиз. Алпеншток қорга санчилади ва оғирлигингизни солмай тортиласиз, худди турникда тортилгандек шу тариқа кўтариласиз. Пастликка сирпаниб тушсангиз тезликни пасайтириш учун алпеншток сизга ёрдамчи. Уни қорли ерга санчасиз ва ўзингизни бир оз тўхтатасиз. Қай ҳолатда йиқилманг дарҳол чалқанча ётиб бошингизни юқорига кўтаринг. Оёқлар кенглигини катта қилиб, оёқ учлари қорга киргизилади, тезлик пастлайди. Саёҳатчи ҳаракатларни ўйлаб бир қарорга келиб иккиланмай, вахимасиз уддалаши керак. Қор кўчиш хавфини сезса шерикларга баланд овозда “кўчки” деб бақириш керак. Музликлар бўлган қияликлардан махсус тишли мослама ботинкасидан фойдаланилади ва арғамчи белбоғлар бойланади, қўлда метал учли алпеншток бўлади. Шундай йўл танлаш лозимки йўл юришга қулай бўлсин, зинага ўхшаб ер бирин-кетин бўлса, чиқиш осон. Агар сайёҳ йиқилиб тушса дарҳол махсус учли альпеншток ерга санчилади. Уни ушлаш жойи ёғочдан бўлади. Бутун оғирликни ёғоч сопига солиб тураверади. Оғма жойда дарахт томири, ёхуд дарахт, тош бўлиши мумкин, лекин бир амаллаб тиғни сайиб олиб маҳкам ушлаш керак. Тепаликдан пастга тушаётиб ўткир бурилишлар, қиялик ўтлоқлардан тушишда альпенштокка суяниб тушилади. Оёқ тойиб йиқилиб тушиб борича ётиб олиш керак эмас. Оғирлик, мувозанатни йўқотиб сирпаниб кетиш мумкин. Тушаётиб ўнг қўл билан таёқни ушлаб, озгина оёқда сирпаниб тушасиз. Учли ниш эса ерга санчилган холда туради. Эҳтиёткорлик, вазнни бир хил ушлаб туриш, чўчимай ишониб тушиш зарур. Яна ҳаммаси мунтазам машғулот ўташга тақалади. Агар хавфли бурилишлар учраса имкони борича шериклар огоҳ қилинади. Оёқлар ҳаракатланиб ўнг ва чап оёқ бирин-кетин бирига ёрдам қилгандек ҳаракатланади. Махсус учли алпенштокни ишлатиш техникасига эътибор берилади, агар билмаса уни умуман ишлатмаса ҳам бўлади. У тажрибасиз

саёҳатга ортиқча юк хисобланади. Музли қояларда эса махсус муз ёрувчи асбоб билан фойдаланилади. Сирпаниб кетмаслик учун юқорига ҳаракатланаётиб қўл билан музга қаттиқ уриб сайиб чиқилади. Уни ҳам худди альпенштокдек ушлаш керак. Лекин унда ёғоч соп бўлмайди. У метал мослама бўлиб ўткир, учли бўлади. Саёҳатчи иложи борича бундай хавфли йўллардан юрмасликни маслаҳат берамиз. Бу саёҳатда илмий тадқиқот ишларини ўрганса, машғулотларни синаш учун уюштирилади. Машғулот тез-тез мунтазам босқичма-босқич ўтказилади. Тоғликлар ва музликлар парчалари қотиб қолиб пастликка тушиб уюм бўлиб қолади. Жарликлар ҳам тез-тез силжиб тушиб кетади. Бундай саёҳатда баданни ҳамма ёғи ёпиқ бўлиши, оёқда резина пошнали ботинка бўлади. Жарликларда майда-чуйда бўлиб озгина тош юмаласа уюлиб тушиши мумкин. Сайёҳ эҳтиёт билан ҳаракат қилиб тушиши зарур. Оёқни тош устига қўя туриб бир бор эзиб кўрилади. Тош қимирлаётганини сезиб оёқни алмаштирамиз. Тош қаттиқ турганига ишонч хосил қилиб босинг акс холда қўлдаги уюм сочқига ёпирилиб тушади. Агар тушаётганда кўрсангиз хавфни шерикларга ҳам хараб беринг. Баъзи сайёҳлар тошларни тепиб, босиб кўради, қизиқиб тош уюмларидан юриб кўради. Аввал оёқ учида секин босиб, тўла силжимаслигига ишонч хосил қилиб оёқ ичига ботиб кириб кетмагач юриб ўтилади. Майда уюмлар, катта тош уюмларига нисбатан хавфлироқ. Улар бир бошласа ўйилиб тушади ва оқибатда катта-катта тошлар юмалаб тушади. Тошлар юмалаб тушаётганда пана қоя тагига беркининг. Музлик қояларда юриш. Музлик қояларда юраётиб, махсус кастюм кийиб олинг, кўзойнак, бризент қўлқоп, бош кийим спорт шапкаси. Музлик қияликларда махсус тирноқли ботинка кийилади. Қиялик унча ўткир бўлмаса мосламани кераги йўқ. Чиқаётиб оёқ учида босиб кўтарилади. Қўлда эса металл альпеншток бўлади. Икки қўлдан бирини юқорироқ жойидан, бир қўлда пастроқдан ушлаб олинади. Қадамлар каттароқ олинади, чунки тирноқли оёқ шимни илиб қолиши мумкин. Музга оёқни қўйиб “ўнг қўлда альпеншток музга санчилади, шу тариқа тепага кўтарилади. 30 градус

даражали қояларида юриш арчасимон” тарзида қадам босилади. Сал қияроқ қилиб оёқ босилади. 40 градус ўткир қияликларда илон изи холда юрилади. Оёқ учларини яқин ташланади. Товонлар горизонтал бўлиб туради. Бошқа оёқ товони кўтарилиб, иккинчисига навбат беради. Қиялик ён бағридаги йўлакчада оёқлар ёнбошга ташлаб юрилади. Бир қўлда қояни ушлаб, бир қўлда альпеншток билан қиялик музига санчиб, силжиб юрилади. Оёқ учида қояга қаттиқ санчиб йўлакчалар хосил қилинади. Зинасимон қоялардан ёнбош холда бир оз букилиб, энгашиб чиқилади. Альпенштокни иккала қўлда ушланади. Қиялик тепасига эса эҳтиёт бўлиб ҳаракат қилмоқ зарур. Альпенштокда музни куч билан ўйиб супача хосил қиламиз. Янги қилинган супани босиб, янги супача тайёрланг. Аста супалар тайёрланади ва секин силжийсиз. Чиқишдан олдин ҳар бир саёҳатдан аввал бир оз машқ қилинади. Машқни бошлиқ биринчи ўтади, юриш тартиби тишли, тирноқли поябзал кийишни, альпенштокни ушлаб ундан фойдаланишни ўргатади. Товон ва оёқ учида юриш, бошни, вазнини қандай туйиш, қайси ҳолатда ётиб, қайси ҳолатда энгашиб, тиззаларни букиб юриш кераклигини айтади. Муз ёришни ҳам, альпенштокни ушлашни ўргатиш муҳим. Айниқса оёққа қиядаги ўткир тирноқлар, ноқулайлик туғдиради, лекин ўткир қияликка уларсиз чиқиб бўлмайди. Қояларда юриш ҳам оддий эмас. Қояларда ҳаракатланишдан олдин йўлни, юриш, майдалашни ўрганиш керак. Мураккаб қисмларни, занжир бўлиб юриладиган йўлакни, хавфсиз дам олиш жойлари тош тушадиган, қор кўчадиган, мўлжалланади, хавфли жойлар текширилади. Шуни эслатиб ўтиш жоизки қийин жойдан ўтиб бўлиб, тушишда адашиб орқага қайтиш жуда мушкул. Қоялар тепасида юришда олдиндаги қояларга қаралади. Чиқишга, юришга, қулайми, оёқларга жой борми, ушлаш, жойлари мўлжаланади. Чиқаётиб ушлаётганда текшириш керак. Қиялик сизни кўтарадими, ковак, бўшлиқ, ёриқлар йўқми, тош юмалаб чиқиб синмайдими билиш керак. Орқадаги шерикларига ҳам қулайлик, юриш имконияти бериб бориш зарур. Эҳтиёткорликни босқичини билиш зарур.

Оёқни кўтариб янги жойга қўйишда олдин иккинчи оёқ ўзига маъқул, ишончли жойдами йўқми шуни билиш керак. Иккала оёқ ишончли жойда ушлаб турилса қўллар билан янги жой излаб топиб чиқилади. Тез чиқиш учун оёқ мускуллари бардошли, қатъий бўлиши зарур. Қўллар билан кўп ҳаракат қилган сайёҳ тез чарчайди. Ўрмалаб ёпишиш чарчатади ва оёқ учи, товонни оғритади. Тиззалаб қияликка суяна кўрманг, қоядан ажралиб чиқиш учун енгил, юмшоқ, мувозанатни сақлаб, кучни аяб ишлатилади. Иш суръатини бир маромда олиб бориш керак. Ҳар қандай вазиятда суянган нарсангиз ишончли бўлсин, катта қадам ташлаш керак эмас, акс ҳолда мускуллар толиқади. Текис, равон йўлдан, сув ирмоқларидан юриш тавсия этилади. Юқорига чиқиб хаяжонланманг. Оёқ шундай қўйилсинки тана оғирлиги оёқларга шикаст етказмасин. Суянчиқ маҳкам, кучли бўлса қийланмайсиз. Зинали қоялардан зинадан чиққандай чиқиш керак. Қўллар яхши ёрдам беради. Бир хил вазнни сақлаб, суяниб, оёқни тираб, қўлда ушлаб чиқилади. Ҳеч қачон оёқ қўлингиз тўғри бўлмасин. Суяниб қияликка ёпишиб оёқни бирин кетин алмаштириб тепага интилинг. Агар қоялар ёриғи тор бўлса оёғингиз букилган турсин. Бир оёқ билан қолгач суянилади, қўллар билан қояни ушлаб тортилади. Баъзида тепалик қоялар учрайди. Чиқиш учун шерик ёрдами зарур, уни елкасига оёқ қўйиб чиқиб олинади. Саёҳатчилар тепаликка чиқаётиб махсус камар, арқонлар тортилади. Бир учи қоя тепалигига ўрнатилади. Маҳкамлигига ишонч хосил қилгач унга тортилиб чиқиш керак. ўткир қияликларда арғамчини ушлаб тортиласиз. Баланд қияликларга саёҳат қилишдан олдин кичик-кичик қиялик ва қояларда машғулот ўтилади. Тоққа чиқиш умумий қоидалари ўргатилади. Асосан оёқ ва қўл ҳаракати бир маромда бўлади. Кейингиси махсус белбоғ, арғамчида силжиш, тезликни ошириш, камайтириш машқлари ўргатилади. Ўзини химоялашда махсус альпеншток муз ёрувчи болғача ва арқон керак бўлади. Арқон боғламида 3 усул қўлланади: арғамчиларни бир-бирига боғлаш, ўзини ўраб олиш ва ёрдамчи арғамчи боғлаш. Махсус ҳалқали томирлар белбоғ билан кўкрак қафасига, яна бири оёқ ва белга боғланади.

Бир учидан ҳалқадан ўтказилади. Кўкракдаги боғич кенгроқ боғланади, чунки нафас тортилганда қисмаслик учун. Арқонни боғлаш усуллари турли хил бўлади. Буни йўлбошчи машғулот пайтида сайёҳларга ўргатади. Ҳар иккала учида тугун бўлади. Тортилаётганда қояларга махсус ҳалқа ва михлар билан қатирилади. Арқонни бир учи доим пастда туради. Мослашган белбоғлар маҳкам саёҳатчига боғланади. Бир неча бор текшириб синаб кўрилади. Саёҳатчидан довюрак бўлиш талаб этилади. Агар у қўрқоқ бўлса бошқа сайёҳларни ҳам вахима босади. Саёҳатчи боғлаган тугунларни бошлиқ кўриш керак. Саёҳатга жўнаётиб маҳаллий аҳолидан тоғдаги кўприклар, даралар, осма кўприклар эски эмаслигини, ўтишга яроқлигини сўралади. Гуруҳдаги сайёҳлар жисмоний ҳолати ва яроқлилиги аниқланади. Дарёлардан ўтиш жойларида 3-4 киши ўтолмаслиги мумкин бўлган жойдан 20-30 киши эса осонгина ўтиши ҳам мумкин. Ҳар бир сайёҳ ўзининг тайёргарлигини билиши шарт. Агар дарёда ўтиш жойи бўлмаса бошқа жой топиб сузиб ўтилади. Бунинг учун оқим тезлиги, сув тагидаги тошлар силжиши, сув сатхи, чуқурлиги, ҳарорати текширилади. Дарёни тепа ва пастки тарафи 2-3 км масофагача, керак бўлса 10 км да ҳам ўрганилади. Ўрмондаги ва тоғдаги дарёларда буларни аниқлаш бироз мушкул. Чунки оқим, тошга сув ўралиши, қиялик ўткирлигига боғлиқ. Тажрибали сайёҳ бир кундаёқ аниқлай олади. Лекин барибир шериклар хавфсизлигини таъминлаш керак. Тоғли районларда дарёларда сув соат 14-16 ларда кўпаяди, кечга бориб озаяди. Майин шабода ва ёмғирлар сув сатхини ўзгартиради. Албатта соатлаб ёмғир ёғса сув кўтарилади ва оқим тезлашиб кучли оқади. Тошларга урилиб баланд овоз беради. Ўтиш учун гуруҳ тайёргарлиги мустаҳкам бўлиши керак. Ўтиш учун узун ёғоч, солдан фойдаланилади. Махсус арғамчилар саёхатчиларга маҳкамланади. Асосий арқон ва ёрдамчи арқон ҳалқага маҳкамланади. Бу ҳимоялаш дейилади. Кучли оқимларда ҳимоя қилиш зарур. Саёҳатчи ортида гуруҳ кузатиб туриши керак. Қутқарувчи постлар ташкил қилиниб 3 киши оралиғи 15-20 м

дан 50 м масофагача қўйилади. Узунлик оқим тезлиги охиригача, оқувчини қаерга олиб келишини билиш керак. Бу постлар бир неча бор текширилади. Бунинг учун бир қутқарувчи ҳимояланган арқон томонга сузади, қутқарувчи ёрдам керак бўлган оқувчига ёрдамини беради. Агар қутқарувчини бу ердан оқим суриб кетса, навбатдаги пост қутқарувчиси дастлабки ҳолатни такрорлаб кўради. Биринчи қутқарувчини маъсулияти кучли. Агар у хато қилса кейинги пост қутқарувчилари ҳаракати кучли бўлиши керак. Оқаётган саёҳатчини қутқарганда белбоғлар тортилиб нафас ололмай қолади. Бунинг учун қутқарувчини қйнамай олиб чиқиши керак. Юзига сув уриб нафас олишни қийинлаштиради. Ҳимояланган йўлбошчи кетидан гуруҳ юриш керак. Улар ҳам ўтишда ёрдамчи эмас асосий арқонни ушлаш керак. Хавфли вазиятда ёрдамчи арқон ушланади. Ёрдамчи арқон қирғоқдаги қояларда, дарахтларга боғланади. Уни ҳам маҳкам боғлаш зарур. Ёки махсус қозиқ 2-3 та 0,5 м қазиб кўмилади. Орасидаги масофа эса 1 м бўлади. Устида тошлар уюлади. Бу хавфсиз арқон 10-15 кишини кўтара олади. Саёҳатчилар оқим тез жойдан ўтишда махсус ходалардан фойдаланади. Баъзида саёҳатчилар нариги қирғоқдаги дарахт ёки қоқилган ёғочга арқон тортиб ўтадилар. Бу ёрдамчи арқон вазифасини ўтайди. Ўзлари ўтаётганда асосий арқон билан ҳалқаларга боғланадилар. Бирин кетин дарё тошларини босиб ўтилади. Яна бир усул бор, бунда бемалол саёҳатчилар бир бирларини ушлаб, ёрдам бериб ўтадилар. Қўлларида ёғоч эшкак билан, унча чуқур бўлмаган дарёлардан шу тариқа ўтилади. Бу усулда саёҳатчилар ҳаракат тезлиги тез бўлиб, ҳар бири бир-бирини тираб ўтади. Ҳар бир қадами бирин кетин ташланади. Бир оёқ ташланиб, оёқ тагида тош сирғаниб кетмаслиги аниқланади. Вазн оғирлигини бир бири кўтаради. Мувозанатни сақлаш лозим. Ҳар бир ҳимояланган арғамчи билан боғланади. Суғуртани эса қирғоқдаги иккинчи сайёҳ бажаради. Ўтиш учун яна кўприкчадан фойдаланади. Унинг учун етарли узунликда хода керак. Уни саёҳатчилар яқинлик билан арқон ёрдамида қирғоққа қўяди. Хода қирғоққа тошлар устига қўйилади. Бир учига арқон боғланиб нариги қарғоққа хода ётқизилади ва ўша

арқонлар ўтиш учун ёрдамчи арқон вазифасини ўтайди. Хода қирғоқдан баланд дўмликда ўрнатилади, ундан бирин кетин ўтилади. Машғулотлар бу борада ҳам мунтазам ўтказилади. Буни саёҳатчилар яхши билиш керак. Саёҳатчилар хавсиз қулай жойни топа билишлари керак. Дам олишга жой хозирлаш, чодирлар қурила бошланади. Агар чодир етарли бўлмаса махсус қозиқлардан ёнгача арқон тортилиб, бризент матосидан капа қурилади. Бундай қозиқ ва капаларни саёҳатчи қуришни билиши шарт. Жой асосан текис майдонларга, пана жойга, қуёш эрталаб тушадиган жойни танлаш керак. Даштликда дам олиш жойи эса чуқурроқ ерда хозирланади. Чунки шамолдан сақланиш керак. Қумликдан кўра тошли жойларда, қирғоқларда дам олган маъқул. Ўрмонда эса бутазор ёки қалинроқ ўрмонзорга жойлашган яхши. Атрофда қуриган дарахт бўлмаслиги керак, чунки қулаб тушиши мумкин. Дам олишни, бехавотир ўрмонлар кенглигида, яланг очиқ жойда бошлаш керак. Жарлик ва сувлар оқиб тушиши мумкин жойлардан қочиш керак. Чодирларни қозиқ қоқиб ўрнатиб бемалол дам олиш мумкин. Капа ичини фонар билан ёритилади. Ўчоқ ясаб, овқат қилинади. Гулхан атрофида гурунглашиб ўтирилади. Махсус идиш, анжомлар, иссиқ кўрпача, кийимлар олинади. Дам олиш майдонидан озгина узоқликда хожатхона ва аҳлат учун чуқур ковланади. Махсус ёғочлардан қозон осиш қурилмаси тайёрланади. Осилган қозонда гулханда пишган ҳар қандай таом саёҳатчини кайфиятини, саёҳатга иштиёқини оширади. Хавсизликни таъминлаш ва хушёр бўлиш зарур.

Адабиётлар 1. Абдумаликов Р. “Саёҳат саҳифалари”. Тошкент. 1987 й. 2. Абдумаликов Р. “Туризм”. Тошкент. 1987 й. 3. Мусаев П. “Сайёҳликка кириш”. Тошкент. 1993 й. 4. Бардин К.В. “Азбука туризма”. М., 1984 г. 5. Болдирев Р.Р. “Сложнўе туристические походи”. М., 1979 г. 6. Батиров Ф.Х. “Ўзбекистон тарихий обидалари сари”. Т. 1994 й. 7. Васильев П. “В помоҳь инструктору туризма”. М., 1990 г. 8. Власов А. “Турист” Киев. 1977 г. 9. Гранильшиков Т. “Горьний туризм”. М., 1988 г. 10. Кронф Ф. “Спасательние работи на горах”. М., 1991 г.

O'xshashlar

Бозорни тадқиқ қилиш

Хизмат кўрсатиш соҳасида туризм ва меҳмонхона хўжалиги хизматларининг ўрни. Хизматлар соҳасида туризм

Меҳнат унумдорлигини таҳлил қилиш

Ресторанларда хизмат қилиш менежменти

Ташқи иқтисодийфаолиятини суғурта қилиш