Ер остида, уюмда ва чанда танлаб эритишнинг асосий технологиялари - Материаловедение - Рефераты

Ер остида, уюмда ва чанда танлаб эритишнинг асосий технологиялари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

137 KB

Е р остида, уюмда ва чанда танлаб эритишнинг асосий технологиялари Режа: 1. Танлаб эритиш тушунчаси ҳақида умумий маълумот. 2. Ер остида танлаб эритиш технологияси. 3. Уюмда ва чанда танлаб эритиш технологияси.

Кон махсулотларидан керакли метални танлаб эритмага ўтказиш учун икки хил усулдан фойдаланилади: 1. Металли ашёлар қатламидан эритувчи модда эритмаси маълум тезлик билан сиздириб ўтқазилади (бу усулни оддий қилиб сиздириб ўтқазиш деб аталади); 2. Жуда майда янчилган ашёлар эритма билан маълум вақт давомида мажбурий аралаштирилади. Бу усул аралаштириш усули деб аталади. Биринчи усулга: чанда, уюмда, ер остида танлаб эритиш усуллари киради. Иккинчи усул аралаштириш услубига қараб қуйидагича таснифланади: механик аралаштириш; мураккаб аралаштириш. Сиздириб ўтқазиш усули Сиздириб ўтқазиш усули асосан зичлиги камроқ бўлган рудалардан метални ажратиб олиш учун қўлланилади. Бунда эритма руда ғовакларига осон кириши ва унинг қатламидан тезроқ сизиб ўтиши керак. Бу усулнинг асосий кўрсатгичларидан бири эритмани руда қатламидан сизиб ўтиш тезлигидир. Агар  < 2 см/соат бўлса, ёмон  >3,0 см/соат бўлса қониқарли  > 5 см/соат бўлса яхши ўтказувчи қатлам деб аталади. Сизиб ўтиш тезлигини ошириш учун рудалар ўлчамлари буйича таснифланиб, сўнгра танлаб эритиш дастгоҳларига бўшроқ қилиб жойлаштирилади. Чанда танлаб эритиш. Сиздириб ўтқазиш усули билан танлаб эритиш учун доирасимон ёки туғри тўрт бурчакли идишлар – чандан фойдаланилади (21.1 – расм). Чаннинг тубидан юқ о рироқда темирдан ясалган панжара ў рнатилади. Панжаранинг усти мато билан қ опланади. Доирасимон чанларнинг диаметри 12-14 метргача, баландлиги 2-4 м бўлади. Тўғри тўртбурчакли чаннинг ўлчамлари: узунлиги L = 25 м, кенглиги B = 15м гача бўлиб, уларниг си ғ ими 800 – 900 т. гача боради. Чан қ атти қ ашё билан тўлдирилгандан сўнг, унга

қатти қ моддани қ оплагунга қ адар эритма берилади. Маълум ва қ тдан сўнг эритма чаннинг пастки қисмида ўрнатилган жумрак орқали чиқариб юборилади. Рудадан металл тўлиқ эритмага ўтмаган бўлса, чан янги эритма билан тўлдирилади. Танлаб эритиш тамом бўлгандан сўнг, қаттиқ фаза тоза сув билан бир неча марта чайилади. Қолдиқ чаннинг туби да г и махсус туйнук орқали чандан чиқариб юборилади. Сўнгра янги руда билан тўлдирилади . Чанда танлаб эритиш жуда содда, камҳарж ва айланувчи қисмлар йўқлиги сабабли дастгоҳларни таъмирлашга хожат йўқ жараёндир. Аммо дастгоҳлар қўпол ва жараён узоқ вақт давом этади. Танлаб эритиш чанига солинадиган руда қатламининг қалинлиги (h) унинг эритмани ўтқазиш тезлигига қараб олинади, агар  = 2 см/соат бўлса h = 0,75 м;  = 3 – 4 см/соат бўлса h = 1,5 м;  = 7-8 см/соат бўлса h = 2,2 м;  > 8 см/соат бўлса h = 2,5 м Чаннинг ўлчамларини қуйидаги тенгламалар орқали аниқласа бўлади: чаннинг баландлиги 25,0 2,1   h H м (1); чаннинг фойдали хажми Vm q V  (2), бу ерда q – чаннинг сиғими, m V – маҳсулотнинг хажмий оғирлиги, чаннинг диаметри H V D  4  м.

расм. Танлаб эритиш чани 1- чан; 2 – чан тубининг устидаги панжара; 3 – металл таркибли эритмаларни чиқарадиган жумрак ; 4 –қолдиқларни чиқариб ташлаш учун мўлжалланган туйнук; 5 - фундамент Уюмда танлаб эритиш Уюмда танлаб эритиш асосан таркибида металл кам бўлган ташландиқ рудалардан металлни ажратиб олиш учун қўлланиладии. Жараён қуйидагича олиб борилади: - тайёрланган майдонга руда уюлади; - уюм устидан маълум муддат давомида эритма с е пилиб турилади . Майдонни тайёрлаш ҳар хил усуллар билан бажарилиши мумкин, жумладан, бульдозер ёрдамида текислангаи майдонга қалинл и ги 0,2 м бўлган бетон ётқизилади ва унинг усти 0,2 м қалинликда кислота ўтқазмайдиган битумли асфальт билан қопланади. Асфальт устидан қум, сўнг гранит тошлар ётқизилади. Булар асфальтни бузилиб кетишидан сақлайди. 1 2 3 4 2 5

Баъзи бир конларда текисланган майдонга 0,6 м қалинликда тупроқ тўкилиб, у зичлаштирилади. Тупроқ устига қум қатлами ёткизилгандан сўнг 3 - 5 мм катталикдаги тоғ жинслари тўкилади. Баъзи ҳолларда текисланиб, зичлаштирилган майдонга полихлорвинил - пленка тўшалиб, унинг устига қум, сўнг тошлар, ёки бетон ётқизилади. Баъзи ерларда, тайёрланган майдон атрофи маълум баландликда бетон девор билан ўралган бўлиб, у уюмни сочилиб кетишидан сақлай ди ва руда билан эритмани кўпроқ мулоқотда бўлишини таъминлайди. Уюм қатламидан сизиб ўтган эритмани бир жойга йиғилишни таъминлаш мақсадида майдон бир томонга қараб ётиқроқ (1 - 2°) қилиб режалаштирилади. Тайёрланаган майдонга руда уюлади. Бу жараён уюмда танлаб эритиш усулининг энг асосий қисми ҳисобланади. Уюм ҳосил килиш шундай ўтқазилиши керакки, унда руда текис, бўшроқ ва эритма қатламдан осон сизиб ўтадиган бўлсин. Уюмни энг кенг тарқалган шакли - тўрт бурчакли кесик пирамидадир (10 – расм). Унинг баландлиги 3 метрдан 15 метргача, оғирлиги 100-200 минг тоннагача бўлади. рас м . Уюмда танлаб эритиш схемаси

1- махсус майдон; 2- уюм; 3- эритмаларни сачратиб берувчи қурилмаси; 4,6- йиғувчи ховузлар; 5- эритимадан металлни ажратиб олиш қурилмаси. Эритма уюмга сачратиб берувчи форсункалар ёрдамида сепилади. Эритма руда қатламидан ўтиб, махсус тайёрланган йиғувчи ҳовузга тўпланади ва ундан метални ажратиб олиш қурилмасига ўтқазилади. Эритмадан метални ажратиб олиш учун цементация, экстрактция ва бошқа усуллар қўлланилиши мумкин. Метални ажратиб олгандан сўнг, эритма иккинчи йиғувчи ҳовузчага тўпланади. У ердан эритма таркибига керакли реагентлар қўшилади ва у яна уюмга сепиш учун юборилади. Танлаб эритиш мароми хар хил бўлиши мумкин. Масалан, баландлиги 15 - 20 м, кенглиги 40 - 50 м ва узунлиги 60 - 70 м бўлган уюмга бир кеча - кундуз эритма сепилиб турилади, кейин 3 кеча-кундуз эритма берилмайди. Эритманинг сарфи 1 т рудага 0,3 - 0,5 м 3 . Танлаб эритишнинг умумий давомийлиги 120- 150 кун. Бунда 60- 75 фоиз металл эритмага ўтади. Уюмда танлаб эритиш, унинг катта кичиклигига, суюқлик ўтқазувчанлигига, эритилаётган бирикма, ёки металнинг эриш тезлигига қараб бир неча кун, ойлаб, хатто йиллаб давом этиши мумкин. Танлаб эритиш жараёни тамом бўлгандан кейин уюм яхшилаб сув билан ювилиши керак. Ер остида танлаб эритиш Ер остида танлаб эритиш усули эски шахталарда қолиб кетган рудалардан, янги ҳали ишга туширилмаган, оддий қазиб олиш усуллари иқтисодий самара бермайдиган (заҳираси кам ёки металга камбағал бўлган) конлардан металларни ажратиб олиш учун қўлланилади. Бу усулнинг афзаллиги - маълум чуқурликда ётган фойдали қазилма қазиб олинмайди, майдаланиб янчилмайди ва бойитиш ишлари бажарилмасдан тўғридан-тўғри ер остида танлаб эритилади. Метал эритмага ўтгандан сўнг, уни ер юзасига чиқариб олинади. Коннинг жойлашишига, руданинг таркибига, физик

хоссаларига, суюқлик ўтқазувчанлигига қараб танлаб эритиш жараёнлари ҳар хил усуллар билан олиб борилади. Агар эски шахтада қолиб кетган (кўпинча шахтада 34-40 фоиз металл шахта деворларида устун вазифасини бажариш учун қолдирилган рудаларда қолиб кетади) металларни танлаб эритиш учун шахтанинг маълум бир қисми икки томонидан суюқлиқ ўтмайдиган қилиб беркитилади ва у эритма билан тўлдирилади. Маълум муддатдан сўнг эритма ер юзасига тортиб чиқарилиб ундан металл ажратиб олинади. Янги хали ишга туширилмаган конлардан ер остида танлаб эритиш жараёнини ўтқазиш учун руда қатламгача бурғилаб қудуқлар қазилади. Бир гуруҳ қудуқлар орқали руда қатламига эритма юборилиб, бошқа гуруҳ қудуқлар орқали эритма тортиб олинади (расм). Эритимани сўриб олиш учун қазилган қудуқларнинг диаметри эритма юбориш қудуқларидан каттароқ бўлади. Қудуқлар қазилгандан сўнг деворлари қулаб тушмаслиги учун уларга қудуқ баландлигига тенг узунликдаги қувурлар туширилади. Қувурлар пўлатдан ёки пластмассадан ясалиши мумкин. Эритма юбориладиган қувурнинг пастки қисми (учи) ёпиқ (конуссимон) бўлиб маълум баландликкача унинг деворларида тешикчалар бўлади. Эритмани тортиб олувчи қувурнинг иккала томони очиқ бўлиб, унга диаметри кичикроқ бўлган иккинчи қувур туширилади. Ички қувурнинг пастки қисми деворларида тешикчалар бўлиб, уларга тўр сузгич ўрнатилган бўлади. Эритмани ер ости сувлари билан суюлтирмаслик ва уни оқиб кетишдан сақлаш мақсадида танлаб эритиш майдони чегарасидан ташқарида қазилган қудуқлар орқали цементли эритма юборилиб, ер ости сувлари оқими тўсилади. Металли эритмани ер остидан тортиб олиш учун ҳар хил тузилишга эга бўлган насослар ва аэролифтлардан фойдаланади.

р ас м. Ер ости танлаб эритиш схемаси Аралаштириш усули билан танлаб эритиш Аралаштириш усули билан асосан металга бой бўлган ашёлар (бойитмалар) ва таркибида нодир металлар бўлган рудалар танлаб эритилади. Бунинг учун ашёлар- 1,0 мм дан - 0,074 мм ( хатто - 0,043мм) катталикгача янчилади. Янчилган ашё эритувчи суюқлиқ билан маълум нисбатларда бўтана тайёрланишга берилиди. Бўтана деб – суюқ ва қаттиқ моддаларнинг аралашмаси номланади. Бўтана ҳолга келтирилган хом-ашё танлаб эритиш дастгоҳига узатилади. Бўтана дастгоҳда маълум муддат давомида (0,5 - (2-3) соат, хатто 24 соатгача ) аралаштирилиб турилади. Металл тўлиқ эритмага ўтгандан сўнг, эримай қолган қолдиқ эритмадан ажратилади. Аралаштириш усули билан танлаб эритиш сиздириб ўтқазиш (чанда, уюмда, ер остида) усулига нисбатан бир қанча афзалликларга эга. Жумладан: жараён қисқа муддатда ўтади; металл тўлиқ ажратиб олинади; танлаб эритиш жараёнини бошқариш ва шарт- шароитлар (харорат, босим, мухит ва хоказо) яратиши осонлашади. Аммо майдалаш, янчиш, жараёнларига кўп мехнат ва маблағ сарфланади. Аралаштириш усули билан танлаб эртиш учун турли дастгоҳлардан фойдаланилади. Уларнинг вазифаси эртилаётган модда билан эритувчининг Танлаб эритувчи эритмаМеталли эритма Эритма юбориш қувуриЭритмани тортиб олиш қувури Суюқлиқ ўтқазмийдига н қатлам Руд а

маълум вақт давомида ва маҳсус шароитда ўзаро мулоқотда бўлишини таъминлашдан иборат. Танлаб эритиш дастгохлари хар хил шаклдаги идишлар бўлиб иситиш, аралаштириш, юклаш ва махсулотларни чиқариб юбориш мосламаларга эга. Улар муҳитга чидамли ашёлардан ясалади. Танлаб эртиш дастгохларининг энг кўп тарқалган турларидан бири механик аралаштиргичли ва буғ билан иситишга мулжалланган реакторлардир(12- расм). Улар юмалоқ тубли цилиндрсимон идиш бўлиб, деворлари икки қават бўлади. Деворлар орасидаги бўшлиққа буғ юборилиб, идиш ичидаги ашёлар иситилади. Аралаштириш идишнинг марказига ўрнатилган парракли ўқнинг айланиш ҳисобига бажарилади. расм. Механик аралаштиргичли танлаб эритиш реакторининг схемаси 1- реакторнинг танаси; 2- реакторнинг қопқоқи; 3- аралаштиргич. Реакторнинг ташқи девори иссиқлиқ ўтқазмайдиган ашё билан ўралган. Бундай реакторларнинг хажми 10-20 м 3 , аралаштиргичнинг айланиш тезлиги 220- 330 айл/дак. бўлади. Қовушқоқлиги унча катта бўлмаган суюқликларни аралаштириш учун пневматик аралаштириш усулидан фойдаланилади. Бунинг учун сиқилган буғ конденсат1 2 3

ҳаво ишлатилади. Кўпинча сиқилган ҳаво ёрдамида аралаштириш учун аэролифт принципларидан фойдаланилади (расм). Ҳаво компрессор ёрдамида марказий қувурга берилади. Марказий қувурда ҳаво, суюқлик ва қаттиқ заррачаларнинг аралашмаси ҳосил бўлади. Марказий қувурдаги аралашманинг зичлиги аппаратнинг бошқа қисмида жойлашган бўтана зичлигидан кам бўлади. Зичликлар ўртасидаги фарқ натижасида бутун масса ҳаракатга келади. Кейинги вақтда танлаб эртиш самарадорлиги юқори бўлган «қайновчи қатлам» деб аталувчи дастгоҳларда ўтказилаяпти (расм). Бу дастгоҳда эритма билан қаттиқ зарра бир-бирига нисбатан қарама-карши томонга ҳаракат қилади. Дастгоҳ баландлиги бўйича ўзгарувчан ўлчамга эга бўлганлиги сабабли, эритма пастки қисмида катта тезлик билан юқорига қараб харакатланади ва дастгоҳнинг юқори қисми кенг бўлганлиги сабабли эритманинг ҳаракат тезлиги камаяди.

расм. Пневматик танлаб эритиш дастгоҳи (пачук) 1-таъмирлаш учун туйниқ; 2- аэролифт; 3- сиқилган ҳаво бериш қувури; 4 – ҳаво ғилофи; 5 – тешикчалар; 6 – ҳаво парчалагич; 7 – дастгоҳни бўшатиш штуцери; 8 – ҳаво чиқариш қувури. Юқори ҳароратда ва босимда бажариладиган жараёнлар учун зич ёпиладиган идишлар - автоклавлар ишлатилади (расм). Автоклавларда ўтқазиладиган жараёнлар икки синфга бўлинади: 1) газсимон реагентларсиз борадиган жараёнлар; 2) газсимон реагентлар иштирокида ўтадиган жараёнлар. Биринчи синф жараёнларини амалга оширишда автоклавнинг вазифаси жараённи 100 0 С дан юқори хароратда олиб боришни таъминлашдан иборат.хавобўтана бўтана1 2 3 4 5 1 хаво 67

Системани иситиш ва аралаштириш учун эса автоклавга бевосита буғ юборилади. расм. “Қайновчи қатлам” дастгоҳнинг схемаси. Иккинчи тур жараёнларни амалга оширишда автоклавнинг вазифаси газсимон реагентларнинг эритмадаги керакли концентрациясини таъминлашдан ва юқори ҳароратни ушлаб туришдан иборат. Системани иситиш учун буғдан, аралаштириш учун эса буғ ва газсимон реагентдан фойдаланилади. Танлаб эритиладиган ашёни юклаштиниқ эритма лойиқа қум эритувчи модда

расм. Автоклавлар тури: а- вертикал автоклав; б- горизонтал кўп камерали автоклав. Кон махсулотларидан керакли метални танлаб эритмага ўтказиш учун икки хил усулдан фойдаланилади: 1. 13 ата 13 р ашёлар қатламидан эритувчи 13 ата эритмаси маълум тезлик билан сиздириб ўтказилади (бу усулни оддий қилиб сиздириб ўтказиш деб аталади); 2. Жуда майда янчилган ашёлар эритма билан маълум вақт давомида мажбурий аралаштирилади. Бу усулни аралаштириш усули деб аталади. Биринчи усулга: чанда; уюмда; ер остида танлаб эритиш усуллари киради. Иккинчи усул аралаштириш услубига қараб куйидагича таснифланади: механик аралаштириш; мураккаб аралаштириш. Куйида танлаб эритиш усуллари билан танишиб чиқамиз. Сиздириб ўтказиш усули. Сиздириб ўтказиш усули асосан зичлиги камрок бўлган рудалардан метални ажратиб олиш учун қўлланилади. Бунда эритма руда ғовакларига осон кириши ва унинг қатламидан тезрок сизиб бўтан а бўтана бўтан а бўтан а а б буғ

ўтиши керак. Шунинг учун бу усулнинг асосий кўрсаткичларидан бири эритмани руда қатламидан сизиб ўтиш тезлигидир, яъни: V=ksp/ μ h см / сония бу ерда V – сизиб ўтиш тезлиги ёки маълум вақтда қатламдан сизиб ўтган эритманинг умумий миқдори; k – тезлик доимийлиги; s – қаттиқ фаза юзаси; p – босим; μ – эритманинг қовушқоқлиги; h – қатлам қалинлиги. Агар V <2 см/соат булса, ёмон V >3,0 см/соат булса, қониқарли, V >5 см/соат булса яхши ўтказувчи қатлам деб аталади. Сизиб ўтиш тезлигини ошириш учун рудалар ўлчамлари бўйича таснифланиб, сўнгра танлаб эритиш дастгоҳларига бўшроқ қилиб жойлаштирилади. Ер остида танлаб эритиш. Ер остида танлаб эритиш усули эски шахталарда қолиб кетган рудалардан, янги, ҳали ишга туширилмаган, оддий қазиб олиш усуллари иқтисодий самара бермайдиган (заҳираси кам ёки металга камбағал бўлган) конлардан металларни ажратиб олиш учун қўлланилади. Бу усулнинг афзаллиги-маълум чуқурликда ётган фойдали қазилма қазиб олинмайди, майдаланиб янчилмайди ва бойитиш ишлари бажарилмасдан тўғридан-тўғри ер остида танлаб эритилади. Металл эритмага ўтгандан сўнг, уни ер юзасига чиқариб олинади. Коннинг жойлашишига, руданинг таркибига, физик хоссаларига, суюқлик ўтказувчанлигига қараб танлаб эритиш жараёнлари ҳар хил усуллар билан олиб борилади. Агар, эски шахтада колиб кетган (кўпинча шахтада 34-40 фоиз металл шахта деворларида, устун вазифасини бажариш учун қолдирилган рудаларда қолиб кетади) металларни танлаб эритиш учун шахтанинг маълум бир кисми икки томонидан суюқлик ўтмайдиган қилиб беркитилади ва у эритма билан тўлдирилади. Маълум муддатдан сўнг эритма ер юзасига тортиб чикарилиб ундан металл ажратиб олинади. Янги, ҳали ишга туширилмаган конларда ер остида танлаб эритиш жараёнини ўтказиш учун руда қатламгача бурғилаб қудуқлар қазилади. Бир гуруҳ қудуқлар орқали руда қатламига эритма юборилиб, бошқа бир гуруҳ қудуқлар орқали металли эритма тортиб

олинади. Эритманинг ҳаракат йуналишига қараб, танлаб эритиш гидростатик, гидродинамик ва инфильтрацион усулларга бўлинади. Гидростатик усулда маълум хажмдаги руда эритмага бўктирилади ва маълум муддатдан сўнг эритма тортиб олинади. Бу усул «чанда танлаб эритиш» усул ига ухшаш бўлади. Гидродинамик схемада эритма узлуксиз иккита қудуқ орасидаги руда қатламида горизонтал харакат қилади. Биринчи қудуқ орқали эритма берилиб иккинчисидан эса тортиб олинади. Инфильтрацион схемада уюмда танлаб эритиш усулига ўхшаб, эритма руда қатламида узлуксиз вертикал йуналишда харакат қилади. Танлаб эритиш учун қайси бир схемани қўллаш руда қатламининг жойлашган ўрнига ва ер ости сувларининг бор-йўқлигига қараб танланади. Руда қатлами ётик, (горизонтал) ёки унча катта бўлмаган қиялик билан жойлашган ва асосан чўкиш йули билан ҳосил бўлган, суюқлик ўтказувчанлик коэффиценти 0,5 м/кун дан юқори ва чуқурлиги 300 м гача бўлган конларда танлаб эритиш жараёни гидростатик ёки гидродинамик усулда олиб борилади. Агар, қатламнинг ўтказувчанлик коэффиценти 0,5 дан кичик бўлса, у ҳолда бу қатламнинг ўтказувчанлик коэффициентини сунъий равишда оширишга тўғри келади. Бунинг учун руда қатламига суюқ портловчи моддалар юборилиб, уни портлатиш, гидромониторлар ёрдамида сув оқими билан парчалаш ёки тоғ жинслари билан реакцияга киришганда газ ҳосил қилувчи регантлар (масалан, 30-48 % Н 2 0 2 , рН<6) юборилиб қатлам ёриқларини кенгайтириш йўли билан амалга оширилади. Ёриқлар яна ёпилиб қолмаслиги учун катта босим остида қумли ёки майдаланган шиша аралаштирилган сув юборилади. Қум ва шиша кукунлари ёриқларига жойлашиб олиб ўтказувчанлигини бир хил ушлаб туради. Эритмани сўриб олиш учун қазилган қудуқларнинг диаметри эритма юбориш қудуқларникидан каттароқ бўлади, бундан ташқари танлаб эритиш майдони чегарасидан (3) ташкарида кузатиш қудуқлари казилган бўлиб, улар ёрдамида эритмани бошқа томонга тарқалиб кетиш-кетмаслигини назорат қилиб турилади. Бу схема билан Американинг Техас штатида жойлашган,

йилига 113 т уран ишлаб чикарувчи корхона ишлайди. Унда, 1200 м 2 майдонга 66 та эритма берувчи ва олувчи қудуқлар казилган. Суғориш қудуқларини жойлаштириш схемаси; 1-ер ости суви сатҳи; 2-сув ўтказувчан қатлам; 3-руда қатлами; 4- эритмани тортиб олиш қувури; 6-1-эритмани ҳаракат йўналишлари.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати: 1. Н.И.Уткин «Производство цветных металлов» М. «Интермет Инжиниринг» 2000 й. 2. Под редукцией В.И.Коротича «Начала металлургии» Екатеринбург УГТУ 2000 й. 3. Гудима Н.В. и др. «Технологические расчёты в металлургии тяжёлых цветных металлов». М.; Металлургия 1977 й. 4. Кучерский Н.И. «Золото Кызылкумов» Т. «Шарк»1998 й. 5. «Цветные металлы» журнали 1999- 2004 й. 6. «Ўзбекистон кончилик хабарномаси» журнали. 2000- 2004 й. 7. «Горный журнал» журнали 2000 - 2004 й. 8.Arxiv.uz

Похожие

Танлаб эритиш (синиллаш) Термодинамикаси

Металларни босим остида ишлаш1

Металларни босим остида ишлаш технологияси

Металлургик жараёнларни таснифланиши

Қора металлар ишлаб чиқариш асослари