Хуфёна иқтисодиёт ва коррупцияга қарши кураш - Экономика - Рефераты

Хуфёна иқтисодиёт ва коррупцияга қарши кураш

Загружено в:

12.02.2024

Скачано:

0

Размер:

64.5 KB

Хуфёна иқтисодиёт ва коррупцияга қарши кураш Режа : 1. Хуфёна иқтисодиётнинг мазмуни ва вужудга келиш сабаблари 2. Хуфёна иқтисодиётга қарши кураш усуллари 3. Ўтиш иқтисодиёти шароитида коррупция ва жиноий хуфёна иқтисодиётга қарши кураш

Хуфёна иқтисодиёт, коррупция, уюшган жиноятчилик ҳамма мамлакатларда ва ҳамма даврларда бўлган. Иқтисодий адабиётларда хуфёна иқтисодиётга турли хил таърифлар берилган: 1. Хуфёна иқтисодиёт – қонун асосида ман қилинган фаолият турлари. 2. Хуфёна иқтисодиёт-иқтисодий фаолиятнинг кузатилмаган ва яширин фаолият тури. 3. Хуфёна иқтисодиёт расмий статистикада у ёки бу сабабларга кўра ҳисобга олинмаган ҳар қандай иқтисодий фаолият бўлиб, унда ишлаб чиқарилган маҳсулот ва хизматлар ялпи ички маҳсулот таркибига киритилмайди ҳамда солиққа тортишдан четда қолади. Иқтисодиёт фанида иқтисодиётнинг қайси секторга, яъни норасмий, кириминал, фактив, хуфёна ёки очиқ, расмий иқтисодиётга тегишли эканлигини аниқлашда қуйидаги мезонлар асос қилиб олинади: - давлатнинг фискал (солиқ) манфаатлари; - ЯИМнинг реал ҳажми; - ҳуқуқий параметрлар; - ҳўжалик субъектлари ўзаро ҳаракати тавсифи. Хуфёна иқтисодиёт даромадларни солиққа тортишдан яширишда намоён бўлади. Солиқ тўлашдан бўйин товлаш усуллари қуйидагилардан иборат: - турли банкларда бир неча ҳисоб рақамларини очиб, улар орқали бухгалтерия ҳисобида тўлиқ кўрсатилмаган ҳолда пул операцияларини амалга ошириш; - траст, вексел ва бошқа ҳисоблардан фойдаланиш; - “иккиёқлама бухгалтерия” юритиш, нақд пуллар билан муомала қилиш, шу орқали даромад ва пул тушумларини солиқдан яшириш; - корхонани бир шаҳар, туманда рўйхатдан ўтказиш, аммо ҳисоб рақамини бошқа шаҳар, тумандаги банкларда очиш орқали солиқ тўлашдан корхона рўйхатга олинган жойда ва фаолият юритган жойида ҳам қочади, яъни бўйин товлайди;

- ҳисобга олинмаган харажатлар ҳисобига сотилаётган маҳсулот (хизмат, ишлар)нинг таннархини ошириб кўрсатиш; - расмий ҳисоб ва тўлов хужжатларида томонларнинг келишувига асосан бажарилган иш (кўрсатилган хизматлар) қиймати паст нархларда кўрсатилади, унинг қолган қисми нақд пул шаклида ўзаро тақсимлаб олинади. Нақд пуллардаги даромад солиққа тортишдан яширилади. Криминал, жиноий хуфёна иқтисодиётни ноқонуний ишлаб чиқариш, яширин ишлаб чиқариш ва онгли равишда олдиндан режалаштириб, ғаразли мақсадларни кўзлаб қилинган жиноятлар ташкил этади. Ноқонуний ишлаб чиқаришга бизнес ва тадбиркорлик шаклида ташкил этилган, қонунчиликда қатъиян ман қилинган фаолият турлари киради. Бундай фаолият турларига қуйидагилар киради: - қурол-яроғлар ишлаб чиқариш ва сотиш; - наркобизнес; - контрабанда; - қиморхона, қимор ўйинларини ташкил этиш; - одим савдоси; - фоҳишабозлик ва ҳ. к. Хуфёна иқтисодиёт ижтимоий ишлаб чиқариш босқичларига кўра хуфёна ишлаб чиқариш, тақсимлаш, айирбошлаш, истеъмол шаклларида намоён бўлади. Хуфёна ишлаб чиқариш ноқонуний, ҳисобга олинмаган, яширин, майда ишлаб чиқариш, сифатсиз маҳсулотлар чиқариш, ишлаб чиқариш ресурсларидан норационал фойдаланишда намоён бўлади. Коррупция ва жиноятчилик ўзаро боғлиқ бўлиб, бир-бирини тақозо этади. Коррупция иқтисодиёт соҳасида давлат ҳокимияти тузилмалари ва жаҳон жиноятчилик тузилмалари билан бирикиб, қўшилиб кетиши, сиёсий ҳамда жамоат арбобларининг хоинлиги ва сотқинлигидир. Шунингдек, коррупция жиноятчиликнинг бир тури бўлиб, мансабдор шахслар, сиёсий ва жамоат арбоблари, айрим шахсларнинг ўз хизмат, мансаб ҳуқуқлари,

ваколатларидан давлат ва жамиятга зарар келтирган ҳолда бойиш, ўз шахсий бойлигини орттириш мақсадида фойдаланиш ҳисобланади. Коррупциянинг вужудга келишига сабаб бўладиган омил ва шароитлар қуйидагиларда намоён бўлади: - амалдаги қонунчиликнинг такомиллашмаганлиги, ундаги зиддиятлар, қонун ва қонуности меъёрий хужжатларининг бир-бирига зидлиги, қонунларни амалиётга жорий қилиш механизмининг ишламаслиги; - давлат ҳокимияти ва бошқаруви, хўжалик бошқарувида бюрократия, маъмуриятчиликнинг ривожланганлиги, бошқарув тизимида мансабдор шахсларнинг ҳаддан ташқари кўпайиб кетиши, бошқарув тизимида бир- бирининг функциялари такрорининг кўплиги; - бизнес ва тадбиркорликни рўйхатга олиш, рухсат бериш, уларни тугатиш жараёнининг ҳаддан ташқари чигаллиги, кўп босқичли эканлиги, мураккаблиги; - ишбилармон ва тадбиркорларнинг ҳуқуқий билим, ҳуқуқий маданиятининг йўқлиги ёки саёзлиги; - давлат хизматчилари, мансабдор шахслар, ишбилармон, тадбиркорларнинг ахлоқи, маънавиятининг саёзлиги ва бошқалар. 2. Хуфёна иқтисодиётга қарши кураш усуллари Хуфёна иқтисодиётга қарши кураш усуллари ҳамда воситаларини белгилаш учун, авваломбор, унинг кўлами ва динамикасини аниқлаш лозим бўлади. Ривожланган мамлакатларда хуфёна иқтисодиёт кўламларини аниқлашда қуйидаги усуллардан фойдаланилади: 1. Индикаторлар услуби . Уларнинг таркибида тўғридан-тўғри ва билвосита (эгри) услублар мавжуд. Тўғридан-тўғри услублар махсус кузатув, сўровлар ўтказиш, айрим солиқ тўловчилар даромадлари ва харажатлари ўртасидаги номувофиқликларни аниқлаш мақсадида текширишлар, таҳлиллар ўтказишни ўз ичига олади. Билвосита (эгри) услублар бандлик кўрсаткичлари бўйича монетар услубларни ўз ичига олади.

2. Енгил моделлаштириш услуби, яъни детерминантларни баҳолаш. Ушбу услубда хуфёна иқтисодиётни аниқлаштирувчи жами кўрсаткичлар танлаб олиниб, унинг нисбий ҳажмлари ҳисобланади. 3. Структуравий таркибий услубларда турли ишлаб чиқариш тармоқларида хуфёна иқтисодиёт ҳажмлари тўғрисидаги маълумотлар, ахборотлардан фойдаланилади. 4. Аралаш услубларда хуфёна иқтисодиёт ҳажмларига боғлиқ ўлчовлардан, яъни детерминант ва индикаторларни ҳисобга олган ҳолда моделлар яратилади. 5. Хуфёна иқтисодиётни баҳолашда макроиқтисодий кўрсаткичларни интеграл баҳолаш услуби. 6. Расмий статистика кўрсаткичларини, турли қайта ва қўшимча ҳисоблашлар асосида хуфёна иқтисодиёт ва унинг алоҳида элементларини баҳолаш. Хуфёна иқтисодиётга қарши курашда қуйидаги усуллардан фойдаланилади: - радикал-либерал, яъни дастлабки жамғарилган капитал энг юқори суръатларига мақсадли чекловлар белгилаш йўли; - репрессив усуллар хуфёна иқтисодий фаолиятга қарши ҳуқуқ-тартибот, хавфсизлик органлари фаолиятини кенгайтириш ва кучайтиришни тақозо этади; - бизнес ва тадбиркорликни ривожлантириш учун зарур шарт- шароитларни таъминлаш бўйича қонунчиликни такомиллаштириш билан ҳуқуқий чора-тадбирлар мажмуи. Хуфёна иқтисодий фаолиятга қарши курашнинг энг муҳим йўналишлари қуйидагилардан иборат: 1. Ноқонуний бизнес ва тадбиркорликнинг олдини олиш ҳамда барҳам бериш. 2. Ёлғон тадбиркорликка қарши кураш.

3. Тижорат мақсадида сотиб олиш - давлат ва хўжалик бошқарувида фаолият кўрсатаётган мансабдор шахсларга ноқонуний тарзда пул, қимматли қоғозлар, бош мулкий қийматларни ўз хизмат мавқеидан келиб чиққан ҳолда кўрсатган хизмати, яъни тижорат ёки банк сирини ошкор қилгани, пора берувчига ноқонуний ҳатти-харакати учун шароит яратиб бериши, ҳисобланади. 4. Жиноий йўллар билан олинган даромадларни легаллаштиришга қарши таъсир механизмини яратиш. 5. Ёлғон банкротликка қарши қонунчиликда белгиланган жавобгарликни янада ошириш. 6. Жисмоний ва юридик шахсларнинг божхона тўловларини тўлашдан бўйин товлашларига қарши чора-тадбирларни, жазо чораларини қўллаш. 7. Контрабанда, мамлакатга товарларни ноқонуний тарзда олиб кириш ва ташқарига ноқонуний тарзда товарларни олиб чиқиб кетишга қарши кучли тизимни қарор топтириш. 3. Ўтиш иқтисодиёти шароитида коррупция ва жиноий хуфёна иқтисодиётга қарши кураш Ўтиш иқтисодиёти шароитида жиноий хуфёна иқтисодиёт вужудга келишининг асосий сабаблари қуйидагилардан иборат: - тоталитар, маъмурий-буйруқбозликка асосланган тизимдан унга рақобатчи сифатида вужудга келган жиноий хуфёна иқтисоднинг мерос бўлиб қолганлиги; - иқтисодий ислоҳотлар амалга оширилаётган шароитда мулкни қайта тақсимлаш жараёнида аҳолининг асосий кўпчилиги бозор шароитида яшашни эндигина ўрганаётганлиги, ҳали бу борада тажрибаси йўқлигидан фойдаланиб қолишга интилиш; - янги хўжалик муносабатлари тизимини шакллантириш жараёнида фаол ва хуфёна иштирок этиш; - бозор инфраструктураси, банк-молия, солиққа тортиш тизимининг эндигина қарор топаётганлиги, унда жиноий ҳатти-харакатларга қарши

механизмнинг етарли даражада ривожланмаганлиги; - назорат органлари, жу жумладан, бошхона, молиявий назорат органлари тизимининг эндигина ривожланаётганлиги; - иқтисодий ноқонуний ҳатти-харакатлардан ҳимояланиш ҳуқуқий механизмининг шаклланиш ва қарор топиш босқичида эканлиги; - бизнес ва хусусий тадбиркорликни рўйхатга олиш, қўллаш тизимининг етарли даражада такомиллашмаганлиги; - бизнес ва хусусий тадбиркорлик, хўжалик фаолиятига турли давлат ва назорат органлари томонидан ноўрин аралашувининг сақланиб қолганлиги, уларнинг ривожланишига маъмурий тўсиқларнинг мавжудлиги ва ҳ. к. Ўзбекистонда жиноий хуфёна иқтисодиётга, коррупцияга қарши курашнинг узоқ муддатли стратегияси ишлаб чиқилиб, амалга оширилмоқда. Бу стратегия доирасидаги жиноятчилик ва коррупцияга қарши кураш йўналишлари қуйидагилардан иборат: 1. Иқтисодиётни эркинлаштириш, иқтисодий муносабатларни эркинлаштириш йўлидан янада изчил бориш. 2. Ҳалол тадбиркорлик учун чинакам эркинликни таъминлаш. 3. Ўзекистонда ҳуқуқ ва суд тизимини такомиллаштириш ҳамда ислоҳ қилиш. 4. Фуқароларнинг турли, шу жумладан, иқтисодий ҳуқуқбузарликка қарши ички имкониятлари ва юксак даражадаги аҳлоқи жиноятчилик ва коррупция жамиятга олиб кирадиган емирилишдан энг яхши ҳимоя ҳисобланади. 5. Жиноятчилик ва коррупцияга қарши муросасизлик муҳитини вужудга келтириш.

Адабиётлар: 1. Мирзиёев Ш.М.Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик -ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак: Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2017йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маъруза. -Т.:” Ўзбекистон”, 2017. 2. Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз: Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига бағишланган Олий Мажлис палаталарининг қўшма мажлисидаги нутқи. // Халқ сўзи, 2016 йил 15 декабрь. 3. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга мурожаатномаси// Халқ сўзи, 2017йил 23 декабрь 4. Абулкасимов Х.П. Давлатнинг иқтисодий хавфсизлиги. Ўқув қўлланма. - Т.: Akademiya, 2012. 5. Aбулқосимов Ҳ. П., Фармонов Қ. З., Содиқов А.Х. Божхона ва иқтисодий хавфсизлик.Т.:” Iqtisod - Moliya “, 2009. 6. Абулқосимов Ҳ. П., Расулов Т.С. Ўзбекистонда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш йўллари. Рисола. - Т., ” Fan va texnologia”, 2015. 7. Абулкасимов Х.П., Саидахмедова Н.И., Абулкасимов М.Х.Экономическая безопасность предпринимательской деятельности. Учебное пособие. -Т.: Ilmiy- TexnikaAxboroti-Press, 2016. - 168 с.

Похожие

Бозор, иқтисодиёт ва бизнес

Контрабанда ва божхона қоидаларини бузилишига қарши кураш самарадорлигини оширишда ахборот технологияларидан фойдаланиш

Миллий иқтисодиёт ва унинг макроиқтисодий ўлчамлари

Иқтисодиёт назарияси фанининг предмети ва услуби

Менежмент ва иқтисодиёт фанининг предмети, объекти ва методи