Табиат ва инсон орасидаги ўзаро муносабатларда илмий билимларнииг аҳамияти - Химия - Рефераты

Табиат ва инсон орасидаги ўзаро муносабатларда илмий билимларнииг аҳамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

47.5 KB

Табиат ва инсон орасидаги ўзаро муносабатларда илмий билимларнииг аҳамияти Инсонни қуршa6 турган табиатни, унинг пайдо бўлиши ва ривожланиши қонуниятларини илмий билиш ва амалиётда кўллаш катта аҳамият касб этади. Табиат бениҳоят хилма-хил шакл ва ва кўринишлари билан инсонни қуршаб турган моддий олам, бутун борлиқдан иборатдир. У кенг маьнода олга н да материя, коинот тушу н чалари н и ҳам қ амраб олади. Табиат нинг мавжудлиги инсонга, унииг о н ги ва сезгиси г а бо ғ ли қ эмас. Бу н дан миллион йиллар му қ аддам Ер шундай бир ҳ олатда б ў лганки, унда ў зининг сез г ила р и в а онгига эга б ў лган инсон у ё қ да турсин, х атто бош қ а ҳ ар қ андай жонли мавжудотларнинг ҳ ам яшаши учун х еч бир имкония т б ў лма г ан. Бу далил шундан далолат берадики, Ер, қ уёш системаси, умуман табиат ҳар қ андай онгдан таш қ арида ва ун г а боғлиқ б ўл маган ҳ олда мавжу ад ир. Киши онги табиат тара ққ иётининг фа қ ат муайя н бо сқ ичидагина унииг ма ҳ сули сифатида вужудга келган. Табиатнинг, материянинг фазода чексиз ва вақтда абадий бўлган тинимсиз ҳаракати жараёнида баъзи бир нарсалар емирилади, янгилари пайдо булади. Табиатнинг миллион йиллар ичидаги тадрижий тараққиёти жараёнида ноорганик дунёдан органик дунё келиб чиқади. Органик дунёнинг пайдо бўлиши табиатнинг, материянинг чексиз коинотдаги тараққиётидан келиб чиқиши мумкин бўлган оқибатларидан биридир. Органик табиат ҳам, ноорганик табиат ҳам пастдан юқорига, оддий мураккабга қараб ҳаракат қилиб туради. Тараққиёт уларнинг ҳар иккаласида ҳам бир оз бошқачароқ шаклда амалга ошади. Ривожланиш х аракатни нг зарурий о қ ибати сифатида ноорганик табиатда ҳ ам намоё н б ў лади. Ернинг

чу қ ур қ атламларига назар ташлар эканмиз, унда к ў пгина ў згаришларни к ў рамиз. Туманликлардан юлдузлар пайдо були ши , бу юлдузлар портлаб яна туманликларга айланиши ноорганик табиатга хос б ў лган ҳ аракатга мисол б ў лади. Бу жараёнларнинг барчаси инсоният эъти қ отини қ ондириш ма қ садида, пастдан юқ орига томон интилаётган жамиятнинг фан техника ч ўққ исига элтаётганлигидан далолат беради. Бу ҳ ол эса ў з навбатида инсоният борли қ нинг моддий, табиий н еъматларида н қ они қ май, сунъийликда яъни ишлаб чир қ ариш натижасида табиат кучларини янгича ва мадани й лашиши билан бир қ атоғда табиатнинг софлиги ва бутунлигидан ажралиб қ ола ё тганлиги экологик ин қ ироз ҳ олатларини вужудга келтирмода. Кейинги минг йилликлар давомида инсон ме ҳ нат фаолияти натижасида Ер шари юзаси, и қ лими, ў симлиги, ҳ айвонот дунёсининг салбий томонга ў згарганлигини к у затишимиз мумкин. Хар хил космик чанглар, исси қл ик электр станциялари, автомобиллар сонининг тез ў сиб бориши, радиактив моддалар ва бош қ алар таъсири остида барча жонли мавжудотнинг ҳ аёт манбаи б ў лган ҳ аво жуда ю қ ори даражада ифлосланмо қ да. Атроф му ҳ итнинг радиактив ва кимёвий чи қ индилар билан ифлосланиши а ҳ олининг, чорва молларининг, паррандаларнинг, даре ва к ў ллардаги, сув омборлари ва океанлардаги бали қ ва бош қ а жониворларнинг к ў плаб за р арланишига сабаб б ў лмо қ да. Олимлар ҳ аво, сув ва ер устининг за р арланиши шу тари қ а давом этадиган булса, цивилизация халок булиши мумкин дея тахмин қ илишмо қ да. Академик А. Е. Ферсманнинг фикрича, агар атмосфера таркибидаги карбонат ангидрид ми қ дори 2 баробар к ў пайса, бу нарса ер юзидаги ҳ ароратнинг 4 даража кутарилишига олиб келади. Унинг ҳ исобича. Бу воқ ea 500 йилдан кейин содир б ў лиши керак. Анна шундай муаммоларни эътиборга олган ҳ олда фан ва техниканинг ривожланиши билан бир қ атоғда барча фанлар сингари экология фани ҳ ам ў з фаолиятини к ў рсата бошлайди. Бу терминни

немис олими Геккель 1866 йилда фанга киритган б ў лсада, ҳ озирги кунга қа дар долзарб кимёвий биологик қ ишло қ х ў жалиги ишлаб чи қ аришнинг барча жаб ҳ аларидаги атроф му ҳ ит билан бо ғ ли қ б ў лган муаммоли масалаларни ечишда му ҳ им а ҳ амиятга эга булиб келмо қ да. Илмий техника юту қ лари XIX ва XX асрларда экологик хавфсиз му ҳ итни са қ лаб қ олишга эмас, балки глобал ми қ ёс и да қ уролли ту қ нашувларда ва сову қ урушларда ғ олиб чи қ иш, маълум бир қ атламдаги а ҳ олини бойитишга хизмат қ илган. Шунинг учун ҳ ам Ж.Б.Ламарк 1820-1960 йилларни «Ин қ илобий саноат юксалиш» даври экологик хавфсизликни кескин равишда ин қ ирозга томон судраган даври б ў лди деб айтган эди. Шундай қ илиб экологик хавфсиз му ҳ ит ин қ ирози кишилар фаолиятининг атроф-му ҳ итга антропоген таъсирининг уч оқ ибатлар мажмуи-табиий ресурслар камайиши, атроф-му ҳ ит ифлосланиши ва экологик тизимларни бузилиши ма ҳ сулидир. Табиий ресурслар камайиши-кишиларнинг х ў жалик ва бош қ а ҳ аётий фаолияти манбаи б ў лган табиий объектларни й ўқ ол иб боришидир. Мутахассисларнинг маълумотларига к ў ра «инсон цивилизацияси» даврида, т ўғ риро ғ и и қ ти со дий маданиятлашган кишиларни изчил фаолияти даврида Ер куррасидаги ў рмонларнинг 2/3 қ исми кесилиб кетди, 250 хил турдаги ҳ айвон ва ў симликлар й ўқ б ў либ кетди, 3-4 млрд. гектар ер қ ишло қ х ў жалик оборотидан чи қ азиб юборилди, атмосфера ҳ авосидаги кислороднинг захираси 10 млрд.тонна камайди. Кейинги 100 йил ичида, француз олими А.Геррэннинг маълумотларига к ў ра, Ty проқ эрозияси ва техноген бузилиши 2 млрд. гектар ерни унумдорлигини йу қ отиб юборган. Шу кунларда Ер куррасида 1 да қ и қ ада 20 та ў рмон кесилмо қ да, кунига бир турдаги ҳ айвонот ёки ў симлик тури қ изил китобга киритмо қ да. Табиий ресурсларни камайиб боришидан таш қ ари атроф табиий мухитнинг ифлосланиши экологик тизимларнинг бузилишига, модда ва энергия алмашинувининг табиий ҳ олатда кечишига кескин таъсир қ илмо қ да. Атроф табиий му ҳ итнинг ифлосланиши деб, табиий моддалар (тупро қ , сув,

табиий ер ости бойликлари атмосфера ҳ авоси..) таркибининг физик-кимёвий таркиби ў згаришига а й тилади. Агарда бундай ў згариш инсон ҳ аётининг фаолияти билан кечса-табиий ифлосланиш дейилади. Атроф табиий м уҳ итнинг антропоген ифлосланиши и қ тисодий муносабат шаклида умумий ифлосланишнинг 90-97 % ни ташкил этади. Табиий моддаларнинг физик ва кимёвий ў згаришлари ша ҳ арларда асосан транспорт ва саноат ҳ исобига (80-85 %) б ў лса, аграр теграларда қ ишло қ х ў жалигини (70-85 %) кимёлаштириш, механизациялаш, мелиоратив ва ирригацион иншоотлар қ уриш ҳ аддан таш қ ари чорва моллари туё қ сонини маълум бир майдонларда ошиб кетиши ҳ исобига амалга ошмо қ да. Саноат теграларида ифлосланиш металлургия ва энергия тармо қ ларида жуда ю қ ори даражададир.

Адабиётлар: 1.Каримов И.А. “Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид ва барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари.”Т. 1997 105-128 бетлар. 2.Тўхтаев А. “Экология” Т. Ўқитувчи-1998. 3.Ғуломов М. Жўраев Й. “Экология. Жиноят ва жазо” Т. 1991 4.Алимов Т.А. Рафиқов А.А. “Экология хатолик сабоқлари” Т. “Ўзбекистон”1991

Похожие

Кимё фани ва унинг методологик муаммолари

Кимё фани янгиликларини укув жараёнига тадбик этиш

Агрокимё фанининг предмети, урганиш усуллари, максади, вазифлари, унинг бошка фанлар орасидаги тутган урни

Абдулла Султонович Султонов (1913-1983)

Биоорганик кимё фаниниг предмети, ўрганиш объектлари