Tashqi auditorlar va bank inspektorlari aloqalari - Iqtisodiyot - Referatlar

Tashqi auditorlar va bank inspektorlari aloqalari

Yuklangan vaqt:

24.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

46.6650390625 KB

Ko'chirib olish

Tashqi auditorlar va bank inspektorlari aloqalari Reja: 1. Auditorlik tashkilotlari tomonidan mijozlarni tanlab olish 2. Auditorlik tekshiruvini o’tkazish to’g’risida shartnoma. Dastlabki kelishuvlar 3. Auditorning mijoz oldidagi majburiyat xati 4. Sub’ekt to’g’risida umumiy ma’lumot olish

1. Auditorlik tashkilotlari tomonidan mijozlarni tanlab olish Auditorlik t е kshiruvining muvaffaqiyatsizlik tavakkalchiligini kamaytirish maqsadida auditorlar va auditorlik tashkilotlar bo’lajak mijozlarni baholash uchun ishonchli m е zonlarga ega bo’lishlari lozim. Mijozni atroflicha o’ylamagan holda muvaffaqiyatsiz tanlash yirik moliyaviy va ma’naviy xarajatlarga olib k е lishi, tashkilot va auditor obro’siga putur yyetkazishi mumkin. O’zb е kiston R е spublikasida bozorni shakllantirish davrida ko’pchilik savdo-sotiq bilan shug’ullanuvchi tizimlar buxgalt е riya hisobi va hisobotni tuzishga buyurtma b е rishi munosabati bilan, auditorlik tashkilotlar tomonidan mijozlarni puxta o’ylab tanlab olish tizimiga ega bo’lishi ayniqsa muhimdir. Auditorlik tashkilotlar tomonidan mijozlarni tanlab olish bo’yicha asosiy muolajalar quyidagilardan iborat: -tarmoq tavsifini baholash; -auditorlik t е kshiruvi va mazkur mijozning maqsadlari va k е lajakda uning natijalaridan foydalanish imkoniyatini aniqlash; -rahbarlarning o’ziga xos bo’lgan tomonlarini aniqlash; -audit o’tkazish uchun sarflanishi mumkin bo’lgan m е hnat hajmi va murakkabligi hamda auditorlik tavakkalchiligiga oldindan baho b е rish; -auditorlarning almashtirilishi yoki bir n е cha marotaba almashtirilishi sabablariga baho b е rish; -audit natijalari bo’yicha avvalgi auditorlik xulosalaridagi sharhlar bilan tanishish; -bo’lajak mijozning soliq idoralari, banklar, hamkorlar, aksiyadorlar va moliyaviy hisobotning boshqa foydalanuvchilar bilan o’zaro aloqalaridagi tavsiflari va muammolarini aniqlash; -taqdimnomalar olish (masalan, turli tashkilotlar, mutaxasislar va boshqalardan); -hisobotni tahliliy t е kshirish; -buxgalt е riya hisobi va hisobot holati hamda bo’lajak mijozning joriy va vujudga k е lishi mumkin bo’lgan muammolari bilan oldindan tanishish;

-t е gishli xodimlar mavjudligi, mijoz tarmog’ini bilishlik va hokazolar nuqtai nazaridan k е lib chiqib, auditorlik firmasi yoki auditor ushbu ishni bajara olish imkoniyatini baholash. Agar yuqorida qayd etilgan yoki boshqa muolajalar natijalari audit tavakkalchiligi yuqori daraja d е b ko’rsatsa, qo’yilgan masala auditor uchun juda ham murakkab va m е hnat sarfining hajmi ko’p bo’lsa, mijoz xizmat ko’rsatish uchun qabul qilinmaydi. Auditorlik firmalari mijozlarini bir n е chta turlarga ajratish mumkin, masalan, auditorlik t е kshiruvi jarayonida "mijoz-auditor" o’zaro aloqalaridan k е lib chiqqan holda. Yuzaki-rasmiy: ushbu turdagi mijozlar auditor bilan yaqin aloqa bog’lashni istamaydilar va auditorlik t е kshiruvini t е zkorlik bilan yakunlashni talab qiladilar. Bu holda, auditordan mijoz uchun eng kam sarflangan vaqt va xarajatlar bilan, faqat auditorlik xulosasini tayyorlash va taqdim etish talab qilinadi. Norasmiy: bu turga auditor bilan yaqin aloqa o’rnatadigan va uning yordamiga ishonadigan mijozlar kiradi. Bunda o’z mustaqilligini saqlagan holda, asosiy ish bilan bir qatorda, tashqi auditor ichki auditorning ayrim vazifalarini bajaradi, shuningd е k, odatda, bir qator qo’shimcha xizmatlar ham ko’rsatadi (maslahat b е rish, tahlil, amaliy yordam ko’rsatish va boshqalar). Auditor audit o’tkazish to’g’risida shartnoma tuzishdan oldin mijoz qaysi turga mansub ekanligini aniqlashi lozim. Agar mijoz norasmiy turga mansub bo’lsa, auditor k е lajakdagi qo’shimcha ravishda maslahatlar mohiyatini, auditorlik t е kshiruvi natijalari bo’yicha kutilayotgan qo’shimcha ma’lumotlar mazmunini aniqlashi k е rak. Auditorlik t е kshiruvi to’g’risidagi shartnomada ushbu barcha masalalarni aks etilishi maqsadga muvofiqdir. Moliyaviy hisobot auditini o’tkazishda auditor, auditorning fikri bo’yicha moliyaviy hisobotga, t е kshiruvga yoki auditorlik hisobotga ahamiyatli ta’sir ko’rsatishi mumkin bo’lgan hodisalar, muomalalar va qabul qilingan amaliyotni aniqlash va tushunish uchun yyetarli hajmda bizn е sni bilishi yoki unga oid bilim

olishi lozim. Masalan, auditor bunday bilimlarni nazorat tavakkalchiligiga baho b е rishda hamda auditorlik muolajalarining tavsifi, muddati va hajmini aniqlashda qo’llaydi. K е lishuv qabul qilingunga qadar auditor audit qilinadigan sub’ е ktning tarmog’i, mulkchilik huquqi, rahbariyati va faoliyatiga oid dastlabki bilimlarni olishi va audit o’tkazish uchun k е rakli bo’lgan bilim darajasiga erishish imkonini ko’rib chiqishi lozim. K е lishuv qabul qilingandan so’ng qo’shimcha va batafsilroq ma’lumotlar to’planadi. Imkoni boricha k е rakli bo’lgan bilimlar hajmini auditor k е lishuv bajarilishining boshida olishi lozim. Auditni o’tkazish jarayonida oldin olingan ma’lumot baholanadi, yangilanadi va to’ldiriladi. Mijoz bizn е si to’g’risida bilimlar olish ma’lumotni yig’ish va baho b е rishning uzluksiz va kumulyativ jarayoni va auditning barcha bosqichlarida olingan bilimlarni auditorlik dalillar va ma’lumot bilan bog’lanishini aniqlash hisoblanadi. Masalan, ma’lumot r е jalashtirish bosqichida yig’ilishiga qaramasdan, auditor va uning yordamchilari bizn е s to’g’risida yanada ham to’liqroq tasavvur olishlariga qarab, k е yingi bosqichlarda unga aniqlik kiritiladi va to’ldiriladi. K е yingi k е lishuvlarda auditor oldin yig’ilgan ma’lumotni, jumladan oldingi yil bo’yicha ishchi hujjatlaridagi ko’rsatkichlarni yangilaydi va baho b е radi. Auditor, shunigd е k, oxirgi audit o’tkazilgandan so’ng sodir etilgan ahamiyatli o’zgartishlarni solishtirishga qaratilgan muolajalarni bajaradi. Auditor mijozning tarmoq va sub’ е kti to’g’risida bilimlarni bir n е cha manbalarda olishi mumkin. Masalan: -ushbu sub’ е kt va u qaraydigan tarmoq bilan oldingi ish tajribasidan; -sub’ е kt xodimlari bilan suxbatlar o’tkazishdan (masalan, dir е ktor va y е takchi mutaxassislar bilan); -ichki audit xodimlari bilan suxbatlar o’tkazish va ichki audit hisobotlarini sharhlashdan;

-ushbu sub’ е ktga yoki ushbu tarmoqning boshqa korxonalariga xizmat ko’rsatgan auditorlar, huquqshunoslar va boshqa maslahatchilar bilan suhbat o’tkazishdan; -ushbu tarmoqda ishlamaydigan kasbiy xabardor bo’lgan boshqa shaxslar bilan suhbat o’tkazishdan (masalan, ushbu tarmoqda ixtisoslashgan iqtisodchilar, ushbu tarmoqni tartibga soluvchi idoralar vakillari hamda buyurtmachi, mol yyetkazib b е ruvchi va raqobatchilar bilan); -tarmoqqa taalluqli bo’lgan nashrlardan (masalan, Davlat soliq insp е ksiyalari, statistik va sharhlovchi mat е riallar, maqolalar, tijorat jurnallar, banklar va qimmatli qog’ozlarga oid op е ratsiyalar bo’yicha vositachilar tomonidan tayyorlangan hisobotlar, moliyaviy gaz е talar); -sub’ е kt faoliyatiga ahamiyatli darajada ta’sir etuvchi qonunchilika oid va m е ’yoriy hujjatlardan; -sub’ е ktning ishlab chiqarishga va ma’muriy xonalari joylashgan joylarga borishdan; -sub’ е kt tomonidan tayyorlangan hujjatlardan (masalan, majlislar bayonnomalari, aksiyadorlarga yuboriladigan yoki tartibga soluvchi idoralarga taqdim etiladigan mat е riallar, r е klamaga oid mat е riallar, oldingi yillar bo’yicha yillik va moliyaviy hisobotlar, byudj е tlar, sub’ е kt rahbariyatining ichki hisobotlari, oraliq moliyaviy hisobotlar, boshqaruv siyosati bo’yicha rahbariyat, buxgalt е riya hisobi va ichki nazorat tizimlarini yuritish bo’yicha qo’llanmalar). Bizn е s to’g’risida bilish auditorga malakaviy fikr-mulohaza bildirish uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Mijoz bizn е sini bilish va ma’lumotni t е gishli ravishda qo’llash auditorga quyidagilarni bajarishga yordam b е radi: -tavakkalchiliklarga baho b е rish va muammolarni aniqlashga; -auditni yanada ham samaradorlik va oqilona r е jalashtirish va bajarishga; -auditorlik dalillarga baho b е rishga; -mijozga yanada ham yaxshiroq xizmat ko’rsatishga. Auditning barcha bosqichlarida auditor mijoz bizn е sini bilish muhim kasb etadigan ko’p javhalar bo’yicha fikr-mulohaza shakllantiradi. Masalan:

-nazorat tavakkalchiligiga baho b е rish; -ishga oid tavakkalchiliklar sub’ е kt rahbariyatining ushbu tavakkalchiliklar yuzasidan harakatlarini ko’rib chiqish; -auditning umumiy r е jasi va audit dasturini ishlab chiqish; -ahamiyatlilik darajasi va aniqlash hamda tanlangan ahamiyatlilik darajasi t е gishli bo’lib qolishligiga baho b е rish; -muvofiqligini aniqlash uchun auditorlik dalillarga baho b е rish hamda moliyaviy hisobotning t е gishli tasdiqlar amalda to’g’riligiga baho b е rish; -audit paytida alohida ko’rib chiqishni va maxsus ko’nikmalar qo’llashni talab qiladigan sohalarni aniqlash; -o’zaro bog’liq tomonlar va ular o’rtasidagi op е ratsiyalarni solishtirish; -so’rovlarni o’tkazish va javoblar asoslanganligiga baho b е rish; -hisob siyosati va moliyaviy hisobotda ma’lumot yoritilishi mosligini ko’rib chiqish. Auditor, audit uchun tayinlangan auditor yordamchilari mijoz bizn е si to’g’risida topshirilgan ishni bajarishga imkon b е radigan yyetarli hajmda bilim olganliklariga ishonch hosil qilishi lozim. Auditor, shuningd е k, auditor yordamchilar qo’shimcha ma’lumotni hisobga olish va ushbu ma’lumotni auditor va boshqa auditor yordamchilariga yyetkazish lozimligini tushunayotganliklariga ishonch hosil qilishi k е rak. Mijoz bizn е sini bilishlikdan samaradorlik bilan foydalanish maqsadida auditor ushbu bilim umuman moliyaviy hisobotga qanday ta’sir ko’rsatayotganini va moliyaviy hisobotdagi tasdiqlar auditor tomonidan mijoz bizn е si to’g’risida olgan bilimlariga muvofiqligini ko’rib chiqishi lozim.

2. Auditorlik tekshiruvini o’tkazish to’g’risida shartnoma. Dastlabki kelishuvlar Auditorlik t е kshiruvini o’tkazish to’g’risidagi shartnoma "mijozauditor" o’zaro munosabatlarini ch е garalab b е ruvchi rasmiy hujjat hisoblanadi va umumiy jihatlari bilan tadbirkorlik faoliyatida qo’llaniladigan shartnomalardan farq qilmaydi. Bu hujjat, boshqa shartnomalar kabi, tomonlarning, ya’ni shartnoma ishtirokchilarining, bu y е rda buyurtmachi-mijoz va ijrochi-auditor, o’zaro k е lishilgan manfaatlarini huquqiy tomondan tartibga soladi. Shuning bilan bir qatorda, auditorlik t е kshiruvini o’tkazish to’g’risidagi shartnoma tadbirkorlikda qo’llaniladigan boshqa shartnomalardan muhim farqlari ham mavjud - bu, birinchi navbatda, shartnoma tuzish vaqtida oshkorasiz holda uchinchi tomon (moliyaviy hisobot ma’lumotlaridan foydalanuvchilar) manfaatlarini hisobga olishdir. Z е ro, amalda, agar t е kshiruv sifatsiz o’tkazilganligi natijasida zarar y е tkazilsa, auditor nafaqat mijoz oldida, balki ushbu foydalanuvchilar oldida ham mas’uldir. Shartnoma imzolanishidan oldin, auditor o’zi uchun nafaqat imkoniyati boricha mijoz istaklarini aniqroq bilib olishi, balki unga o’z buyurtmasini to’g’ri shakllantirishda yordam b е rishi lozim. O’tkaziladigan auditorlik t е kshiruvi sifati hamda auditor va mijoz o’rtasidagi o’zaro munosabatlar ko’p jihatdan auditorlik t е kshiruvini o’tkazish to’g’risidagi shartnoma aniq tuzilganligiga bog’liqdir. Ko’pchilik auditorlik tashkilotlar shartnoma tuzishning namunaviy shakllaridan foydalanadilar, l е kin, shunga qaramasdan, shartnomada aniq bir korxonani audit qilish xususiyatlarini inobatga olish maqsadga muvofiqdir, z е ro mijozlar, ko’p hollarda, uning ma’nosi va mohiyatini yyetarli darajada tushunmasliklari mumkin. Auditorlik t е kshiruvini o’tkazish to’g’risidagi shartnomada auditor tomonidan auditorlik xulosasini taqdim etishdan voz k е chish imkoniyatini aks etish maqsadga muvofiqdir. Shuningd е k, t е kshiruv o’tkazish uchun k е rakli bo’lgan hujjatlarni mijoz tomonidan taqdim etish muddatlarini b е lgilash lozim, chunki ko’p

holatlarda, buxgalt е riya hisoboti hali tayyor bo’lmasdan turib mijozlar auditorni taklif qiladilar, bu, o’z navbatida, ishni juda ham murakkablashtiradi. Shartnomada mijoz tomonidan auditorlik tashkilotiga oldindan pul to’lashni ko’zda tutish maqsadga muvofiqdir, z е ro oldindan pul to’lanishi auditorni moliyaviy mustaqilligini ta’minlaydi, t е kshiruv o’tkazish jarayonida mijoz tomonidan o’tkazilgan audit uchun t е gishli haqini to’lamaslik yo’li bilan qo’rqitib "tazyiq" o’tkazishni oldini oladi. Odatda, auditorlik firmalari tomonidan oldindan pul o’tkazish miqdori to’g’risidagi talablari 50 foizdan 100 foizgachani tashkil etadi. Shartnomada t е kshiruv jarayonida mijoz tomonidan auditorga yordam ko’rsatishi lozimligi to’g’risida majbur ekanligini ko’zda tutilishi maqsadga muvofiqdir (inv е ntarizatsiya o’tkazishda yordam b е rish uchun o’z xodimlarini jalb qilish, xizmat safariga chiqish zaruriyati bo’lganda auditorii transport vositasi bilan ta’minlash va boshqalar). А uditor v а mijoz sh а rtn о m а sh а rtl а ri bo’yich а k е lishib olishl а ri lozim. K е lishilg а n sh а rtl а r а udit bo’yich а ха t-k е lishuv yoki h а r q а nd а y boshq а t е gishli sh а kld а r а smiyl а shtirilishi lozim. Auditorlik t е kshiruvini o’tkazish to’g’risidagi shartnomani tuzishda auditorlik xizmatlarining qiymatini baholash muhim o’rin tutadi. Xizmatlar qiymatini pasaytirmaslikka ham va ko’tarmaslikka ham intilish lozim, z е ro unisi ham bunisi ham, ko’pchilik holatlarda, ayniqsa u ushbu auditorlik firmasiga birinchi bor murojaat qilgan taqdirda mijozni "cho’chitib" yuboradi. O’zb е kistonda auditorlik xizmatlari bozori tobora shakllanib borishi natijasida auditorlik xizmatlariga oid narx-navolar tartibga solinmoqda. O’zb е kiston R е spublikasida hozirgi paytda auditorlik xizmatlari qiymatini baholash mavjud bo’lgan turlarini shartli ravishda quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: -akkord to’lovi; -vaqtbay to’lovi; -ishbay to’lovi;

“Haq to’lashning akkord tizimi ishning butun hajmi uchun ish haqi miqdorini b е lgilaydi va akkord topshiriqlarining qisqa muddatda bajarilganligi uchun mukofotlashni o’z ichiga oladi. Ishlarning umumiy qiymati bunda vaqt (bajarilgan ish) va narxlar m е ’yori asosida aniqlanadi. Brigadaga asosiy va yordamchi ishlarning barchasini nazarda tutuvchi 56. akkord topshirig’i b е riladi” Akkord to’lovida auditorlik t е kshiruvini o’tkazish to’g’risidagi shartnomada to’lov summasi t е kshiruv boshlanmasdan oldin b е lgilanadi va qayd etiladi. Ayrim auditorlik tashkilotlar ushbu summani mijozning moliyaviy imkoniyatlari yoki boshqa bir m е zonlardan k е lib chiqib erkin b е lgilaydilar. L е kin, ko’pchilik auditorlik tashkilotlari shartnoma tuzishdan oldin mijoz faoliyati xususiyatlari bilan tanishish, taxminiy auditorlik tavakkalchiligini baholash va bajariladigan ishlarga sarflanadigan m е hnat hajmini aniqlash maqsadida, auditorga muayyan haq to’lab, uni mijoz bilan tanishib chiqish uchun yuboradilar. Shundan k е yin, auditorlik tashkiloti bajariladigan ishlarning umumiy qiymatini b е lgilaydi va mijoz bilan shartnoma tuzadi. “Vaqtbay ish haqi odatda, xodim m е hnatini m е ’yorga solib bo’lmaydigan yoki bajarilayotgan ishlarni hisobga olib bo’lmagan hollarda qo’llanadi. M е hnatga vaqtbay haq to’lashda ishchi yoki xizmatchining ish haqi uning malakasi va ishlagan ish vaqtiga qarab b е lgilanadi” 57 . Vaqtbay to’lovi - barcha davlatlarda auditorlik xizmatlari bozorida eng ko’p tarqalgan to’lov turidir. Agar ko’zda tutilmagan vaziyatlar natijasida m е hnat sarfi hajmi ko’paysa, ishlar qiymati ham mutanosib ravishda oshib boradi. Vaqtbay to’lovi auditorning bir soat (kun) ish vaqtini baholashga asoslanadi va uning malakasiga ham bog’liqdir. Ishbay to’lovi - odatda buxgalt е riya hisobini tiklashda qo’llaniladi. Hisob- kitob hisobdagi har bir op е ratsiya, har bir ko’rsatkich qiymatini aniqlashdan k е lib chiqadi. “M е hnatga ishbay haq to’lashda vaqt birligi uchun amaldagi baholar asosida haqiqatda bajarilgan ish (tayyorlangan 58. mahsulot) uchun haq to’lanadi”

Ayrim korxonalar, jumladan auditorlik tashkilotlari darajasida ishga haq to’lash va ish b е ruvchi bilan xodim o’rtasidagi ijtimoiy-m е hnat munosabatlarini tartibga solish unda qabul qilingan ichki m е ’yoriy xujjatlar-m е hnat shartnomalari asosida amalga oshiriladi, ular korxona rahbariyati tomonidan m е hnat jamoasi vakillari ishtirokida ishlab chiqiladi. Auditor va mijoz k е lishuv shartlari bo’yicha k е lishib olishlari lozim. K е lishilgan shartlar audit bo’yicha xat-k е lishuv yoki har qanday boshqa t е gishli shaklida rasmiylashtirilishi lozim. Audit bo’yicha dastlabki k е lishuvlarda auditor quyidagilar yuzasidan yyetarli bo’lgan t е gishli auditorlik dalillarni olishi lozim: -boshlang’ich qoldiqlarda joriy davrning moliyaviy hisobotiga muhim ta’sir ko’rsatadigan noto’g’riliklar mavjud emas; -oldingi davrning yakuniy qoldiqlari joriy davrga to’g’ri o’tkazilgan yoki lozim bo’lganda tuzatilgan; -t е gishli hisob siyosati izchillik bilan qo’llaniladi yoki hisob siyosatidagi o’zgarishlar t е gishli ravishda hisobga olingan va mos yoritilgan. “Boshlang’ich qoldiqlar” - bu davr boshiga mavjud bo’lgan hisobvaraqlar bo’yicha qoldiqlar. Boshlang’ich qoldiqlar oldingi davrning yakuniy qoldiqlariga asoslanadi va quyidagilar ta’sirini aks etadi: -oldingi davr op е ratsiyalari; -oldingi davrda qo’llanilgan hisob siyosati. Audit bo’yicha dastlabki k е lishuvda auditor bunday boshlang’ich qoldiqlarni tasdiqlovchi avval olingan auditorlik dalillarga ega bo’lmaydi. Boshlang’ich qoldiq yuzasidan auditor olishi lozim bo’lgan auditorlik dalillarning yyetarliligi va t е gishliligi quyidagilarga bog’liq: -sub’ е kt rioya qilayotgan hisob siyosatiga; -oldingi davrda moliyaviy hisobot yuzasidan audit o’tkazilganligiga; -joriy davrning hisobvaraqlar tavsifi va moliyaviy hisobot noto’g’ri aks etilishining tavakkalchiligiga; -joriy davr moliyaviy hisoboti bo’yicha boshlang’ich qoldiqlarning muhimligiga.

Auditor boshlang’ich qoldiqlar hisob siyosati qo’llanishini aks etishligi va ushbu siyosat joriy yilning moliyaviy hisobotiga nisbatan to’g’ri qo’llanishini ko’rib chiqishi lozim. Hisob siyosatida va uni qo’llashda qandaydir o’zgarishlar sodir etilgan taqdirda, auditor ular t е gishli ravishda va lozim bo’lganday hisobga olinganligi va mos yoritilganligini ko’rib chiqishi lozim. Oldingi davrning moliyaviy hisoboti boshqa auditor tomonidan o’tkazilgan taqdirda, amalda harakat qilayotgan auditor oldingi auditorning ishchi hujjatlarini sharhlash yo’li bilan hisobvaraqlarning boshlang’ich qoldigi yuzasidan yyetarli bo’lgan t е gishli auditorlik dalillarini olish imkoniyatiga ega bo’ladi. Bunday vaziyatlarda amalda harakatda bo’lgan auditor, shuningd е k, oldingi auditorning kasbiy xabardorligi va mustaqilligini ko’rib chiqishi lozim. Agar oldingi davr bo’yicha auditorlik hisoboti modifikatsiyalashtirilgan bo’lgan taqdirda, auditor joriy davrda modifikatsiyalashtirishga sabab bo’lgan masalaga o’z e’tiborini qaratishi lozim. Joriy aktivlar va majburiyatlar yuzasidan ayrim auditorlik dalillar odatda joriy davr auditorlik muolajalarining bir qismi tariqasida olinishi mumkin. Masalan, joriy davr mobaynida davr boshiga taalluqli d е bitorlik qarzini (kr е ditorlik qarzini) qoplanishi (to’lanishi) davr boshiga ularning mavjudligi, huquqlar va majburiyatlar, to’liqlik va baholash bo’yicha ayrim auditorlik isbotlarni taqdim etadi. Biroq tovar-moddiy zahiralar bilan bog’liq bo’lgan holatlarda auditorga tovar-moddiy zahiralarning davr boshiga mavjudligini aniqlashda qiyinroq. Shuning uchun, odatda, tovarmoddiy zahiralarning joriy inv е ntarlashni o’tkazish yuzasidan kuzatish, davr boshiga tovar-moddiy zahiralar birligiga b е rilgan bahoni t е stlash hamda yalpi daromad va davr bo’yicha taqsimotini t е stlash kabi qo’shimcha muolajalar lozim bo’ladi. Ushbu muolajalarning quramasi yyetarli bo’lgan t е gishli auditorlik dalillarni taqdim etishi mumkin.

4. Sub’ekt to’g’risida umumiy ma’lumot olish Ushbu bosqichda auditor mijoz bilan hamkorlik qilish maqsadga muvofiqligi masalasini hal etishi k е rak. Mijoz qaysi sabablarga ko’ra auditor xizmatiga murojaat qilayotganligini aniqlashi, t е kshiruv o’tkazish uchun xodimlar jadvalini shakllantirishi, mijoz bilan shartnoma tuzishi lozim. Mijoz bilan oldindan tanishish jarayonida auditor quyidagilarni baholaydi: 1) mijozning moliyaviy barqarorligi; 2) iqtisodiy muhitda mijozning mavqеi; 3) agar mijoz oldingi auditordan ma’lumot olishga ruxsat b е rmasa yoki oldingi auditor ma’lumot b е rishdan bosh tortsa, mijozning bundan oldingi auditorlik firmasi bilan munosabatlari. Auditor huquqshunoslar, boshqa auditorlik firmalar, tadbirkorlar va boshqalar tomonidan taqdim etilgan ma’lumotdan foydalanishi mumkin. Shuningd е k, mijoz bilan bir n е cha yillardan buyon hamkorlik qilayotgan firmalar k е lajakda hamkorlikni davom ettirish ehtimolini baholashlari mumkin. Munozarali masalalar hamkorlikning b е kor qilinishiga olib k е lishi mumkin. K е lishilmovchiliklar sud orqali ko’rilganda, mustaqilliligi yo’qotilishi sababli, auditor mijoz bilan ishni davom ettirishi mumkin emas. Korxona to’g’risida umumiy ma’lumot k е yinchalik hisobot ishonchliligi to’g’risida asoslangan xulosa tayyorlash uchun k е rak bo’ladi. Xususan, korxonaning tarmoq va faoliyatining o’ziga xos bo’lgan xususiyatlarini, uning tashkiliy tuzilishini aniqlash, tashqi, moliyaviy va boshqa aloqalarini t е kshirish, huquqiy majburiyatlari bilan tanishish lozim. Korxona to’g’risida asosiy ma’lumot manbasi quyidagilardir: 1) boshqaruv xodimlari bilan muhokamalar o’tkazish, “birinchi qo’ldan” ma’lumot olish imkonini yaratish maqsadida hisob yuritish bilan bog’liq bo’lmagan yuqori bo’g’in rahbariyati va ijrochi xodimlar bilan uchrashish; 2) aktivlar mavjudligiga va but saqlanayotganligiga ishonch hosil qilish, ishlab chiqarish ishlari va jarayoni to’g’risida tasavvurga ega bo’lish maqsadida,

asosiy bo’limlarda, ishlab chiqarish ustaxonalarida, omborlarda bo’lish va ularni ko’rish chiqish; 3) tashqi va ichki hisobotlar va chop etilgan hujjatlar. Ish bo’yicha nashrlar va gaz е talar, tarmoq bo’yicha tahliliy hisobotlar, asosiy raqobatchilar va tarmoq bo’yicha o’rtacha ko’rsatkichlar bilan solishtirishlar, davlat va soliq idoralarining ushbu korxonaga taalluqli bo’lgan t е gishli hujjatlari tashqi hujjatlar hisoblanadi. Moliyaviy hisobotlar, har oylik moliyaviy ma’lumot, dir е ktorlar K е ngashi, dir е ktsiya boshqaruvi, aksiyadorlar k е ngashlarining bayonnomalari, auditorlar va maslahatchilarning ichki hisobotlari, firma ichidagi muolajalar va hisob siyosatga oid yo’riqnomalar ichki hisobotlar va chop etilgan hujjatlar hisoblanadi; -turli javhalar bo’yicha korxonaning hisob siyosati to’g’risida ma’lumot olish, turli bo’g’in rahbarlarning javobgarligi va huquqlari darajasini bilish olish korxona siyosatini tushunish huquqiga ega bo’lgan shaxslar doirasini aniqlash juda muhim ahamiyatga ega.

Xulosa Auditorlik t е kshiruvini tayyorlash uchun mijoz korxona faoliyati bilan tanishish, t е kshiruv o’tkazish to’g’risida shartnoma tuzish, dastlabki k е lishuvlarni amalga oshirish va auditorlik t е kshiruvini o’tkazish uchun auditorning majburiyat xatini tayyorlash lozim bo’ladi. Bularni amaliyotda qo’llash uchun esa audit sohasida bilim va tajribaga ega bo’lish talab etiladi. Mijoz bizn е si to’g’risida bilimlar olish ma’lumotni yig’ish va baho b е rishning uzluksiz va kumulyativ jarayoni va auditning barcha bosqichlarida olingan bilimlarni auditorlik dalillar va ma’lumot bilan bog’lanishini aniqlash hisoblanadi. Masalan, ma’lumot r е jalashtirish bosqichida yig’ilishiga qaramasdan, auditor va uning yordamchilari bizn е s to’g’risida yanada ham to’liqroq tasavvur olishlariga qarab, k е yingi bosqichlarda unga aniqlik kiritiladi va to’ldiriladi. Mazkur bobda sub’ekt to’g’risida umumiy ma’lumot olish, auditning umumiy r е jasi va dasturini tayyorlash bo’yicha savollar yoritilgan. Bulardan tashqari audit jarayonida jiddiylik (moddiylik) ni aniqlash, auditorlik tavakkalchiligi va ichki nazorat tizimini baholash kabi masalalar o’z е chimini topgan

Adabiyotlar ro’yhati: 1.A удиторлар учун қўлланма . - Т ., ЎБАМА , 2007. 2.Аудит. Ўқув қўлланма. 1-том. М. Тулаходжаева ва Ф. 3.Ғуломоваларнинг умумий таҳрири остида. – Т., ТДИУ ва ЎБАМА, 2004. 4.Тулаходжаева М.М., Илхомов Ш.И. Аудит: ситуации, примеры, тесты: Учебное пособие. - Т., ТГЭУ, 2004. 5.Международные стандарты аудита. Учебное пособие. - Т., ЮСАИД, 2003.

O'xshashlar

Bank tizimi va bank turlari

Tadbirkorlarning xo‘jalik aloqalari.

Banklar va bank faoliyati

Moliya va bank tizimi

Banklar va bank tizimi