Temir yo’l ko’priklarining statik va konstruktiv tizimlari

Temir yo’l ko’priklarining statik va konstruktiv tizimlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

262 KB

Т emir yo’l ko’priklarining statik va konstruktiv tizimlari Reja: 1. Arkasimon oraliq qurilmalar 2. Ramali oraliq qurilmalar 3. Qo’shma oraliq qurilmalar 4. Ko’p oraliqli qo’shma tizimlar

Bunday oraliq qurilmalarning asosiy yuk ko’taruvchi qismi butun devorli arkalar yoki arkali fermalardir. Arkalarning o’ziga xos xususiyati shundan iboratki, tik yuk ta’sir qilganda, ularning tayanchlarida tik va gorizontal (tayanch) reaksiyalar hosil bo’lib, natijada eguvchi momentlar arkalarda shunga o’xshash to’sinlardagiga nisbatan kichik bo’ladi. Statik xossalariga qarab, arkalar harakat ostidan, o’rtasidan, ustidan va ikki sathda sharnirsiz (4.1, a- rasm ), ikki sharnirli (4.1, b- rasm) va uch sharnirli (4.1, v- rasm ) bo’ladi. 4.1-rasm. Arkalarning statik tizimlari Sharnirsiz arkalarda po’lat kam ketadi, ammo harorat o’zgarganda va tayanch qismi siljiganda ularning kesimlarida qo’shimcha kuchlanishlar hosil

bo’ladi, shuning uchun sharnirsiz arkalar mustahkam va ishonchli asos hamda poydevorlar qurishni talab qiladi. Ikki sharnirli arkalar ular tayanch sharnirlarining siljishini kam sezadi, shuning uchun ular amaliyotda eng ko’p qo’llaniladi. Uch sharnirli arkalar statik aniq bo’lib, kuchsiz gruntlarda qo’llanishi mumkin. Yuqorida keltirilganlardan tashqari bir oraliqlilarga nisbatan kam po’lat sarflanadigan ko’p oraliqli arkali uzluksiz (4.1, g- rasm ) va arka-konsolli (4.1, d- rasm ) oraliq qurilmalar qo’llaniladi. Arkasimon uzluksiz oraliq qurilmalar bundan tashqari transport vositalarini tekis tez harakatini ta’minlaydi, ammo tayanch qismlarining holatini to’g’rilab turishni talab etadi. Arka-konsolli oraliq qurilmalar osma oraliqlarning konsollari bilan murakkab tutashishga va, natijada, egilish chizig’ining sinishi oqibatida transport vositalarining yuqori dinamik ta’siriga ega bo’ladi. Arkasimon oraliq qurilmalarning to’sini – uzluklilarga nisbatan asosiy afzalliklari quyidagilar: katta oraliqlarda po’lat sarfi kichikligida; tik bikirligi kattaligida; arxitektura sifatining eng yaxshiligida. Ularning kamchiliklari: egri chiziqli arkali konstruksiyalarni xili va o’lchamini birxillashtirish murakkabligida; tayanch terimi hajmining oshishida; tik bosimdan tashqari arkalarning gorizontal (raspor) bosimini qabul qiladigan murakkab va qimmat turadigan poydevorlarni qurish zaruratida. Arkasimon oraliq qurilmalar, odatda, shaharlar, katta suv oqimlari, hamda tog’ jarliklari ustida ko’prik qurishda qo’llaniladi. Po’lat arkasimon oraliq qurilmalar ko’prik (harakat) to’shamasi, harakat qismining to’sini (tirgak), poya (harakat ustidan) yoki ilgak (harakat ostidan), butun arka yoki arkasimon fermalar, bo’ylama va ko’ndalang bog’lamlardan tashkil topgan (4.2, a- rasm ).

4.2-rasm . Arkasimon oraliq qurilmalar sxemasi va arkalar kesimining shakli : 1 – ko’prik to’shamasi ; 2 – to’sinning harakat qismi ; 3 – ustki bo’ylama bog’lamalar ; 4 – arka usti tirgaklari ; 5 – arka ; 6 – tayanch qismi ; 7 – arka tekisligida bo’ylama bog’lamalar ; 8 – ko’ndalang bog’lamalar Ko’prik to’shamasi va harakat qismi to’sinli oraliq qurilmasiga o’xshash konstruksiyaga ega . Arka usti tirgaklari qo’shtavrli, qutisimon yoki aylana kesimli qilib yasaladi. Тirgaklar ko’ndalang to’sinlar bilan birgalikda arkalarga sharnirli yoki bikir biriktirilgan ramalar hosil qiladi. Ilgaklar odatda H ko’rinishdagi kesimga ega. Harakat qism va arka tekisliklarida xochli, yarimhovonli yoki boshqa tizimli bo’ylama bog’lamalar quriladi. Ko’ndalang bog’lamalar arka usti tirgaklari yoki ilgaklar tekisligida joylashadi. Butun devorli arkalar konstruksiyasi. Butun devorli arkalar o’qi parabolik, aylana va boshqa konturga ega. Parabolik konturda arka kesimlaridagi normal bosim kichik ekssentrsitetga ega bo’ladi, natijada

eguvchi moment kamayadi, arka kesimi yuzasi kichrayadi, po’lat sarfi kamayadi. Aylana konturli arkalar oddiyroq konstruksiyaga ega, tayyorlash va montaj qilishda kam mehnat talab qiladi, ammo po’lat sarfi katta bo’ladi. Arkalarning ko’tarish mili (strelasi) hovonga anchagina ta’sir qiladi: ko’tarish mili qancha kam bo’lsa, arkalar hovoni shuncha katta va, o’z navbatida, tayanch terimi hajmi ko’p bo’ladi. Ko’tarish milining arka oralig’iga nisbati arka qiyaligi deb ataladi. Arka qiyaligining eng maqbul qiymati taxminan 1:5...1:6 ni tashkil etadi, qiyaligi 1:8...1:10 dan kichik bo’lgan arkalarni qo’llash tavsiya etilmaydi, ayrim hollardagina arkalarning qiyaligi 1:15...1:18 ga yetadi. Arkalar qo’shtavrli, P–ko’rinishli, korobkali va aylana ko’rinishdagi kesimga ega (4.2, b- rasm ), iloji boricha bir xil qalin listlardan va faqat ayrim hollardagina payvandli paketlardan tashkil topadi. Oralig’i uncha katta bo’lmagan arkalar uchun qo’shtavrli kesimlar, katta oraliqli arkalar uchun bo’ylama diafragmali qutisimon kesimlar qo’llaniladi. Qutisimon kesimlarning o’zgarmasligini saqlash uchun, arkalarni ko’rikdan o’tkazish va ta’mirlash uchun teshikli (pazli) ko’ndalang diafragmalar qo’yiladi. Butun arkalarning balandligi taxminan oraliqning 1/40 qismida belgilanadi. Kesimning balandligini momentlar epyurasiga mos ravishda o’zgarmas yoki o’zgaruvchan qilib qabul qilinadi. O’zgaruvchan balandlikli arkalarda po’lat sarfi kam bo’ladi, ammo tayyorlanishi sermehnatli. Chetki arkalar orasidagi masofa ko’ndalang bikirlik shartiga muvofiq oraliqning 1/20 qismidan kichik bo’lmasligi kerak. Arkasimon fermalarning konstruksiyasi. Eng ko’p tarqalgan ikki sharnirli arkasimon fermalar o’roqsimon (yarim oy) konturli belbog’ga ega bo’ladi. Ularning balandligi oraliq o’rtasida eng katta bo’lib, tayanchga yaqinlashgan sari kichraya boradi (4.3, a -rasm). Belbog’larning bunday konturi eguvchi moment epyurasiga mos keladi va po’latning eng kam massasini

ta’minlaydi, ammo belbog’ va panjaralarining uzunligi har xilligi uchun bu fermalar sermehnatligi va tayyorlash bahosi kattaligi bilan ajralib turadi. Parallel belbog’li arkasimon fermalarda (4.3, b - rasm ) bir xil tipli elementlarning soni ko’p bo’lgani uchun ularning tayyorlash bahosi va mehnat talabligi past. O’rta qismida parallel belbog’li va chetida balandligi kamayadigan fermalar (4.3, v- rasm ) ko’rsatgichlari bo’yicha o’roqsimon fermalar orasida turadi. 4.3-rasm. Arkasimon ko’priklar sxemasi Balandligi o’rtasidan tayanchiga kattalashadigan ravoqli (peshtoqli) arkasimon fermalar (4.3 ,g- rasm ) eguvchi moment epyurasiga mos kelmaydi, po’lat massasi katta va tayyorlashda mehnat talab, ammo tayanchdan o’rtasiga qarab osma yig’ish uchun juda qulay. Arkasimon fermalarning ko’tarish mili oraliqning 1/4...1/10 qismini, balandligi esa 1/14–1/16 qismini tashkil qiladi. Ularning elementlari to’sinli fermalardagi kabi qutisimon va N ko’rinishli kesimga ega bo’ladi.

Ramali oraliq qurilmalar Ramali oraliq qurilmalarning asosiy yuk ko’taruvchi qismlari bitta tizimga biriktirilgan to’sin (rigellar) va tirgaklardir (4.4-rasm ) . Ramalar poydevorga odatda sharnirli tayanch qismlar yordamida tayanadi. Ramalarning bevosita poydevorga tayanishi tayanch terimini qisqartiradi, bu esa qurilish muddatini va mehnat talabligini kamaytiradi. Ramali oraliq qurilmalar har xil konstruksiyaga ega. Ular bir oraliqli (4.4, a- rasm ) va ko’p oraliqli , konsolli va uzluksiz (4.4, b- rasm ) , qiya tirgakli yoki rama-nishabli tizimli bo’ladi. Balandligi va uzunligi uncha katta bo’lmagan ramalar qo’shtavr kesimli rigel va tirgaklarga, uzunligi katta bo’lgan ramalar esa qutisimon kesimga (4.4, v- rasm ) yoki fermalarga (4.4, g- rasm ) ega . Po’lat ramali oraliq qurilmalar tog’ jarliklari va daryo vodiylari ustidan o’tadigan yo’l o’tkazgichlar, estakada va viaduklarda qo’llaniladi.

4.4-rasm. Ramalar sxemasi: 1 – tirgaklar; 2 – bosh to’sin; 3 – ulanma Qo’shma oraliq qurilmalar Asosiy yuk ko’taruvchi qismi bir necha birlashgan oddiy tizimlardan tashkil topgan, yuklarni birgalikda qabul qiladigan (masalan, arkalar tortqich bilan, to’sinlar arka bilan, to’sinlar ferma bilan va b.) oraliq qurilmalarga qo’shma ( oraliq qurilma ikki xil sistemali ) oraliq qurilmalar deb ataladi. Bu oraliq qurilmalar bir va ko’p oraliqli, uzluksiz va konsolli bo’ladi. Ular statik noaniq, murakkab, individual konstruksiyalarga ega bo’ladi. Тortqichli arka (4.5, a- rasm ) bikir butun arka yoki beshta arkani birlashtiradigan va ularning bosimini qabul qiladigan egiluvchan tortqichli sterjenli arkasimon fermalardan tashkil topadi va shu tufayli, arkalar hovonsiz

bo’lib, ayniqsa bo’sh gruntlarda terim hajmi va tayanch bahosi kamayadi. Arkalar bo’ylama va ko’ndalang bog’lamalar bilan turg’un fazoviy konstruksiyaga biriktirilgan. Harakat qismi arka osmalariga biriktirilgan. Egiluvchan arkali to’sinlar to’sinning usti (4.5, b- rasm ) yoki ostida (4.5, v- rasm ) joylashgan bikir butun devorli to’sin yoki fermalar yoki egiluvchan arkalardan tashkil topgan. Harakatlanish qismi birinchi holda to’sinlar orasida, ikkinchi holda esa to’sin ustida joylashgan. Harakat pastdan bo’lganda arkalar bosimini bikirlik to’sinlari qabul qiladi va u tayanch terimi hajmini kamaytiradi, harakat yuqoridan bo’lganda esa bosim ko’prik tayanchlariga uzatiladi. 4.5-rasm . Qo’shma tizimli oraliq qurilmalar sxemasi : 1 – ar kasimon fermalar ; 2 – eguluvchan tortqich ; 3 – harakatlanadigan qismi ; 4 – ilgak; 5 – egiluvchan arka; 6 – to’sin; 7 – tirgak; 8 – hovon; 9 – poligonal ustki belbog’li ferma; 10 – parallel belbog’li ferma

Bikirlik to’sinlari odatda balandligi oraliqning 1/40 ... 1/60 qismiga teng qo’shtavr yoki qutisimon kesimga, egiluvchan arkalar esa N shaklli, qutisimon yoki aylana shaklli kesimga ega. Yuklar bu tizimda to’sin bilan arka orasida ularning bikirligiga mutanosib ravishda taqsimlanadi. Hovonli to’sinlar (4.6, g- rasm ) bikir to’sin yoki fermalar, hamda to’sin yoki fermani ushlab turuvchi bir necha juft hovonlardan tashkil topgan. Тo’sin asosan egilishga, hovonlar esa siqilishga ishlaydi. Hovonlar reaksiyasi ko’prik tayanchiga uzatiladi. Bu tizim ostidan egiluvchan arka bilan kuchaytirilgan to’sindagi kabi ko’rsatkichlarga ega. Fermali to’sinlar yoki bikir ostki belbog’li fermalar poligonal ustki belbog’ (4.6, d- rasm) yoki parallel belbog’larga ega. Bikir to’sinlar ko’ndalang to’sinlar, oddiy uchburchakli panjara, fermalarning optimal paneli va harakatlanish qismi to’sinlarini tugundan tashqari mahkamlash imkonini beradi. Тemir yo’l ko’priklari uchun eng istiqbolli qo’shma tizimlar bikir ostki belbog’li fermalardir. K.G.Protasov tomonidan taklif etilgan bunday butun payvandli oraliq qurilma namunasi 4.6-rasmda keltirilgan. Oraliq qurilma ko’p miqdorda bir xil elementlarga ega, bu ularni tayyorlashni osonlashtiradi. Ostki bikir belbog’ balandligi 2 m bo’lgan qo’shtavr kesimli bloklardan tashkil topib, ularni tashish va yig’ish osonlashadi.

4.6-rasm . Ostki bikir belbog’li fermali oraliq qurilma sxemasi : 1 – ustki bo’ylama bog’lamalar ; 2 – ravoq (P-shaklidagi ko’zg’aluvchan rama) ramasi ; 3 – bosh ferma; 4 – ko’ndalang bog’lamalar ; 5 – ustki bo’ylama bog’lamalar ; 6 – harakatlanadigan qismining to’sini Ko’p oraliqli qo’shma tizimlar Ko’p oraliqli qo’shma tizimlar uzluksiz yoki konsolli konstruksiyaga birlashtirilgan to’sinli yoki arkasimon fermalar (4.7, a ,-rasm ) , harakatlanishi o’rtada (4.7, b- rasm ) yoki ustida (4.7, v- rasm ) bo’lgan eguluvchan arkali uzluksiz to’sinlar, hamda tayanch ustida yarim arka – podpruglar (4.7, g- rasm ) yoki fermalar (4.7, d- rasm ) bilan kuchaytirilgan uzluksiz to’sinlardan tashkil topgan. Bu tizimlar yuqori tik bikirlikka ega va elementlardagi kuchlarning qiymatini boshqarish va tarqatish imkonini berib, po’lat iqtisodini ta’minlaydi.

4.7-rasm. Ko’p oraliqli qo’shma tizimlar sxemalari: 1 – to’sinli ferma; 2 – arkasimon ferma; 3 – ilgak; 4 – butun devorli uzluksiz to’sin; 5 – egiluvchan arka; 6 – tirgak; 7 – egiluvchan yarimarka (podpruga); 8 – sterjenli ferma 4.5. Vantli va osma qo’shma tizimlar

Vantli va osma qo’shma tizimlar elastik sim arqon yoki zanjirlar bilan kuchaytirilgan bir yoki ko’p oraliqli to’sin yoki fermalardan iborat bo’ladi (4.8- rasm). Vantli tizimlarda to’g’ri chiziqli elastik sim arqonlar – vantlar – radial (shu’lasimon) (4.8, a- rasm ) , yarim doira (yelpig’ichga o’xshash) (4.8,-rasm ) , parallel (4.8 , v- rasm ) va bir yoki ikki tekislikda boshqa ko’rinishga ega bo’ladi. Osma tizimlar uchlari to’sinlar (4.8, g- rasm ) yoki ankerli tayanchlarga (4.8, d- rasm ) mahkamlangan erkin osilgan kabel yoki zanjirlarga ega. Тizimlarning bikirligini oshirish uchun ularning ilgaklari tik yoki qiya bo’lishi mumkin.

4.8-rasm . Vantli va osma ko’priklar sxemasi : 1 – pilon (ustun) ; 2 – kanat lar – vant lar ; 3 – bikirlik to’sini ; 4 – zanjir ; 5 – ilgak ; 6 – kabel; 7 – bikirlik fermasi ; 8 – anker li tayanch . Vantli va osma tizimlar bir yoki ikki tik yoki qiya P ko’rinish (4.8-rasm ), A ko’rinishdagi (4.8, b- rasm ) pilonlar va po’lat yoki temirbetondan tayyorlangan boshqa rama yoki alohida turuvchi ustunlardan iborat bo’ladi.

Vantli va osma tizimlarning afzalligi: 1) elementlarning cho’zilgan zonasida yuqori mustahkamli po’latdan ratsional foydalanish; 2) juda katta oraliqlarni yopish imkoni borligi; 3) katta oraliqlarda konstruksiyaning tejamkorligi; 4) osma holatda yig’ish imkoni borligi; 5) yuqori me’morchilik sifati. Ularning asosiy kamchiligi tik va gorizontal bikirligining pastligida.

Adabiyotlar : 1. Мосты и тоннели. Учебник для вузов ж.д. транспорта. С.А. Попов, В.О. Осипов и др. -М.: Транспорт, 1977. - 526 с. 2. Содержание и реконструкция мостов.В.О. Осипов, Ю.Г. Козьмин, B . C . Анциперовский, А.А. Кирста. Под ред. В.О. Осипова: Учебник для вузов ж.д. транспорта - М.: Транспорт, 1986. - 327 с. 3. Мосты и тоннели на железных дорогах. Учебник для вузов. В.О. Осипов, В.Г. Храпов, Б.В. Бобриков и др.: Под ред. В.О. Осипова. - М.: Транспорт, 1988. - 367 с. 4. Колоколов Н.М., Копац Л.П., Файнштейн И.С. Искусственные сооружения. Учебник для техникумов транспортного строительства. / Под ред. Н.М. Колоколова. 3-е изд. Переработ. и доп.- М.: Транспорт, 1988. - 440 с. 5. Руководство по определению грузоподъёмности железобетонных пролетных строений железнодорожных мостов. МПС. М: Транспорт, 1989 - 125с. 6. Указания по устройству и конструкции мостового полотна на железнодорожных мостах. М: Транспорт. 1989. - 120с. 7 . Гидрология и гидротехнические сооружения. Под ред. Г. II . Смирнова. М: Высшая школа. 1988. - 472 с. 8 . Клипов С.И. Железнодорожный путь на искусственных сооружениях. М: Транс порт, 1990. - 144 с.

Похожие

Temir yo’l ko’priklarining statik va konstruktiv tizimlari

Temir yo’l ko’priklarining tayanchlari va ularning hisobi

Temir yo’l ko’priklarining tayanchlari va ularning hisobi

Po’lat ko’priklarning hisobi

Po’lat ko’priklarning hisobi