Юк ва транспортларни божхона постларидан утказиш процесси - Транспорт - Рефераты

Юк ва транспортларни божхона постларидан утказиш процесси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

112 KB

Юк ва транспортларни божхона постларидан утказиш процесси Режа: 1. Хужжатларни расмийлаштириш. 2. Ҳужжатлаштиришнинг бошланиши ва тугатилиши. 3. Ҳужжатлаштириш операциялари. 4. Вақтинча сақлаш 5. Божхона назорати 6. Маҳсулотларни импорт қилишда Акциз ва Қўшимча Қиймат Солиғи (ККС) Калит сузлари: божхона, хужжатлар, хужжатлаштиришнинг бошланиши ва тугатилиши, хужжатлаштириш операциялари, вақтинча сақлаш, божхона назорати, маҳсулотларни импорт қилишда акциз ва Қўшимча Қиймат Солиғи.

Ҳужжатларни расмийлаштириш давомида божхона идоралари намуналар олиш ва уларни экспертиза қилишга ҳақлидирлар. Божхона назорати остидаги маҳсулотлардан яна бу маҳсулотларнинг эгалари ёки уларнинг вакиллари томонидан ҳамда давлат назорати идоралари томонидан божхона идорасининг рухсати билан олиниши мумкин. Бундай ҳолатларда божхона масъул ходими иштирок этиши лозим. Маҳсулот эгалари ҳам бу маҳсулотлардан намуналар олиниши вақтида иштирок этиш ҳуқуқига эгалар ва бу шахслар маҳсулотдан текшириш учун олинаётган намуналарни олиш ва ташишга ўз ҳисобларидан ёрдам беришлари керак. Маҳсулот намуналари текшириш мумкин бўлган кам миқдорда олинади. Юк божхонага келиб тушган кундан бошлаб 10 кундан кейин агар маҳсулот эгалари ёки уларнинг вакиллари келмаса, ёки кечиктириб бўлмайдиган шароитларда божхона идоралари томонидан маҳсулот эгаларисиз текшириш намуналари олиниши мумкин. Бундай ҳолатлар холислар иштирокида ўтказилади. Айтиб ўтиш керакки, маҳсулотлардан олинган текшириш намуналари билан боғлиқ сарфлар божхона идораси томонидан қопланмайди. Яна агар текширишлар иккинчи томоннинг талаби билан амалга оширилган бўлмаса, текшириш учун сарфланган божхона идоралари ва лаборатория харажатлари ҳам қопланмайди. Оммавий хавф, авария, катастрофалар вақтидаги зарур маҳсулотларни, тирик ҳайвонларни, бузиладиган маҳсулотлар, радиактив буюмлар, оммавий-ахборот воситалари, Ўзбекистон Республикаси Қонунчилик, ижроия ва суд ҳокимиятлари олий органларига зарур маҳсулотларни ҳамда шу кабиларни Ўзбекистон Республикаси ҳудудига олиб киришда ва олиб чиқишда улар учун божхона ҳужжатлари соддалаштирилган ва афзаллик тартибида расмийлаштирилади.

Ҳужжатлаштиришнинг бошланиши ва тугатилиши Божхона ҳужжатларини расмийлаштириш божхона идорасидаги масъул шахснинг «Маҳсулот ва транспорт воситаларини ҳисобга олиш китоби»да рўйхатга олинган аниқ турдаги маҳсулотларни ҳужжатлаштиришга тайёрлигини билдиргандан сўнг 30 минутдан ошмаган вақтда бошланиши керак. Қуйидаги ҳолатлар божхона ҳужжатларини расмийлаштириш бошланган куни ҳисобланади: 1) Ўзбекистон Республикаси ҳудудига маҳсулотларни олиб киришда божхона масъул шахси томонидан юкларни ташиб ўтувчининг божхона чегарасини ўтиш ҳақидаги билдиришномасини қабул қилган кун; 2) Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан маҳсулотларни олиб чиқиб кетишда эса божхона масъул шахси томонидан маҳсулотлар ва транспорт воситаларни олиб чиқиш мақсади ҳақидаги билдиришномани (мақсад билдиришномаси) қабул қилган кун. Ҳужжатлаштириш бошланган вақтдан бошлаб маҳсулотлар ва транспорт воситалари, уларнинг эгалари ва юк ташувчиларга нисбатан ЎзР БК амал қилади. Ҳужжатлаштирилаётган маҳсулотлардан божхона идорасининг рухсатисиз фойдаланиш божхона қоидаларини бузилиши ҳисобланади. Божхона ҳужжатларини расмийлаштириш жараёни божхона масъул шахси томонидан ҳужжатлаштирилган маҳсулотлар ва транспорт воситаларини чиқариб юборилиши ҳақидаги қарорни қабул қилгандан кейин якунланган ҳисобланади. Божхона ҳужжатлаштириш ишлари учун керак бўладиган ҳужжатлар асосий ва қўшимча ҳужжатларга бўлинади.

Асосий ҳужжатларга Божхона Юк Декларацияси (БЮК), лицензия, Ташқи Иқтисодий Алоқалар Вазирлиги коллегияси қароридан кўчирма ва бошқа давлат идораларининг рухсатномалари киради. Бу ҳужжатлар божхона ҳужжатлаштиришида зарур бўлган ҳужжатлар ҳисобланади. Қўшимча ҳужжатларга кўрсатилган маълумотларнинг ишончлилигини тасдиқловчи, божхона чегарасини кесиб ўтаётган маҳсулотларга нисбатан нотариф ёки тариф орқали тартибга солиш чораларини назорат қилиш, валюта назорати ва божхона статистикасини олиб бориш учун зарур бўлган ҳужжатлар киради. Маълум бир турдаги маҳсулотлар ва транспорт воситаларини ҳужжатлаштириш учун зарур бўладиган ҳужжатлар ва уларни олиб келиш мудлдатларини шу маҳсулотлар бўйича ҳужжатларни расмийлаштираётган божхона масъул шахси белгилайди. Ҳужжатлаштириш операциялари. Божхона ҳужжатларини расмийлаштириш ҳам 2 йўсинда олиб борилади: 1) олдиндан амалга ошириладиган ишлар; 2) асосий ишлар. Олдиндан амалга ошириладиган оепарциялар маҳсулотларга нисбатан бирор божхона режимини қўллашдан олдин импорт ёки экспорт учун таъқиқланган маҳсулотларни аниқлаш мақсадида ҳамда маҳсулотларни божхона мақсадлари учун гуруҳларга ажратишда бажарилади. Бу лперациялар божхоан идораси, юк ташувчи ва маҳсулот ва транспорт воситалари эгаларининг Ўзбекистон Республикаси ҳудудида экспорт-импорт ҳақидаги ЎзР ДБКнинг Концепцияўрсатмаларини ҳамда божхона идораси томонидан белгиланган ҳужжатлаштиришнинг асосий операциялари ўтказиладиган жойга бу маҳсулотларни етказиб бериш каби ишларни бажаришлари учун мўлжалланган. Олдиндан амалга ошириладиган ҳужжатлаштириш операциялари давомида божхона ҳужжатларини

расмийлаштириш ва назорат қилиш мақсадида маҳсулотлардан намуналар олишга рухсат берилади. Концепци кўрсатма берилгандан сўнг юк ташувчи маҳсулотлар, транспорт воситалари ва уларнинг ҳужжатларини ҳеч қандай ўзгаришларсиз, яъни ғилофлари ва шаклини ўзгартирмасдан айтилган жойга еткзаиб бориши керак. Божхона идораси томонидан асосий ҳужжатлаштириш операциялари ўтказиш учун белгиланган, етказиб бериш маршрути Концепцияўрсатилган жой вақтинча сақлаш омборхонаси ҳисобланади. Маҳсулотлар, транспорт воситалари ва уларга тегишли бўлган ҳужжатлар транспорт воситаларининг имкониятлари, масофаси ва бошқа шартлардан келиб чиқиб белгиланган муддат ичида етказиб берилиши керак. Лекин бу муддат белгилаб қўйилган ойига 2000 км ҳисобидаги муддатдан ошиб кетмаслиги керак. Агар юк ташувчи ёки унинг транспорт воситаси билан маҳсулотларни ўз муддатида етказиб бориш тартибини сақлаш мумкин бўлмаса, божхона идораси ЎзР ДБК норматив актлари асосида ушбу маҳсулотларни масъул шахснинг кузатуви остида яроқли транспорт воситалари билан ёки божхона юк ташувчиси ёрдамида белгиланган жойга кўрсатилган муддатда олиб келинишини таъминлашлари мумкин. Транспорт воситалари ва маҳсулотларни эътибордан ташқарида қолдириш, тўхтаб туриш жойини ўзгартириш, маҳсулотларни тушириб, қайта юклаш, маҳсулотларни дастлабки турган ҳолатини ўзгартириш, ғилофини очиш, ғилофлаш ёки қайта ғилофлаш, гуруҳлаш воситаларини ўзгартириш ёки йўқ қилиш фақат божхона идорасининг рухсати билан амалга оширилади. Маҳсулотларни Ўзбекистон Республикаси ҳудудига олиб киришда транспорт воситалари ва маҳсулотлар божхона назорати остида юкни қабул

қилиб олувчи ёки унинг ишлаб чиқариш бўлими жойлашган жойда амал қилувчи ички божхона манзилига олиб борилади ва шу ерда божхона ҳужжатлари расмийлаштирилади. Маҳсулотларнии давлат ҳудудидан олиб чиқишда эса маҳсулот ва транспорт воситалари шартли равишда Ўзбекистон Республикаси чегарасида жойлашган божхона идорасига олиб борилади ва шу ерда ҳужжатлаштириш ишлари якунланиб, маълум бир белгиланган божхона режими билан чиқариб юборилади. Юк ташувчи маҳсулотлар ва транспорт воситаларини Концепцияўрсатилган жойга белгиланган вақтда етказиб бериши ва бу ҳақда 30 минут вақт ичида божхона идорасига хабар бериши керак. Агар маҳсулот ва транспорт воситалари божхона идорасининг иш вақтидан ташқаридаги вақтда етиб келса, кейинги иш вақти бошлангандан сўнг 30 минут ичида хабар бериши керак. Маҳсулотларни етказиб келганлиги ҳақидаги хабар расмий ҳужжат шаклида берилади. Агар зарур бўлса, божхона масъул ходимига маҳсулотларнинг ўзи Концепцияўрсатилади; масъул ходим уларни Концепцияўздан кечириб чиқади. Бу ҳақдаги ҳужжатлар божхона идорасига белгилаб қўйилган тартибда топширилади. Маҳсулотлар етиб келгач, уларнинг эгаси ёки унинг вакили божхона идораси рухсати билан маҳсулотлар учун тегишли божхона режимини аниқлаштириш мақсадида намуналар олиши мумкин. Маҳсулот ва транспорт врситаларини маълум бир божхона режимига киритишдан аввал қисқача декларация тузилади. Бу декларациянинг тузилиши ва унда Концепцияўрстаилиши керак бўлган маълумотлар УзР ДБК томонидан белгиланади.

Бу қисқача декларация сифатида транспорт, тижорат ҳужжатлари ҳамда божхона масъул шахслари тушунадиган чет тилларда тузилган бошқа ҳужжатлар ишлатилиши мумкин. Қисқача декларация юк ташувчи томонидан маҳсулотлар ва транспорт воситаларини Концепцияўрстаиш билан бир вақтда ёки божхона идорасининг рухсати билан кейинги иш кунида берилади. Агар маҳсулотлар Концепцияўрсатилган муддат ичида аниқ бир божхона режимига киритиладиган бўлса, қисқача декларация берилмайди. (Маҳсулот эгаси ёки унинг вакили йўқ бўлган ҳолларда қисқача декларация капитан, шофёр ёки транспорт воситасини бошқарувчи бошқа бирор жисмоний шахс томонидан берилади.) Божхона ҳужжатларини расмийлаштиришнинг асосий операциялари - божхона идораси қисқача декларацияни қабул қилгандан кейинги божхона идоралари, декларант ва маҳсулот ва транспорт воситаларининг эгалари томонидан амалга ошириладиган харакатларни билдиради. Маҳсулотларга эгалик қилувчи шахслар УзР ДБК томонидан белгиланган муддат ичида БЮДни тақдим этишлари керак. Бу муддат божхона манзилига маҳсулотлар келиб тушган кундан бошлаб 15 кундан ошмаслиги керак. Божхона идораси масъул шахси тақдим этилган ҳужжатларни кўриб чиқиши ва 10 кундан кечиктирмасдан маҳсулотларни чиқариб юбориш ҳақида қарор қабул қилиши керак. Тез бузиладиган маҳсулотлар бўйича 3 кунгача бўлган муддатда қарор қабул қилиниши лозим. Агар маҳсулотларни ўзини Концепцияўриш керак бўлса, бу муддат шу кундан бошлаб ҳисобланади. Вақтинча сақлаш

Маҳсулотлар ва транспорт воситалари божхона идорасига келтирилгандан сўнг уларни бирор божхона режими билан чиқариш ёки юк эгасига Концепцияўрсатилгунига қадар божхона назорати остида вақтинча сақланади. Бунинг учун махсус ажратилиб, жиҳозланган ёки вақтинча сақлаш омборлари бўлиши керак. Маҳсулотлар ва транспорт воситаларини вақтинча сақлаш омборхоналарига жойлаштиришда уларни белгилаш ва ажратиш имконини берадиган ҳужжатлар божхона идорасига тақдим қилинади. Вақтинча сақлаш муддати божхона идораси томонидан божхона декларацияси тайёрлашга кетадиган вақт, маҳсулотлар ва транспорт воситаларининг хусусиятларидан келиб чиққан ҳолад белгиланади. Бу муддат божхона идораси томонидан узайтирилиши мумкин, лекин умуман олганда бу муддат қоида бўйича 2 ойдан ошмаслиги керак. Вақтинча сақлаш муддати божхона ҳужжатларини расмийлаштириш муддати ҳисобланади, шунинг учун маҳсулотларни маълум бир божхона режими остида чикиб кетиши ёки қабул қилиниши юзасидан ўз вақтида чора кўрмаслик омбордаги маҳсулотларнинг бузилишига олиб келиши мумкин. Божхона назорати ЎзР Бкда кўрсатилган алоҳида вазиятлардан ташщқари божхона чегарасини кесиб ўтаётган барча маҳсулотлар ва транспорт воситалари божхона назоратидан ўтишга мажбурдир. Божхона назорати ўтказиш вақтида маҳсулотлар ва транспорт воситаларига зарар етказмайдиган, инсонлар, ҳайвонлар ва ўсимликлар ҳаёти ва саломатлиги учун хавфсиз бўлган техник воситалардан фойдаланиш мумкин. Ўзбекистон Республикаси божхона идоралари республика ҳудудидан уларнинг рухсатисиз чиқиб кетган транспорт воситаларини тухтатиш ва

қайтаришга ҳақлидир. (чет эл худудидаги хориж транспортлари бундан мустасно). Маҳсулотлар ва транспорт воситалари божхона режимига мос равишда унинг бошланган вақтидан бошлаб то тугагунига қадар божхона назорати остида бўлади. Маҳсулотларни олиб киришда божхона назорати маҳсулотлар ва транспорт воситалари томонидан божхона чегарасини кесиб ўтган вақтдан бошланади ва агар ЎзР БК да бошқа ҳолатлар кўзда тутилмаган бўлса, божхона назорати маҳсулот ва транспорт воситаларини чиқариб юборилган вақтидан бошлаб якунланган ҳисобланади. Олиб чиқиб кетишда эса божхона декларациясини қабул қилган вақтдан бошлаб божхона назорати бошланади ҳамда чиқарилган маҳсулотлар Ўзбекистон Республикаси чегарасини кесиб ўтган вақтдан бошлаб божхона назорати тугатилган ҳисобланади. Божхона назорати ўтказиш учун энг кам вақт сарфлаш ҳақидаги қоидаларга риоя қилиниши керак. Бу вақт: 1) маҳсулотлар ва транспорт воситаларини олиб киришда - божхона чегарасини кесиб ўтиш, бу ҳақда хабар бериш, божхона идораси томонидан белгиланган муддатда маҳсулотларни кўрсатилган жойга етказиб бориш ва вақтинча сақлаш омборхонасида чиқариб юборилгунга қадар кетган вақт йиғиндиси; 2) олиб чиқиб кетишда - божхона идораси масъул шахси томонидан божхона декларациясини қабул қилиб олинган вақтдан бошлаб маҳсулотларни давлат чегарасини кесиб ўиб чиқиб кетгунича бўлган вақтни ташкил қилади, яъни маҳсулотларни шартли равишда чиқаришгача вақтинча сақлаш, сўнгра уларни божхона чегарасига олиб бориш ва божхона

чегарасида рухсат бериш бўлимида вақтинча сақлашга кетган вақтларни йиғиндиси; Маҳсулот эгаси ёки унинг вакили томонидан божхона назорати муддатини бузилиши оқибатида етган зарар қопланмайди. Божхона назорати вақтида маҳсулотлар, транспорт воситалари ёки уларнинг эгаларига қонунсиз зарар етказишга йўл қўйилмайди. Божхона идораси масъул ходимининг ҳаракатлари орқасидан зарар етказилсаю, унинг ҳаракатлари қонун доирасида бўлса, етказилган зарар қопланмайди. Божхона чегарасидан маҳсулот ва транспорт воситаларини олиб ўтаётган ёки божхона идораси назоратида бўлган фаолият билан шуғулланаётган шахс божхона идорасига назорат ўтказиш учун зарур бўлган маълумотлар ва ҳужжатларни тақдим этиши шарт. Божхона идораси ёки божхона олий органи ўз тикониятлари доирасида юқоридаги шахсларнинг молия хўжалик фаолиятини текширишлари ёки бундай текширишларни белгилашлари мумкин. Бу органлар божхона назорати ўтказишда ҳамкорлик қилиш учун мулк шакли ва эгалигидан қатъий назар қонунни ҳимоя қилиш ва назорат қилиш органлари, корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар мутахассисларини жалб қилишга ҳақлидирлар. Маҳсулотлар ва транспорт воситаларининг чиқарилганлигидан қатъий назар агар божхона идоралари назоратида бўлган Ўзбекистон Республикаси халқаро шартномалари ёки қонунчилигини бузилган деб ҳисоблашга етарли далиллар бўлса, хлҳлаган пайтда божхона назорати ўтказилиши мумкин. Бундай ҳолатларда божхона идоралари маҳсулотлар ва транспорт воситаларининг аниқ миқдорини текшириш, улар бўйича қайта божхона кўриги ўтказиш, божхона декларациясида кўрсатилган маълумотларнинг

ишончлилигини қайта текшириш, бу маҳсулотлар бўйича кейинги тижорат операциялари ва ташқи иқтисодий операцияларга тегишли ҳужжатлар ва ахборотларни текшириб кўриш ҳуқуқига эга. Бу текшириш декларант ёки ушбу операцияларга бевосита ёхуд билвосита алоқаси бўлган шахслар ҳамда керакли ҳужжатлар бўлган шахслар турган жойида ўтказилиши мумкин. Фойдаланишни тартибга солиш мақсадида Вазирлар Маҳкамаси қарор қилади: 1-Иловада келтирилган давлатлар божхона ҳудудларидан келиб чиқадиган ва ҳуқуқий ва жисмоний шахслар томонидан Ўзбекистон Республикаси ҳудудига олиб кирилган маҳсулотлар божхона импорт божлари фоизлари киритилган пайтдан бошлаб импорт божларидан озод қилинади; 2-иловага асосан, Ўзбекистон Республикаси савдо-иқтисодий муносабатларида ўзаро нисбий афзалликлар режимини қўллайдиган давлатлар кўрсатиб ўтилган. Эркин савдо режими кўзда тутилган битимга қўшилган давлатлар руйхати: 1. Белорус Республикаси 2. Грузия Республикаси 3. Қозоғистон Республикаси 4. Қирғизистон Республикаси 5. Молдавия Республикаси 6. Россия Федерацияси 7. Туркманистон 8. Украина 9. Тожикистон Республикаси 10. Озарбайжон Республикаси

Иккитомонлама битимларга мос равишда ўзаро келишувлар асосда белгилаб қўйилган маҳсулотлардан божхона импорт божи тўловлари ундирилмайди. Маҳсулот келиб чиққан давлатни аниқлаш принциплари Киотск Конвенциясига асосланади ҳамда уни аниқлаш тартиби Ўзбекистон Республикаси Божхона бошқармаси томонидан белгиланади. Маҳсулотнинг келиб чиқишининг аниқ критерийлари ва уларнинг мослигини ҳужжатларда тасдиқлаш жараёни қайси давлатларга имтиёзлар берилаётганлигидан келиб чиқади. Халқаро амалиётда битта турдаги маҳсулотларга нисбатан бир неча хил критерийлар қўлланилишини 3 та асосий ҳолатларга ажратиш мумкин: 1) ЮНКТАДнинг қарори билан тасдиқланган умумий афзалликлар тизими доирасида ривожланаётган давлатларга нисбатан бир томонлама қўлланиладиган имтиёзлар; 2) эркин савдо ҳудудлари ёки божхона иттифоқи доирасида қўлланиладиган ўзаро икки томонлама асосдаги имтиёзлар; 3) нисбатан мақбул режим доирасида имтиёзлар белгилаш. Ўзбекистон Республикаси «Божхона тарифи ҳақида»ги Қонунга асосан маҳсулот тўлиқ ишлаб чиқарилган ёки етарли даражада қайта ишланган жой маҳсулот келиб чиққан давлат ҳисобланади. Қуйидаги маҳсулотлар маълум бир давлатда тўла ишлаб чиқарилган деб ҳисобланади: а) фойждали қазилмалар, агар улар давлат ҳудуди ёки унинг ҳудудидаги сувлардан, ёхуд уларнинг эгалик қилувчи денгизлардан олинган бўлса; б) Давлат ҳудудида етиштирилган ва йиғиштириб олинган ўсимликлар маҳсулотлари;

в) шу ерда туғилган ва боқилган ҳайвонлар, улардан олинган ҳайвон маҳсулотлари; г) бу ерда етиштирилган овчилик, балиқчилик ва денгизчилик маҳсулотлари; д) Тинч океанида шу давлат денгизчилиги ва ижарага олган қайиқларида етиштирилган маҳсулотлар; е) ушбу давлатда амалга оширилган ишлаб чиқариш ёки бошқа операция қолдиқлари ва иккинчи даражали хомашёлар; ж) шу давлатга тегишли ёки ижарага олинган космик кема ёрдамида очиқ коинотда олинган юқори технологик маҳсулотлар; з) юқоридаги бандларда кўрсатиб ўтилган маҳсулотлардан тайёрланган тайёр бўюмлар, агар улар ишлаб чиқаришда икки ёки ундан ориқ давлатлар иштирок этган бўлса, маҳсулот келиб чиққан жой етарли ишлов бериш критерийси асосида аниқланади. Маҳсулотларга етарли ишлов бериш критерийси қуйидаги ҳоллардан етарли ҳисобланади: а) маҳсулотни қайта ишлашдан келиб чиққан хоҳлаган олдинги 4 та белгилар даражасида ташқи иқтисодий фаолият товарлар номенклатурасида маҳсулотлар ўрнини (гуруҳ кодини) ўзгартириш; б) маҳсулот келиб чиққан давлат деб ҳисобланиши учун етарли бўлган ишлаб чиқариш ва технологик операцияларни бажариш; в) адвалор улуш қоидаси - яъни маҳсулот таннархини ўзгартириш, бунда ишлатилган материалларқиймати ёки қўшимча қийматнинг фоиз хиссаси етказиб берилаётган маҳсулот баҳосининг белгиланган хиссасини ташкил қилади; Қуйидагилар етарли ишлов берилган давлат критерийсига жавоб бермайди:

а) маҳсулотни сақлаш ёки ташишда уларнинг бузилмаслигини таъминлаш билан боғлиқ операциялар; б) маҳсулотни сотиш ёки ташиш учун тайёрлаш операциялари, яъни қисмларга ажратиш, жўнатишни ташкил қилиш, навларга ажратиш, қайта ғилофлаш кабилар; в) оддий йиғиш операциялари; г) маҳсулотни дастлаб ташкил қилган қисмлардан алоҳида ажратиб турадиган тавсифларсиз аралаштириш ёки бошқа ҳолатга келтириш. Агар маълум бир маҳсулотлар ёки давлатларга нисбатан етарли ишлов бериш критерийлари келишилмаган бўлса, у ҳолда умумий қоидалар қўлланилади ва бунда агар ТИФ маҳсулотлар номенклатурасида дастлабки 4 та белгиларидан бири бўйича маҳсулот позицияси (маҳсулотнинг синфий коди) ўзгарган бўлса, маҳсулотга етарли ишлов берилган ҳисобланади. Маҳсулотнинг бирор давлатдан келиб чиққанлигини исботлаш учун Ўзбекистон Республикаси Божхона идоралари маҳсулотнинг келиб чиқиши ҳақидаги сертификатни талаб қилишга ҳақлидир. Қуйидаги ҳолатларда маҳсулотларни Ўзбекистон Республикаси ҳудудига олиб киришда сертификатлар кўрсатилиши шарт ҳисобланади: 1) Ўзбекистон Республикаси Божхона Тарифи бўйича бож имтиёзлари берадиган давлатлардан келиб чиққан маҳсулотларга; 2) экспорт-импортни миқдоран чеклаш (квоталар) ёки ташқи иқтисодий фаолиятни тартибга солиш усуллари билан тартибга солинадиган давлатлардан келиб чиққан маҳсулотларга; 3) Ўзбекистон Республикаси қатнашадиган халқаро битимлар ёки атроф-муҳитни ҳимоя қилиш, аҳолининг соғлиги, истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоялаш, оммавий тартиб, давлат хавфсизлиги ҳамда бошқа

Ўзбекистон Республикаси учун ҳаётий муҳим соҳалардаги Ўзбекистон Республикаси қонунчилигида кўзда тутилган маҳсулотларга; 4) Божхона ҳужжатларини расмийлаштириш учун тақдим этилган ҳужжатларда маҳсулотнинг келиб чиқиши ҳақидаги маълумотлар йўқ бўлса, ёки божхона идорасида ушбу маълумотларнинг ишончлилигига шубха бўлса. Сертификат кўрсатилган маҳсулотларнинг келиб чиқиш жойини аниқ кўрсатиши ва қуйидагиларни ўз ичига олган бўлиши керак: а) маҳсулотнинг келиб чиқиш критерийларига мослиги ҳақидаги юк жўнатувчининг ёзма аризаси; б) экспортер давлатдаги масъул органнинг маҳсулотнинг келиб чиқиши ҳақидаги сертификатдаги маълумотларнинг ишончлилигини тасдиқловчи ёзма гувохномаси. Агар экспортер давлат билан Ўзбекистон Республикаси ўртасидаги ўзаро битимларда яна бошқа холатлар кўрсатилмаган бўлса, сертификатда маҳсулотлар ҳақидаги қуйидаги маълумотлар бўлиши керак: 1) экспортернинг номи ва манзили; 2) импортернинг номи ва манзили; 3) маҳсулотнинг тўлиқ таснифи; 4) жойлар сони. ғилоф тавсифи, маркировка ва рақамлаш тавсифлари; 5) маҳсулотнинг брутто ва нетто оғирлиги. Сертификат Ўзбекистон Республикаси божхона идораларига асл нусхада ўзгаришларсиз ўзбек ёки рус тилида, инглиз ёки француз тилларида тақдим этилади. Зарурати бўлса, божхона идораси унинг таржимасини талаб қилиши мумкин. Сертификат БЮД ва бошқа ҳужжатлар билан биргаликда тақдим этилади.

Сертификат йўқотиб қўйилган тақдирда, унинг расман тасдиқланган нусхаси кўрсатилиши мумкин. 5000 АҚШ долларигача бўлган унча катта бўлмаган маҳсулот партияларига сертификат талаб қилинмайди. Сертификатдаги маҳсулотнинг келиб чиқиши ёки бошқа маълумотларга ишончсизлик туғилган вақтда божхона идоралари уни текшириб чиқишлик учун Ўзбекистон Республикаси Божхона Бош Бошқармасига юборишлари мумкин. Тўғри, аниқ ҳужжатлаштирилган сертификат кўрсатилмагунча, маҳсулот аниқ бир давлатдан келиб чиққан деб ҳисобланмайди. Ҳужжатлаштирилган сертификат ёки бошқа маҳсулотнинг келиб чиқишига тааллуқли ҳужжатларни кўрсатмаслик маҳсулотни экспорт ёки импорт қилишни рад қилиш учун етарли асос ҳисобланмайди. Ўзбекистон Республикаси иштирок этган халқаро битимлар ёки Ўзбекистон Республикаси қонунчилигида кўрсатиб қўйилган. Ўзбекистон Республикасига ишлаб чиқарган маҳсулотларни олиб кириши мумкин бўлмаган давлатлардан келиб чиққан деб ҳисоблшга етарли асослар бўлсагина божхона идоралари бу маҳсулотларни олиб киришни рад этишлари мумкин. Ўзбекистон Республикаси билан ўзаро имтиёзли режим асосида савдо қилувчи иқтисоди паст ривожланган ва риовжланаётган давлатлардан келиб чиққан маҳсулотларни аниқлаш «Имтиёзларнинг умумий тизими доирасида тариф имтиёзлари билан ривожланаётган давлатлардан келиб чиққан маҳсулотларни аниқлашнинг соддалаштирилган қоидалари ҳақида»ги битим бўйича олиб борилади. Юқоридаги қоидаларга кўра қуйидаги ҳолатларда маҳсулот тариф имтиёзли режими қўлланиладиган давлатлардан келиб чиққан ҳисобланади:

а) маҳсулот тўлиғича ушбу давлатда ишлаб чиқилган бўлса; б) хомашёси, ярим фабрикатлар бошқа давлатлардан олинган бўлсада, охирги ишлаб чиқариш мазкур давлатда якунланган бўлса ёки бошқа давлатлардан олинган тайёр маҳсулот етарли даражада қайта критерийсига мос келса. Маҳсулот имтиёзли режимдан фойдаланувчи давлатда қайта ишланган деб ҳисобланиши учун: а) маҳсулотнинг дастлабки баҳоси экспорт қилинаётган қайта ишланган маҳсулот баҳосининг 50 фоизидан ошмаса; б) ушбу режимдан фойдаланувчи бир неча давлатларда қайта ишланган бўлсада, унинг дастлабки баҳоси жорий баҳонинг 50 фоизидан ошмаган миқдорини ташкил этса. в) маҳсулот ушбу режимдаги давлатлардан бирида ишлаб чиқарилган бўлса ва шу турдаги давлатларда қайта ишланган бўлса. «а» ва «б» пунктларда кўрсатилган маҳсулотлар баҳоси унинг келиб чиққан экспортер давлатдагги баҳоси билан белгиланади. Экспорт қилинган маҳсулотларнинг баҳоси ФОБ баҳолари асосида белгиланади. Ўзбекистон Республикаси билан ўзаро имтиёзли режимда савдо қилувчи давлатларга нисбатан қўлланиладиган «маҳсулот тўлиқ ишлаб чиқарилган ёки қайта ишланган давлат» тушунчасининг « маҳсулот келиб чиққан давлат» тушунчасидан нисбатан фарқ қилишига эътибор бериш керак бўлади. Ишлаб чиқариш хусусияти билан бирга бевосита сотиб олиш ва тўғридан-тўғри жўнатиш қоидаларига тўлиқ риоя этилиши керак.

Агар импортер имтиёзли режим қўлланиладиган давлатда регистрация қилинган фирмадан сотиб олган маҳсулот бевосита сотиб олинган ҳисобланади. Тўғридан-тўғри жўнатиш шартлари маҳсулотнинг Ўзбекистон ҳудудига тўғри келиб тушишини англатади. Шу билан бирга бу шартларга географик, транспорт, техник ва иқтисодий сабабларга кўра бир ёки бир неча давлатлар ўтиши ва мунтазам божхона назоратида бўлиши киради. Маҳсулотнинг имтиёзли режимдаги ривожланаётгапн давлатлардан келиб чиққанлигини тасдиқловчи яна бир муҳим шарт маҳсулот ҳақидаги «А» формадаги декларация-сертификат шаклидаги гувоҳнома ҳисобланади. Бу турдаги сертификат маҳсулот билан бирга юборилувчи ҳужжатлар билан биргаликда ёки маҳсулотни етказиб берилган кундан кейин 1 йилдан кўп бўлмаган муддатда тақдим қилиниши керак. Маҳсулотнинг амалдаги миқдори билан сертификатда кўрсатилган миқдор ўртасидаги фарқ + 5 фоиздан ошмаслиги керак. Иқтисоди нисбатан паст ривожланган ва ривожланаётган давлатлардан келиб чиққан маҳсулотларга нисбатан мўлжалланган импорт бож фоизлари (асос божлардан 2 баробар кам) ушбу давлатлар томонидан «Имтиёзларнинг умумий тизими доирасида тариф имтиёзлари билан ривожланаётган давлатлардан келиб чиққан маҳсулотларни аниқлашнинг соддалаштирилган қоидалари ҳақида»ги битим шартлари ўз вақтида тўлиқ бажарилгандагина қўлланилади. Концепцияўрсатиб ўтилган шартлардан бирортаси бажарилмаган ҳолатларда, агар бу давлат ўзаро мақбул режимдаги давлатлар рўйхатида бўлмаса, энг баланд бож фоизлари қўлланилади. Ўзбекистон Республикаси билан ўзаро мақбул режимда савдо қилувчи давлатлардан келиб чиққан маҳсулотларга нисбатан қўлланиладиган импорт

бож фоизлари (асос бож фоизлари) тариф имтиёзларидан ҳоли ҳолатда белгиланади. Божхона тарифининг 2 баробар кўпайтирилган асос божлари Ўзбекистон Республикаси билан ўзаро мақбул режим ёки имтиёзли режимда савдо қилувчи давлатлар рўйхатида кўрсатилмаган давлатларга нисбатан ёки маҳсулотнинг келиб чиқиш жойи аниқ бўлмаган ҳолларда қўлланилади. Божхона ҳужжатлаштириш ишлари вақтида келиб чиқиши аниқ белгиланмаган маҳсулотларга нисбатан ҳам ўзаро мақбул режим ёки имтиёзли режим қўлланилиши мумкин, фақат бундай ҳолатда кейинчалик уларнинг келиб чиқиши ҳақидаги аниқ ҳужжат талаб қилиб олинади. Импортер божхона идораларига юқорида кўрсатилган ҳужжатларни тақдим қилишининг энг узоқ муддати - 1 йил; бу муддатдан сўнг маҳсулотларга нисбатан қўлланилган бож фоизлари бўйича раддиялар қабул қилинмайди. Маҳсулотларни импорт қилишда Акциз ва Қўшимча Қиймат Солиғи (ККС) Шу кунларгача ушбу турдаги солиқлар фақат ички маҳсулот оборотида олинарди, холос, ташқи иқтисодий операцияларда эса улар қўлланилмас эди. Қонунчилик ҳужжатлари тартибига мос равишда ЎзР ДБК ва Ўзбекистон Республикаси Давлат Солиқ Бошқармаси биргаликда Молия Вазирлиги билан келишган ҳолда ЎзР ДБКнинг 1993 йил 30 январь кунидан кучга кирган Фармони билан ККС ва Акцизларни Ўзбекистон ҳудудига олиб кирилаётган ва ундан олиб чиқиб кетилаётган маҳсулотларга нисбатан қўллаш тартиби ҳақидаги қўлланмани ишлаб чиқди ва тасдиқлади. Қўлланмада 1993 йил 1 февралдан бошлаб маҳсулотларни импорт қилишда 18 фоиз ККСни ундириш кўрсатиб ўтилган. Мамлакат ичкарисида бу солиққа тортиладиган маҳсулотларга нисбатан импорт вақтида ККС қўлланилмайди. Алоҳида мақсадларга йўналтирилган маҳсулот гуруҳлари -

истеъмол моллари, дори-дармонлар, табобат мебеллари, бир қатор илмий асбоб-ускуналар, болалар учун мўлжалланган маҳсулотлардан бу турдаги солиқлар олинмайди. Мамлакат ҳудудида олиб кирилган маҳсулотга акциз солиқларини ҳисоблаш ички тизимдаги каби амалга оширилади, яъни С*А/100, бу ерда С- божхона баҳоси, А-акциз солиғи фоизи. Қўшимча қиймат солиғини ҳисоблашда солиқ солинадиган базани маҳсулотнинг божхона баҳоси, импорт бож тўлови ва агар маҳсулот акцизли бўлса, акциз солиғи суммаларининг йиғиндиси ташкил этади, яъни ССБ=БИЛАН БИРГАЛИКДА+ИБТ+А. Мисол учун, Ўзбекистон Республикаси ҳудудига бирор маҳсулот олиб кирилишида унинг баҳосини 100 пул бирлигида деб олайлик. Бунда: импорт бож фоизи - 5, акциз солиғи фоизи - 30, қўшимча қиймат солиғи фоизи эса - 20 га тенг бўлсин. Солиққа тортиладиган умумий сумма қуйидагича ҳисобланади: 100 пул бирлиги*5 бож тўлови: =5 пул бирлиги; 100 100 пул бирлиги*30 Акциз суммаси: = 30 gek , bhkbub 8 100 (100 пул бирлиги +5 пул бирлиги +30 пул бирлиги)*18 100 = 24,3 пул бирлиги. Умумий солиқ суммаси 5+30+24,3=59.3 пул бирлигини ташкил қилади.

Маҳсулотларни республика ҳудудига импорт қилишда улардан қўшимча қиймат солиғи ва акциз солиғи ундиришнинг турли божхона режимлари (маҳсулотларни реимпорт қилиш, транзит - ташиш, реэкспорт қилиш, маҳсулотларни божхона омборларига олиб кириш ва сақлаш, хомашё маҳсулотлари билан бўладиган операциялар, маҳсулотларни вақтинча олиб кириш ва олиб чиқиш, уларни эркин божхона омборларига олиб кириш ва сақлаш) учун махсус тартиб ишлаб чиқилган. Шуни айтиб ўтиш керакки, қўлланмаа кўрсатилишича, маҳсулотлар учун белгиланган қўшимча қиймат солиғи ва акциз солиғи тўлаш муддатини божхона юк декларацияси божхона ҳужжатлаштириш ишлари учун қабул қилинган кундан бошлаб 30 кунгача бўлган муддатга узайтирилиши мумкин. Бу турли муддатни узайтириш учун декларант божхона идораларига масъул банкнинг кафолат хатини кўрсатиши ёки гаровга қўйиш шартномасини тузиши керак. Акциз ва қўшимча қиймат солиқларини ҳисоблашда божхона баҳоси ва бож тўловлари одатда сўмда олинади, лекин улар хориж валюталарида тўланиши ҳам мумкин. Божхона баҳоси Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1992 йил ноябрь ойидаги қарори билан белгилаб қўйилган тартибда аниқланади. Божхона баҳосини декларант тақдим этади ва ҳужжатлаштиради. Акциз ва қўшимча қиймат солиқларининг Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги доирасида қўлланилишига келсак, бу турдаги солиқлар МДҲга аъзо давлатлардан маҳсулотларни импорт қилишда ёки бу давлатларга экспорт қилишда қўлланилмайди. Юқорида кўрсатиб ўтилган республика ҳудудига олиб кирилаётган маҳсулотлардан солиқ ундириш ҳақидаги қарор барча ҳуқуқий шахсларга нисбатан бир хилда амалда бўлади.

Ўзбекистон Республикаси қонунчилиги асосида давлат ҳудудига олиб кирилган ҳамда ишлаб чиқариш мақсадларида фойдаланилган маҳсулотлардан олинган қўшимча қиймат солиғи давлат бюджети томонидан маҳаллий маҳсулотларга нисбатан белгиланган тартибда қопланади. Шунинг учун маҳсулотларни импорт қилишдаги қўшимча қиймат солиғи ишлаб чиқарилаётган охирги маҳсулотнинг баҳо даражасига таъсир қилмайди. Шу билан бирга қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган маҳсулотлар импортидан олинган қўшимча қиймат солиғи ҳам тўғридан-тўғри молиявий зарар етказмаслиги учун бу соҳадаги жамоа хўжаликлари, давлат хўжаликлари ёки деҳқон (фермер) хўжаликларининг асосий воситаларидан солиқ ундириш вақтида чегирилиб ташланади, яъни бу билан улар тўлиқ бюджет томонидан қопланади. Мамлакат иқтисодий даражасининг ўсиши, унда бозор муносабатларининг шакл топиши билан давлат Божхона тартибга солиш воситаларининг савдо-иқтисодий моҳияти ошиб боради. Конун ва иккиёклама шартномалар Кўп давлатлар ҳар хил вақтларда бож фоизларини камайтириш ва кўп жиҳатдан қулай муҳит ташкил қилишга боғлиқ бўлган иккиёқлама ва кўпёқлама ўзаро битимлар тузганлар. Шу сабабли амалиётда ташқи савдо операцияларида кўпинча автоном божлар ўрнига шартномавий божлар, яъни паст бож фоизлари қўлланилади. Нисбатан оладиган бўлсак, баъзи ҳолларда учта, тўртта ёки ундан ҳам кўп устунли божхона тарифларини учратишимиз мумкин. Булар кўп устунли божхона тарифлари деб аталади. Қўшимча устунлардаги бож фоизлари ё алоҳида тариф имтиёзларидан фойдаланадиган давлатлар учун (масалан, ривожланаётган давлатлар учун) ёки йилнинг маълум бир даври давомидаги импортни тартибга солиш учун (масалан, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини олиб келишда), ёхуд яна бошқа махсус мақсадларга

мўлжалланган бўлади. Нисбатан кўп устунли божхона тарифлари кўпроқ ривожланаётган мамлакатларда учрайди. Масалан, Кенгода - 5 та, Венесуэлада - 7 та, Сенегалада - 9 та, Малида хатто 17 та устунли тарифлар мавжуд. Шундай экан, агар божхона тарифлари иккитадан ортиқ устундан иборат бўлса, энг кам бож фоизлари мавжуд устунга асосий эътибор берилмаслиги керак, чунки бу устун алоҳида давлатлар учун мўлжалланган бўлади. Канада ва Европа Иттифоқи божхона тарифлари бундан мустасно ва бу тариф тизими Ўзбекистон ва бошқа Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги давлатларига кенг тарқалган. Бу божхона имтиёзларидан бундан 20 йил олдин ЮНКТАД томонидан экспортни рағбатлантириш мақсадида ишлаб чиқилган «Афзалликлар умумий тизими» асосида бир қатор ривожланаётган давлатларда фойдаланилади.

Адабиетлар. 1. Шермухамедов А.Т. Международные перевозки.// Ташкент, Изд-во ТашГЭУ. 1991 г. стр. 22. 2. Шермухамедов А.Т. Международные транспортные операции.// Ташкент. Изд-во ТашГЭУ. 1991 г. стр. 19. 3. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Высшая школа. 1991 4. Ўзбекистон Республикасининг «Автомобиль транспорти тўғрисида»ги Қонуни )»Халқ сўзи» газетаси 18.09.1998й.) 5. Ўзбекистон Республикасининг Божхона кодекси., Т., Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси нашриёт уйи, 1998.3.Каримов И.А. Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. Т., Ўзбекистон, 1999. 6. Законодательство Республики Узбекистан о внешне-экономической деятельности: (экономико-правовые основы). Сб. Нормативных актов (сост. А.Мархаева). Т., ИПК Шарк, 1995. 7. Таможенное законодательство Республики Узбекистан (Правовые основы предпринимательской деятельности). Сборник нормативных актов (сост.Ю.С,Пулатов). Т., ИПК Шарқ, 1995 8. Концепция присоедения государств-участников СНГ к международным конвенция в области межународных автомобильных перевозок. Киев (КТС 23-24 апреля, Одесса). 1998. 9. www.ziyonet.uz

Похожие

Автомобиль транспортида юк ва йуловчилар ташиш буйича хизматларни сертификатлаштиришни утказиш услуби

Автомобилларда юк ва йуловчи ташишни ташкил этиш» буйича:

Юкори аникли рентген воситалари

Шахарлараро ва давлатлараро йуналишларда юк ташишни ташкил этиш асослари.Шахарлараро ва давлатлараро йуналишларда юк ташишни ташкил этиш асослари.

Юк ташишни ташкил этиш тизимлари.