Jazoning shafqatsizligi emas, balki uning muqarrarligi afzal - Huquqshunoslik - Referatlar

Jazoning shafqatsizligi emas, balki uning muqarrarligi afzal

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

107.5 KB

Ko'chirib olish

Jazoning shafqatsizligi emas, balki uning muqarrarligi afzal Keyingi yillarda jahon hamjamiyati doirasida o`lim jazosi borasida turli fikr- mulohazalar avj olayotganligi mazkur jazo turini o`rganib, chuqurroq tahlil qilishni taqozo etmoqda. Shunday ekan, jahon tajribasida o`lim jazosining tarixi, bu borada naza riyotchilarning fikrlari nimalardan iborat va jazoning bu turi alohida davlatlar tajribasida qanday qo`llanilmoqda, degan sa vollar ko`pchilikni qiziqtirishi tabiiydir. Jazoning bu turi tarixiga to`xtaladigan bo`lsak, u kishilik tarixi kabi uzoq davrlarga borib taqaladi. Bunday jazo turli xildagi jinoyatlarga, ko`proq qotillik, xiyonat, xoinlik kabi ji noyatlar uchun qo`llanilgan. Bu jazoni amalga oshirish shakllari esa odatda, toshbo`ron qilish, suvda cho`ktirish, osish, boshini tanasidan judo qilish, Yevropada omma oldida chormixga tortish kabi usul larda ijro etilgan. Xo`sh, insoniyat taraqqiyotining yangi bosqichi sifatida inson huquq va erkinliklari oliy qadriyat sifatida e`tirof etilayotgan bugungi kunda jazoning bu turiga nisbatan qanday munosabatda bo`linmokda? Shuni aytish kerakki, bu borada dunyo davlatlari tajribasi turlichadir. Jahondagi 90 ga yaqin davlatlarda o`lim jazosi rasmiy ravishda bekor qilingan bo`lsa, yana shuncha davlatda ushbu jazo amalda qo`llaniladi. Jazoning bu turi bekor qilingan davlatlarda bir umrlik ozodlikdan mahrum qilish jazosi joriy qilingan. Jazoning bu turi xususidagi dastlabki munozaralar XVIII asr o`rtalarida yuzaga kelgan. Italiyalik taniqli faylasuf Chezare Bekkarianing 1764 yilda yozilgan "Trftto dei delitti e delle penel” ("Jinoyat va jazolar bayoni") asari bu borada yaratilgan yetakchi nazariy manba sifatida tan olinadi. Albatta, jazoning bu turini tanqid qiluvchilar uni shafqat siz va inson qadr- qimmatini kamsituvchi jazo sifatida ta`kid lashsa, himoya qiluvchilar esa uni boshqa fuqarolarning huquqlari ni himoya qilish va jinoyatchilikning oldini olish borasidagi eng samarali usul sifatida qo`llab-quvvatlaydi. Biroq jazoning bu turi jinoyatchilikning oldini olish borasidagi ta`siri haqidagi fikrlar asosli munozarani

keltirib chiqaradi. Chunki so`nggi payt larda o`tkazilayotgan ijtimoiy tahlillar va statistik ma`lumot lar shuni ko`rsatmoqdaki, ko`p davlatlar tajribasida o`lim jazo - sining joriy qilinishi jinoyatchilik ko`lamining pasayishiga olib kelmayapti. Bu haqda Ch.Bekkaria o`zining "Jinoyat va jazolar bayo ni" asarida shunday ta`kidlaydi: "Jinoyatchilikning oldini olishda jazoning shafqatsizligi emas, balki uning muqarrarligi ko`proq ahamiyatga ega". YA`ni shaxs sodir qilmoqchi bo`lgan jinoyati uchun shafqatsiz jazo mavjudligini emas, balki jinoiy qilmish uchun, albatta, jazosiz qolmasligini anglashi lozim. Shundagina jinoyatchilikning oldini olish borasidagi kurash samara berishi mumkin. Jahondagi ko`p davlatlar o`lim jazosini qo`llashning cheklan gan tizimini ishlab chiqqan bo`lsa-da, mazkur jazo birinchi bo`lib 1846 yil AQShning Michigan shtatida bekor qilindi. Shundan so`ng keyingi 20 yil ichida Venesuela (1863), Portugaliya (1867) davlat lari ham jazoning bu turi amaliyotiga rasmiy ravishda chek qo`ydi lar. XX asr boshlariga kelib, boshqa bir qator davlatlarda ham o`lim jazosi bekor qilindi. Braziliya, Monako, Islandiya, Panama davlatlarida esa o`lim jazosi rasmiy bekor qilinmagan bo`lsa-da, bu jazo mazkur davlatlar sudlov amaliyotida butunlay qo`llanil maydi. 1990 yilga kelib tarixda birinchi marta jahon davlatlari o`lim jazosi ahamiyatiga ko`ra teng ikkiga bo`lindi. 2000 yilga kelib esa, 72 davlatda o`lim jazosi rasmiy ravishda tugatilgan va 13 davlatda mazkur jazo favqulodda jinoyatlar uchun tayinlanishi belgilab qo`yildi. Xalqaro Amnistiya Tashkiloti 23 davlatni o`lim jazosini "De Facto" bekor qilgan davlatlar sifatida tan oldi, chunki bu davlatlar qonunchiligida o`lim jazosi rasmiy mavjud bo`lsa-da, so`nggi 10 yil mobaynida amaliyotda umuman qo`llanilmay kelinayotgan edi. Bugungi kunda dunyoning 87 davlati qonunchiligida mazkur ja zo amalda bo`lib, o`ta og`ir va shafqatsizlik bilan sodir qilingan jinoyatlar uchun qo`llanilmoqda. Lekin ba`zi davlatlar tajriba sida o`lim jazosi o`ta og`ir bo`lmagan jinoyatlarga nisbatan ham qo`llanilayotanini kuzatish mumkin. Masalan, Liviya jinoyat qonu nida alkogol importi va xorijiy valyutada savdo qilish uchun ham o`lim jazosi nazarda tutilgan.

Xalqaro Amnistiya Tashkiloti ma`lumotlariga ko`ra, 1999 yilda dunyoning 31 davlatida 1813 marta o`lim jazosi ijro etil gan. Uning 85 foizi besh davlat, ya`ni Xitoy, Eron, Saudiya Arabi stoni, Kongo Demokratik Respublikasi, AQShga to`g`ri kelishi ta`kidlangan. Yuqoridagi ma`lumotlar shundan darak beradiki, jazoning bu turi amaliyotini qisqartirish va uni bekor qilish borasida jahon hamjamiyati hamda davlatlarning ichki siyosati doirasida ko`zga ko`rinarli ishlar olib borilmokda. Mamlakatimiz mustaqillikka erishgach, sud-huquq sohasida olib borilgan islohotlar insonparvarlik nuqtai-nazaridan ji noiy jazolarni liberallashtirishga keng yo`l ochib berdi. Birgina o`lim jazosini bekor qilish borasidagi islohotlarni shartli ra - vishda to`rt bosqichga bo`lib o`rganish mumkin. Dastlabki bosqichda, ya`ni Jinoyat kodeksi (1994 yil 22 sen tabr) qabul qilingan davrda 13 moddada o`lim jazosi belgilangan edi. Ungacha amalda bo`lgan sobiq ittifoq davri Jinoyat kodeksida 30 moddada o`lim jazosi nazarda tutilgan edi. Islohotlarning ikkinchi bosqichi 1998 yilga to`g`ri keladi. Bu davrga kelib Jinoyat kodeksining yana 5 moddasidan o`lim jazosi chiqarib tashlandi va ozodlikdan mahrum qilish jazosi bilan al mashtirildi. 2001 yil 29 avgustda ma`muriy va jinoiy jazolar tizimini liberallashtirish yuzasidan qabul qilingan qonunga muvofiq Ji noyat kodeksining faqat to`rt moddasida, ya`ni qasddan odam o`l dirish, agressiya, genotsid, terrorizm jinoyatlari uchungina mazkur jazo qo`llanishi belgilandi. 2003 yil 14 dekabrda kiritilgan o`zgarti rishlarga muvofiq, Jinoyat kodeksining faqat ikki moddasida, ya`ni qasddan odam o`ldirish va terrorizm jinoyatlari uchun o`lim jazosi qo`llanilishi qayd etilgandi. 2008 yil 1 yanvardan O`zbekiston Respublikasida o`lim jazosi bekor qilindi hamda uning o`rniga umrbod yoki uzoq muddatli ozodlikdan mahrum qilish jazosi belgilandi. Bundan shu narsa anglashiladiki, yurtimizda bosqichma-bosqich o`lim jazo si O`zbekiston Respublikasining jinoiy jazolar tizimidan butun lay olib tashlandi.

O'xshashlar

Jinoyat oqibatlari va jazoning mutanosibligi

Sud-huquq islohotlarini rivojlantirishda jinoiy jazo tizimining o'rni

Sud-huquq islohotlari davrida O`zbekiston Respublikasi jinoyat qonunini liberallashtirish tushunchasi, maqsadi va asosiy yo`nalishlari

Rasmiy hisobga olinmagan (latent) jinoyatchilik

Huquq buzarlik va yuridik javobgarlik