Хамза Хакимзода Ниёзий – атоқли марифатпарвар ўқитувчи - Искусство - Рефераты

Хамза Хакимзода Ниёзий – атоқли марифатпарвар ўқитувчи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

46.5 KB

Хамза Хакимзода Ниёзий – атоқли марифатпарвар ўқитувчи. Режа: 1. Х.Х. Ниёзий – педагог, шоир, драматург, адиб, композитор . 2. Хамзаининг ўқитувчилик фаолияти. 3. Х.Х. Ниёзийнинг таълим – тарбия хақида фикрлари. 4. Хамза мохир шоир – педагог

Ўзбек халқининг тўнғич педагоги, шоир, драматург адиб, композитор Хамза Хакимзода Ниёзий 1889 йил 16 июлда Қўқон шахрида табиб оиласида туғилди. Хамза узининг ўқишга бўлган зўр иштиёқи туфайли 12 ёшидаёқ тўла хад, саводли бўлиб етишди. 1906 йилда мадрасага кириб ўқий бошлайди. Бироқ мадраса таълими Хамзани қониқтирмайди. Шунга кўра у мустақил суратда Лутфий, Алишер Навоий, Гулханий, Муқимий, Фурқат асарларини ўқиб ўрганади. У 1908 йилда ота – онасининг норозилигига қарамай мадрасадан кетган. Хамза турмушда жуда кўп қийинчиликларга дуч келади, илм – фанга хаваси зўр бўлса-да, кўнгилдагидек ўқий олмайди. Бу ахволни кейинчалик эслаб, унга сабаб “Ота-она таассуби ва хукм истибдоди,фақирлик” эканини эслатиб ўтади. Хамза ёзувчилик ишига 1905 йил, 16 ёшидан бошлаб киришган. Унинг шахсий архивида сақланган материаллар орасида 1905- 1914 йилар мобайнида ёзилган 214 шеърий рўхати бор. Х амзанинг “Девон”ига 214 шеридан 197 таси киритилган. 1910 йил Қўқонда рус – тузем мактабида муаллим бўлиб ишлайди. Хамза 1911 йил Қўқоннинг ХОЖИБЕК гузарида мактаб очиб, етим ва камбағал болаларни ўқитади. Ўвитувчилар учун “Енгил адабиёт”, “Уқиш китоби” ўқув қўлланмаларини яратади. Х.Х. Ниёзийнинг 20 йиллик ўқитувчилик фаолияти давомида ёшлар тарбияси масаласида Амалий ва назарий жихатдан мухим ғояларни олға суради. Хамзанинг ижодиёти, ўқитувчилик фаолияти чор хукумати амалдорларини ташвишга солади. Улар Хамза мактабини “Хавфли, болаларни бузувчи, дин ва маърифатдан оздирувчи мактаб”, деб қоралаб ёпиб, ўзини таъқиб этадилар. Шунингдек , Хамза кейинчплик “Жамият хайрия” деган ташкилотни тузади.

Хамза 1913 йил февралда чет элларга кетади: Авғонистон, Хиндистон, Макка, Мадина, Шом (Сурия), Байрут, Истамбул, Одесса шахарларида бўлиб, 1914 йилда Қўқонга қайтиб келади. 1915 йилда мактаб очади, муаллимлар таёрлайдиган курс ташкил этади. Хамза ташкил этган мактаб хақиқий чинакам мактабларнинг намунаси эди. Хамза бу мактабда ёшларга дунёвий фнларни ўқитади, ақлий. Ахлоқий тарбияга алохида ахамият беради. Лекин, ўша давирда жадид мактаби номи блан машхур бўлган бошқа мактаблар хам бўлганки, Хамзанинг мактаби улардан кескин фарқ қиларди. Агар кўпчилик жадид мактабларда миллий буржуазияга саводли мутахассислар таёрлаш ниятида бойваччалар ўқитилса, Хамзанинг талабалари камбағал оилаларнинг фарзандлари эди. Жадидимизни ташвикот қилган маърифатпарварлик буржуа синфий манфаатни кўзда тутса, Хамза эса маърифатни кэнг халқ оммасига тарқатиш тарафдори эди. У камбағал болаларнинг ўқишини доимий таъминлаш ниятида уларга моддий ёрдам беришни мақсад қилиб, “Ёрдам жамятини” тузди. “Ёрдам жамияти” ўқитувчиларнинг ўзаро йиққан маблағлари асосида фаолиятни бошлади-ю, лекин кўп ўтмай подшо хукуматининг қаттаиқ таъкибидан сўнг тарқатиб юборилади. Хамза 1915 – 1916 йилларда яратган “Оқ гул”, “Қизил гул”, “Пушти гул”, “Сариқ гул” каби ашулалар тўпламида, “Миллий роман ёхуд янги саодат” хиссаси, “Захарли хаёт” каби драма асарларида мехнаткаш халқини ўқишга, илм ўрганишга даъват этди. Хамза 1918 йил Фар ғ она шахрига бориб, ўитувчилик ишини давом эттиради. Шунингдек, у Фарғонада театр санъатини яратишда катта ташаббус кўрсатди. Фарғонадаги ёш санъат хаваскорларини тўплаб, “Сайёр драм труппа” ташкил қилади. У шу йиллининг ўзидаёқ, ўзининг машхур асари “Бой ила хизматчи”, “Тўхматчилар жазоси”, “Ким туғри” каби пьесалар ёзади. Хамза 1919 йилнинг бошларида Қўқондаги биринчи сон боқимсиз болалар уйига мудир қилиб тайинланди. Турк фронтида ўзи тузган труппаси

билан қатнашади. Хоразмга бориб, таълим – тарбия ишлари билан шуғулланади. 1922-1924 йиларда қорақалпоғистоннинг Хужайли туманида бринчи болалар уйининг мудири ва ўқитувчиси бўлиб ишлади. 1925йилнинг кузида, Фарғона уезди маорифи ихтиёрига юборилади. Бу ерда у халқ кучи билан янги мактаб биноси, клуб, кутубхона, чойхона қурдиради. 1926 йили Ўзбекитон ижроя комитети Хамзанинг бадиий ижодидаги мувоффақиятларини ва жамоа ишидаги фаолиятини тақдирлаб, “Халқ шоири” деган фахрий унвонни беради ва умрбод шахсий нафақа тайинлайди. Хамза ўз педагогик фаолиятида ва адабий ижодида хотин қизларнинг илм олишига, жамият ишларида фаол иштирок этишларига жиддий этибор берди. Хамза бир қатор асарларида халқ маорифини демократик асосда қайта қуриш, халқ маорифи тизимини яритиш ғояларини олға суради. Унинг фикрича «Инсонни инсон қаторига қўшиши”, “Инсонни камолатга етказиш”, “Инсонни олийжаноб фазилатларга эга қилиб етиштириш, тарбияга боғлиқдир”. Хамзанинг фикрича, боланинг ақлий ривожланиши, иродаси, ҳулқ атвори, умуман маънавий фазилатлари тарбия орқали шаклланади. Боланинг Ким бўлиб етишиши, унинг насл – насабига эмас, балки унга бериладиган тарбияга боғлиқдир, яъни боланинг ўқишга қизиқиши, ўқиш қобилятининг ривожи насл – насабнинг эмас, балки тарбиянинг махсулидир, дейди. Хамза ақлий тарбия хақида сўз юритар экан, ақлий тарбия орқали табиат ва жамиат қонунларини, табиат ходисаларини, улар ўртасида боғлиқликни билиш кераклигини айтади. Шоир анашундай маълумотга эга бўлган ва жамият, халқ фаровонлиги учун хизмат қиладиган ёшларни етиштиришга даъват этади. Х.Х. Ниёзийнинг фикрича болаларни, шундай баркамол киши қилиб етиштириш учун ўқитувчининг ўзи чуқур билимга эга бўлган, қобилятили ва юксак ахлоқли бўлиши керак. У таълим тарбия хақида билдирган фикрларида хам, болаларнинг соғлом бўлишига этибор беради. У айниқса, таълим тарбияда ота - оналарнинг мухим ўрин тутишини такидлайди, боланинг гўзал ахлоқли бўлиб камол топиши учун, оила мухитида тарбиянинг тўғри йўлга қўйилиши

зарурлигини айтади. Шоирнинг фикрича, бола одобнинг бошини ота – онадан олади, ўрганади, бунга жиддий эътибор берилмаса, тарбия жуда қийин кечади ва ёмон оқибатларга олиб бориши аниқ эканини аниқ равшан баён этади. Хамза Ҳакимзода ўз педагогик қарашларида хар бир инсон жамият, табиат ва хайвонот дунёсидан хабардор бўлиши кераклиги хақида сўзлар экан, бунинг учун илм - фанларни эгаллаш зарурлигина такидлайди. Хамза Ҳакимзоданинг ахлоқий тарбия хусусидаги қарашларида ёшларни инсонпарварлик рухида тарбиялаш хам алохида ўрин эгаллайди. Унинг фикрича, ёшлардаги игсонпарварлик, кишиларнинг қадр қимматини англаш, уни ҳурмат қилиш, инсоний хуқуқларни химоя этиш, уларга ҳурмат билан муомала қилишдан иборат бўлиши керак. Ёшларни инсонпарварлик раухида тарбиялаш, уларда ўзига яқин бўлган кишиларга, аввал ота – онасига самимий мухаббат туйғусини ривожлантиришдан бошланиши керак. Шу туфайли ҳам, шоир ўз дарсликларига киритган бир қатор шер ва ҳикояларида, болаларни ота – оналарига мехрибон бўлишга, уларни қадрлашни ва хурмат қилишга чақиради. Хамза болаларни тўғри сўз, ростгўй қилиб тарбиялашни уқтиради, тўғрилик, тўғри сўзликни, энг яхши фазилат деб хиссоблайди. Хамзанинг фикрича, болаларни сабр – тоқатли, сабот ли ва матонатли қилиб тарбиялаш керак. Хамза Ҳакимзода ўзининг “Бахл”, “Саҳий”, “Золим”, “Рахм”, “Хиёнат”, “Хоин” ва “Садоқат” хикояарида ёшларни садоқатли кишиларга, мехрибон ва ғамхўр қилиб тарбиялаш уларда бахллик золимлик, зўравнлик, хиёнат ва хоинликка нафрат туғуларини тарбиялаш ғоясини илгари суради. У “Ўзбек хотин – қизларига”, “Бир хуркок масул ишчининг тилидан”, “Ҳужум хоинларга”, “Муборак”, “Турсуной марсияси” каби шеър ва ашулаларида, хотин – қизларни озодлик душманланрига қарши курашга ундади.

Адабиётлар: 1. К. Хошимов, С. Нишонова, М. Иномова, Р. Хасанов. “ Педагогика таърихи”, Тошкент, “Ўқитувчи” 1996 йил 321 – 326 бетлар. 2. О. Хасанбоева « Педагогика тарихида христоматия”, Тошкент “ Ўқитувчи ” 1997 йил. 3. К. Хошимов “ Педагогика таърихи” Тошке н т 1996 йил. 4. О. Хасанбоева ва бошқалар “Педагогика тарихи” Тошкент 1997 йил.

Похожие

Композитор С. Юдаковнинг ҳаёти ва ижоди. (1916-1992)

Узбек халк байрамлари, уйин ва маросимлари

Муҳиддин Қори Ёқубов (1894-1957)

1920-90 йилларда мусика маданият таълимининг кискача тарихи

Бдуғани Абдукаюмов (1928–2000)