Tеxnik tizimlarni axborot bilan ta’minlash va ularni boshqarishda qo’llaniladigan xujjatlar va ularlarni yuritish

Tеxnik tizimlarni axborot bilan ta’minlash va ularni boshqarishda qo’llaniladigan xujjatlar va ularlarni yuritish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58.5 KB

Ko'chirib olish

Tеxnik tizimlarni axborot bilan ta’minlash va ularni boshqarishda qo’llaniladigan xujjatlar va ularlarni yuritish Reja: 1.Axborot turlarini to’plash usullari. 2.Axborot to’plash manbalari va ularlarga qoyiladigan talablar. 3.ATKlarda texnika xizmatida qo’laniladigan xujjatlar ularni turlari va rasmiylashtirish tartibi.

1.Axborot turlarini to’plash usullari. ATKdagi boshqarish jarayonlari tsikllar bilan kechadi va nisbatan yopiq xuxsusiyatga ega. Boshqarish tsikli boshqarilayotgan ob’ekt (ATK, tsex,uchastka va b.)ning holati haqida axborot yig’ishdan boshlanadi, so’ngra bu axborot qaror qabul qilish uchun tahlil qilinadi, nihoyat, bu qarorlar bajaruvchilarga etkaziladi. Sunday qilib, boshqarish asosida ob’ektning holati haqidagi axborot yotadi. Bu axborot olinishi mumkin bo’lgan manbalar: -korxonada mavjud hisobga olish tizimi; -me’yoriy va ma’lumotnoma xujjatlari; -tanlab-tanlab o’tkaziladigan kuzatuvlar va xodimlardan surishtirishlar; - tajribalarni umumlashtirish va tahlil qilish. Ishlab chiqarishni hisobga olish korxona faoliyatidagi texnik, iqtisodiy va boshqa ko’rsatkichlarni (masalan, yonilg’ining amaldagi sarfi, TXKlarning rejadagi va amaldagi davriyligi, buzilishlar orasida o’tilgan yo’l va sh.k.) qayd etishdan iborat. Ishlab chiqarishga va xo’jalik faoliyati bo’yicha bajarilgan amallar haqidagi ma’lumotlar birlamchi qog’oz yoki elektronli tashuvchilarda natural, qiymat yoki boshqa ko’rinishlada qayd etiladi. Ma’lumotlarni qayta ishlashni soddalashtirish va komp’yuter qo’llash imkoniyati maqsadida boshqarilish ob’ektlari va texnologik amallar kodlashtirilishi mumkin. ATK ishlab chiqarish bo’linmalari va xizmatlarning majmuasidan iborat bo’lib,ularning har birida muayyan masalalar hal qilinadi. Hamma bo’linmalarni ikki qismga ajratish mumkin: vazifalarni korxona hududida bajaruvchi va hududidan tashqarida bajaruvchi. Bo’linmalar va xodimlarning faoliyati turli xujjatlarda qayd etiladi( tabellar,yo’lga chiqish haqida naryadlar, yo’l tati’mirlash varaqalari, ehtiyot qismlarni olish uchun talabnoma va sh.k.). Korxona faoliyatining natijalari turli hisobotlarda va ma’lumotlari ko’rinishida rasmiylashtirailadi. Shunday qilib, axborot manbalari bo’lib ATKning bo’linmalari xizmat qiladi, ulardagi xodimlar muayyan xildagi ishlarni bajaradilar.

Bo’linmalar va xodimlarning faoliyati turli xujjatlarda qayd qilindi (yo’l varaqasi, ta’mirlash varaqasi, yonilg’I berish xujjati, htiyot qismlar olish uchun talabnoma va b). Hozirgi paytda hujjatlar tarkibi va shakliga qo’yilgan yagona talablar yo’q, lekin ularni (saqlanadigan axborot turiga qarab) uch xilga ajratish mumkin: me’yoriy, birlamchi va ikkilamchi. Yozilgan axborot ma’mulumotlar, ma’lum muddat ichida o’zgarmay qoladigan xujjatlar, me’yoriy deyiladi (TXKlarning davriyligi, yonilg’I sarfi me’yorlari, detallarning omborxona raqamlari va b.). Joriy ishlab chiqarish faoliyatlari haqidagi axborot qayd etiladigan hujjatlar, birlamchi deyiladi (yo’l varaqalari, ta’mir uchun talabnoma, ehtiyot qismniolish uchun talabnoma va b.) Ularda me’yoriy va tatistic xujjatlardan olingan axborot ham bo’lishi mumkin. Ikkilamchi xujjatlarda birlamchi xujjatlardan tanlab olib, guruhlarga ajratish natijalari (ehtiyot qisimlar sarfi haqida ma’lumotlar, yoqilg’ini tejash uchun mukofot hujjati, avtomobillarning ta’mirda turgan vaqti haqida ma’lumotlar va b.), me’yoriy va ma’lumotnoma va boshqa axborotlar yoziladi. Xujjat axborot tashuvchi sifatida korxonaning qator bo’linmalaridan o’tadi va ularning har biri hujjatga ma’lum axborotlarni qo’shadi yoki undan olib foydalanadi. Xujjatlar majmuasi, ularning o’tish yollari bilan birga olib qaraganda xujjatlar auylanmasini yoki korxonadagi axborotlar oqimini bildiradi. Bu oqim har bir korxona uchun o’zgacha, o’ziga xos bo’ladi. Shunga qaramay, xujjatlar oqimi maqsadga qanchalik muvofiq ekanini quydagi ko’rsatkichlar bilan baholash mumkin(boshqa sharoitlar bir xil bo’lganda): -qayta ishlanadigan axborotlar hajmi(xujjat, masala, bo’linma, ATK miqyoida); -me’yoriy va ma’lumotnoma, birlamchi va ikkilamchi axborotlar hajmining nisbati; -axborotni takrorlash darajasi(xujjat, masala, bo’linma, ATK miqyoida); - ma’lumotlarni qayta ishlash qiyinligi va sh.k. ATKda hisoblash texnikasi bo’lmasa, xujjatlar qo’l kuchi bilan qayta ishlanadi. Axborot texnologiyalarini qo’llash natijasida hujjatlar aylanmasi bir

muncha o’zgaradi, chunki ma’lumotlarning komp’yuterdagi bazasidan foydalaniladi. Unda barcha me’yoriy va ma’lumotnoma axborotlari (MMA), birlamchi xujjatlardagi ma’lumotlar saqlanadi va ikkilamchi xujjatlar avtomatlashgan tarzda shakillanadi. Xujjatlar aylanmasidagi o’zgarishlarni qo’llanayotgan axborot texnologiyalarining mukammallik darajasini quydagi ko’rsatgichlar yordamida baholash mumkin: -xodimlar qo’l kuchi bilan qayta ishlaydigan axborot hajmi; - axborot tizimining ma’lumotlar bazasida (MB) saqlanayotgan MMA hajmi -Mbga klaviatura orqli ma’lum vaqt oralig’ida kiritilgan joriy axborot hajmi; - axborot tizimining aloqa kanallari bo’yicha uzatiladigan axborot hajmi; Amalda, har qanday xujjat ikki qisimdan –bayon qismi va axborotlardan iborat. Bayon qismi xujjatning o’zini tavsiflaydi( nomi, raqami, sanasi va b.). axborot qismi bir xil yozuvlar ketma-ketligidan iborat. Xujjatdagi axborot hajmi: Wxuj =Wb-Wa, Bu erda Wb –bayon qismining hajmi; kb Wa- axborot qismining hajmi; kb O’z o’rnida bayon qismining hajmi: Wo=Ʃ Wi Bu erda, Wi- hujjatning bayon qismidagi i-joydagi axborot hajmi n- bayon qismidagi i-joylar soni. Axborot qismining hajmi: Wu= Nz Ʃ Wj Bu erda Nz – axborot qismidagi yozuvlar soni; Wj- axborot qismining j- joyidagi axborot hajmi ; m- joylar soni. Yuqoridagi formulalar yordamida hujjatlarni magnitli tashuvchilarda saqlash uchun disklar miqdorini, mahalliy tarmoqning yuklamasini aniqlash, axborot tizimini loyihalashda texnika vositalarini va ma’lumotlar bzasini boshqarish tizimi(MBBT)ning turini tanlash mumkin.

2.Axborot to’plash manbalari va ularlarga qoyiladigan talablar Texnik xizmat xodimlari bir-biri bilan bog’langan masalalar majmuasini hal qiladilar. Xodimlarning ishi natijalari ma’lum hujjatlarda qayd etiladi. Axborotlar darajasida korxonaning hamma bo’linmalari bir-biri bilan o’zaro ta’sirda bo’ladi. ATKning texnik xizmatining hujjatlar aylanmasi 120 dan ortiq hujjatlardan iborat. Bundan 21 foizinin birlamchi natijalar tashkil qiladi(texnik pasportlar, yo’l varaqalari, ta’mirlash varaqalari, ehtiyot qismlar uchun talabnomalar va sh.k) MMA hujjatlar ulushi 6%( yo’nalishlar ish rejimi, yonilg’I sarfi me’yorlari, shinalar resursi, TXKlar davriyligi va qiyinligi va sh.k). Ikkilamchi hujjatlar ulushi 73%. Bular turli hisobotlar (ma’lumotnomalar, umumlashmalar, hujjatlar, kartotekalar, jurnallar va x.k). ATKda biro y davomida qayta ishlanadigan axborot hajmi, bir avtomobil hisobiga taxminan 50 kb. Bu hajimda MMAning ulushi 3%, qayta ishlanadigan axborot hajmining yarmidan ortig’i 55% birlamchi hujjatlarda , ikkilamchi hujjatlarda-taxminan 42%. Birlamchi hujjatlar bilan bir nechta bo’linma shug’ullanadi.Masalan, ehtiyot qismlar uchun talabnoma quydagi yo’llardan o’tadi: avtokolonna-BM- omborbuxgalteriya. Bunda, har bir bo’linma hujjatga o’z ma’lumotini qo’shadi, lekin birbirini takrorlamaydi. Ikkilamchi hujjatlar birlamchilardagi axborotni to’la yo qisman takrorlaydi. Masalan, ehtiyot qism berilayotganda ombordagi kartotekaga talabnomadagi ma’lumot ko’chiriladi, ehtiyot qismni qabul qilishda esa –nakladnoydan axborot ko’chiriladi. Yo’l varaqalarini qayta ishlashda ko’plab umumlashmalar, ma’lumotnomalar, hisobotlar shakillanadi, bunda, varaqalardagi ma’lumotnomalar saralanadi va boshqa hujjatlarga ko’chiriladi(avtomobillarning markasi, muayyan avtomobillar, avtokolonnalar, va b. bo’yicha). Hujjatlar aylanmasining tahlili ko’rsatishicha, ikkilamchi hujjatlarorlanning 77 % mazmuni takrorlangan axborotdan iborat, ularning 23% birlamchi hujjatlarni qisman takrorlaydi. Bular boshqarish tizimini

avtomatlatirishni taqazo qiladi. Korxonaning har bir bo’linmasi o’ziga tegishli xujjatlarni shakillantirishga harakat qiladi, natijada axborotlar takrorlanadi, bir xujjatdan ikkinchisiga ko’chirish uchun qo’shimcha vaqt ketadi va ma’lumotlarqisman buzilishi mumkin. ATKda axborot tizimini yaratishdan oldin birinchi navbatda xujjatlar aylanmasini takomillashtirish va soddalashtirish kerak. EHMga kiritilishi lozim bo’lgan me’yoriy va ma’lumotnoma axborotlari va birlamchi xujjatlarning eng kam turlarini saqlab qolish kerak, ikkilamchi hujjatlarni saqlash, qidirish, uzatish va shakillantirish jarayonlarini to’liq avtomatlashtirish kerak, shunda xodimlar qo’lda bajariladigan ishlardan xolis bo’ladilar. 3. ATKlarda texnika xizmatida qo’laniladigan xujjatlar ularni turlari va rasmiylashtirish tartibi. . Ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarishni axborotlashtirishda zamonaviy axborot tizimlariga xos umumiy qoidalarga suyanish kerak. Har qanday axborot tizimining asosi-ma’lumotlar bazasi(MB). Xodimlar bu bazaga amaliy dasturlar paketi(ADP) yoki avtomatlashtirilgan ish o’rinlari (AIO’)orqali kiradilar. AIO’bu- xodimning ish o’rniga joylashgan texnika va dasturlar majmuasi sbo’lib, avtomatlashtirilgan dialog rejimida boshqaruv vazifalaridan ayrimlarini bajarish imkonini beradi. AIO’larini shartli ravishda Mbga ma’lumot kirituvchi va Mbdan ma’lum chiqarib beruvchi toifalarga ajratish mumkin. M’lumotlar kiritishni quydagicha kechadi: 1) Birlamchi xujjatlardan (texnik passport, yo’l varaqasi va b.); 2)ATK xodimlaridan (ta’mir uchun buyuritma, ehtiyot qismlarni olish uchun talabnoma va b.); 3) Ob’ektlarni avtomatik identifikatsiyalash vositalaridan (magnitli,shtrixli, radiochastotali va. B.). Agar birlamchi xujjat tashqaridagi korxonalarda vujudga kelsa (masalan, avtomobilning texnik pasporti), m’lumotlar komp’yuterga tayyor hujjatdan

kiritiladi. Agar xujjat ATKning o’zida vujudga kelsa (masalan,ta’mirlash varaqasi), uni qo’l kuchi bilan shakillantirishga zarurat yo’q.Nosozlikning xususiyati haqidagi m’lumotlar komp’yuterga xodimning so’zi bilan kiritilishi mumkin(mas. Xaydovchi), xujjat esa (zarurat bo’lsa) avtomatik tarzda shakillanadi va qog’ozga chiqariladi.Agar axborotning mutlaq haqqoniyligi talab etisa, m’lumotlarni xodim orqali emas, qandaydur avtomatik usul bilan komp’yuterga kiritishning texnik iloji bor. Bunda ob’ektlarni avtomatik identifikatsiyalash vositalari ishga tushadi. Bunday paytda, hatto birlamchi hujjatga ham ehtiyoj qolmadi, tizim avtomatik tarzda m’lumotlar tayyorlanadi(mas. Yo’lga varaqasiz chiqqan haydovchilar haqida m’lumotlar). Tabiiyki, axborot tizimlarini yaratishda ikkinchi yo uchunchi yo’lni tanlash kerak. Axborotni Mbdan olish ikki usulda kechadi: 1)korxona bo’linmalarining faoliyati haqidagi hisobot (chiqariladigan) qog’ozlarni shakillantirish va manitor ekraniga yoki qog’ozga chiqarish; 2) ekspert tizimi yordamida boshqaruvchi qarorlarni olish. Hisobot (chiqariladigan) qog’ozlarni shakillantirish, bu eng engil, an’anaviy yo’l, biroq xodimlar etarlicha bilim va tajribaga ega bo’lishi kerak. Bu-ikkilamchi xujjatlarni tahlil qilib, to’g’ri qarorlar qabul qilish uchun kerak. Ekspert tizimlardan foydalanish-dasturlaryaratish masalasida eng murakkab yo’l, biroq qabul qilinadigan qarorlarning ilmiy dalillanishi va optimalligi nuqtai nazaridan eng samarali yo’l. ATKda axborot tizimini yaratishda quydagilar tavsiya etiladi: -ATK bo’linmalari o’rtasida axborot almashinuvi mahalliy komp’yuterlar tarmog iy’i orqali; - korxonaning barcha tuzilmasi va hujjatlar aylanmasini qayta ko’rib chiqish, y’ni birlamchi hujjatlarni iloji boricha kamaytirib, EHM da shakillantirish, ikkilamchi va oraliq tashuvchilarni bekor qilish; -MMAlarni jor m’lumotlardan ajratib olib, magnit tashuvchilarda saqlash; - korxonaning hamma bo’linmalarida yagona MMA dan foydalanish;

EHMga birlamchi axborotni bir marta kiritib, xato ketish ehtimolligini nazorat etish; - ATK bo’linmalari o’rtasida axborot almashinuvlarinikamaytirish maqsadida masalalarni qayta taqsimlash; -hamma axborot izimchalari real vaqt rejimida ishlashi; -tizimni yaratishda ma’lum bosqichlarga rioya qilish.

Adabiyotlar: 1.Avtomobillar t е xnik ekspluatatsiyasi. Qayta ishlangan va to’ldirilgan ruscha 4nashrdan (prof. Kuzn е tsov Е .S. taxriri ostida. M.: Nauka 2004 y.-535 b.) tarjima prof. Sidiqnazarov Q.M. umumiy taxriri ostida, Toshk е nt “VORIS-NASHRIYOT”, 2006.670 b. 2. Avtomobillar t е xnik ekspluatatsiyasi. O’zRO va O’MTV avtotransport Oliy o’quv yurtlari talabalari uchun darslik sifatida tavsiya etgan. Prof. Sidiqnazarov Q.M. umumiy taxriri ostida, Toshk е nt “VORIS-NASHRIYOT”, 2008.-560 b. 3.Barovskix Yu. I. va boshqalar. Avtomobillarning tuzilishi, t е xnik xizmat ko’rsatish va ta'mirlash.- Toshk е nt,M е hnat,.2001-503b. 4.Kuzn е tsov Е .S. Upravl е ni е t е xnich е skimi sist е mami. -M: MADI, 2001g. 5.T е xnich е skaya ekspluatatsiya avtomobil е y. Uch е bnik dlya VUZov. Pod r е d Е .S.Kuzn е tsova. –M. :Nauka, 2004 g. 6. Sidiqnazarov Q.M. Qodirsha е v T., Magdi е v Sh.P. Avtomobillar s е rvisi axborotnomasi. -Toshk е nt “VORIS-NASHRIYOT”, 2011.-495 b. 7.Avtotransport vositalari s е rvisi. 1 va 2 qismlar. Prof.M.A.Ikromov taxriri ostida. Toshk е nt, Alish е r Navoiy nomidagi O’zb е kiston milliy kutubxonasi nashriyoti, 2011y.

O'xshashlar

Tеxnik tizimlari va ularni boshqarish uslublari xaqida tushincha

Tеxnik tizimlar bakalavri, muqandisi va magistirining ishbilarmonlik xususiyatlari

Axborot-kutubxona muassasalarid axborot va ular bilan ishlash

Iqtisodiy kibеrnеtikaning asosiy tushunchalari

Axborot tizimlarining turlari va ularning funktsiyalari