Шахс социализацияси ва унинг йўналиши - Психология - Рефераты

Шахс социализацияси ва унинг йўналиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Социализация жараёнининг моҳияти. 2. Социализация ва шахс йўналишларининг уйғунлиги масаласи. 3. Шахс йўналишларининг барқарорлиги ва ўзгарувчанлиги муаммоси.

www.arxiv.uz Шахс муаммосига ижтимоий – психологик ёндашишнинг ўзига хослиги шундаки , у турли гуруҳлар билан бўладики турли шаклдаги ўзаро муносабатларнинг оқибати сифатида қаралади . Гуруҳнинг шахс психологиясига таъсири қай йўсинда содир бўлиши психологияда соф социализация муаммоси билан узвий боғлиқ бўлса, бу таъсирларнинг шахс хатти–ҳаракатлари, ҳулқида бевосита қандай намоён бўлиши ижтимоий йўл– йўриқлар муаммоси билан боғлиқдир. Шахс социализацияси тўғрисида гап кетар экан, унинг фанда кўпинча «шахс тараққиёти» ёки «тарбияси» тушунчалари билан синонимдек ишлатишга алоҳида эътибор бериш керак. Лекин социализация соф ижтимоий–психологик тушунча бўлиб, бу индивиднинг ижтимоий муҳитга қўшилиши, ижтимоий таъсирларни ўзига актив равишда мулоқот системасига кириб бориши жараёнидир. Бу жараён икки томонлама бўлиб, бир томондан, шахс актив равишда ижтимоий таъсирларни қабул қилади, иккинчи томондан эса, уларни ҳаётда ўз ҳулқ–атворлари, муносабатларида намоён этади. Бу жараён нормал индивидда табиий тарзда рўй беради, чунки шахсда (индивидда) шахс бўлишга эҳтиёж ҳамда шахс бўлишига имконият ва зарурият бор. Шахс социализациясининг ўз соҳаси, босқичлари ва муассасалари мавжуд. Шахс социализацияси асосан уч соҳада амалга ошади: 1) Фаолият соҳаси, яъни умри мобайнида шахс турли фаолиятларга бевосита ёки билвосита жалб этилган бўлиб, бу жараёнда фаолиятлар тури кенгайиб, бойиб бораверади. Ҳар бир фаолият тури индивиддан маҳсус фазилатларни малака ва кўникмаларни, билимларни талаб этадики, уларни қониқтириш йўлидаги автивлиги унда ўзига ҳос ижтимоий–психологик ҳусусиятлар комплексини шакллантиради; 2) мулоқот соҳаси, айниқса мактабгача ёш даврдаги ва ўсмирлик даврларидаги мулоқот системалари болада бир қанча ижтимоий–психологик

www.arxiv.uz хислатларни пайдо қиладики, бунинг натижасида у фаол ҳаётий мавқега эга бўлади, жамиятда ўз ўрнини тасаввур қилишга эришади; 3) ўз–ўзини англаш соҳаси, яъни «мен» образининг йил сайин ўзгариб бориши жараёни бўлиб, аввал ўзини бошқалардан фарқ қиладиган жиҳатларини, ўзича мустақил ҳаракат қилиш, мустақил фикр юрита олиш қобилиятини англаш, сўнгра эса ўз–ўзини баҳолаш, англаш, назорат қилиш ҳусусиятлари ривожланадики, улар ҳам фаол шахс психологиясининг таркибий қисмидир. Шахс социализацияси қуйидаги босқичларда амалга ошади: 1) биринчи босқич–меҳнат фаолиятигача бўлган босқич бўлиб унга боланинг мактабгача ёш даври ҳамда ўқиш йиллари киради. Бу даврдаги социализациянинг аҳамияти ва ўзига хослиги шундаки, бу даврда асосан ташқи ижтимоий муҳит, ижтимоий таъсирлар фаол равишда онгга сингдирилади, мустақил ҳаётга тайёргарлик борасида мухим босқич ўтилади. 2) иккинчи босқич–меҳнат фаолияти даври–бу давр одамнинг етуклик йиллари билан боғлиқ бўлиб, аввалги даврларда сингдирилган ижтимоий таъсирларни бевосита фаол фаолиятда, шахслараро муносабатлар системасида намоён этади. Касбга эга бўлиб, аниқ ҳаёт йўлини танланган, турмуш қуриб, келгуси авлодни табиялаётган шахсда намоён бўладиган барча ижтимоий фазилатлар шу даврнинг маҳсулидир; 3) учинчи босқич–меҳнат фаолиятидан кейинги давр бўлиб, бунга асосан актив меҳнат фаолиятидан сўнг қарилик гаштини сураётганлар киради. Бу даврда ҳам шахс социализацияси давом этаверади, чунки илгариги даврларда орттирган тажриба бошқаларга узатилади, шунга кўра шахс структурасида ҳам ҳусусий ўзгаришлар рўй беради. Социализация рўй берадиган шароитлар–муассасаларга турли даврларда оила, болалар муассасалари, мактаб, бошқа ўқув даргоҳлари, меҳнат жамоалари киради. Социализация жараёни ва шахс ривожланишининг уйғунлиги масаласини қарасак, социализациянинг ҳар бир муассасаси ўзига хос тарзда

www.arxiv.uz шакллантириш ва тарбиялаш маскани бўла олишини кузатиш мумкин. Масалан, социализациянинг оила маскани шахс шаклланиши, тарбиясида энг мухимларидан бири ҳисобланади. Чунки айнан оилада, инсон ижтимоий таъсирининг биринчи тажрибасини орттиради. Маълум муддатга бола учун фақат оилагина ижтимоий таъсирини беради. Кейинчалик болалар боғчаси, мактаб, олийгоҳлар, маҳалла, кўча масканларида шахс ижтимоий таъсирлар олади, лекин оила энг асосий манба сифатида инсон умри давомида қолаверади. Оила мухитда кечадиган социализацияжараёнининг муҳим икки йўналиш мавжуд. Биринчидан, боланинг бевосита ота–онаси, ака–опалари билан бўладиган ўзаро таъсирларида ижтимоий тажриба орттирилса, иккинчидан, оиладаги аъзоларининг ўзаро муносабатларини кузатиш орқали ҳам бу жараён кечади. Психология фанида шахс атрофидаги кишиларнинг ўзаро муносабатлари ва турли холатларда намоён бўладиган хулқ– атворларини кузатиш орқали ўзлаштириб бориш ҳодисаси викар ўзлаштириш деб аталади. Ана шундай шахслараро муносабатларни кузатиш орқали ижтимоий тажрибага эга бўлиш айни оила ўчоғида амалга оширилади. Социализациянинг бошқа масканларида шахс ўзини оиладагидек очиқ ва тўлиқ намоён эта олмайди. Ўзга, нотаниш кишилар билан бўладиган шахслараро муносабатларда ҳар қандай шахс ўзини тўлалигича намоён этмайди, ҳулқ–атворидаги фазилатларининг кўпрок ижобий жиҳатларини кўрсатади. Шунинг учун шахс тарбияси, камолоти тўғри кечишида социализациянинг оила муассасасининг аҳамияти ва ўрни беқиёсдир.

www.arxiv.uz Адабиётлар: 1. Абрамов М. Практическая психология. –М.: Мысль , 1997.–312с. 2. Каримова В.М. Ижтимоий психология асослари. Т.:.Ўқитувчи, 1994й. 3. Психология. Учебник. – М.: ПРОСПЕКТ, 1998. – 584с. 4. Андреева Г.М. Социальная психология. Учеб.–М.: АгентПресс, 1997.– 376с. 5. Социальная психология и этика делового об щ ения–Под ред Дорошенко В.Ю. и др. Учеб. пос. – М.: 1995. – 160с. 6. Каримова В.М. “Ижтимоий психология асослари” Т. 2004й. 7. Ғозиев Э. “Шахс психологияси” Т. 2004й. 8. www.ziyonet.uz

Похожие

Шахс ва мулокот

Шахс ва фаолият

Шахс ва фаолият 2

Шахс психологияси психологияда шахс тушунчаси

Шахс психологияси. Психологияда шахс муаммоси. Шахс ҳақидаги анъанавий назариялар