Buyuk ipak yo‘lini qayta tiklashda transport tarmog‘ining ahamiyati - Экономика - Рефераты

Buyuk ipak yo‘lini qayta tiklashda transport tarmog‘ining ahamiyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

267 KB

Buyuk ipak yo‘lini qayta tiklashda transport tarmog‘ining ahamiyati Reja: 1. «Buyuk Ipak Yo’li»ning shakllanishi, rivojlanishi, tarmoqlari va ahamiyati 2. Buyuk Ipak Yo‘lidagi transport vositalarining ahamiyati 3. Savdo sohasi transport vositalarining turlari

«Buyuk Ipak Yo’li»ning shakllanishi, rivojlanishi, tarmoqlari va ahamiyati Buyuk ipak Yo’lining paydo bo’lishi va rivojlanishi . Qadimgi xalqlarning turli tomonlama rivojlanishida savdo va tranzit yo’llarning ahamiyati nixoyatda kattadir. Mil. avv. III ming yillikka kelib, O’rta Osiyoning ko’pgina xududlari kadimgi axoli tomonidan uzlashtirib bo’lingan edi. Chul va dasht xududlardagi kuchmanchi chorvador axoli voxalardagi utrok axoli bilan o’zaro alokalarni bronza davriga kelib yanada rivojlantiradilar. Tarixiy adabiyotlardan ma’lum bo’lishicha, Buyuk ipak Yo’li tashkil topmasdan ancha ilgariyok Qadimgi Sharq va O’rta Osiyo xududlarida o’zaro almashinuv yo’llari mavjud edi. Bronza davridagi (mil. avv. III—II ming yilliklar) ana shunday yo’llardan biri «Lojuvard Yo’li» deb atalib, uning bir tarmog‘i Badaxshon, Baktriya va Marg‘iyona xududlarini Xorazm, Sug‘d, Markaziy va Ural bilan bog‘lagan. Yana bir tarmog‘i esa, Baktriya va Marg‘iyonani Mesopotamiya bilan bog‘lagan. Bu yo’l Pomir tog‘laridan boshlanib, Eron, Old Osiyo, Misr orqali utgan. Badaxshon Lojuvardining Hind vodiysi, Mesopotamiya va Misrdan topilishi bu kimmatbaxo toshning Qadimgi Sharqda nixoyatda kadrlanganligidan dalolat beradi. Qadimgi yo’llardan yana biri, Eron axmoniylarining Yo’li bulib, bu yo’lning bir tarmog‘i mil. avv. VI—IV asrlarda kichik Osiyo shaharlarini hamda O’rta Yer dengizi buyidagi Efes, Sardi shaharlarini Eronning markazlaridan biri Suza bilan bog‘lagan bulsa, yana bir tarmog‘i Eron-Baktriya orqali Sug‘diyona, Toshkent voxasi va Qozog‘iston xududlaridan o’tib Oltoygacha borgan. Tarixiy adabiyotlarda bu yo’l «shox Yo’li» deb ataladi. Mil. avv. 138 yilda Xitoy imperatori H -Di Chjan Syanni O’rta Osiyo yerlariga junatadi. Elchi Chjan Syan (mil. avv. 138-126 yillarda) Xitoyning xunnlarga karshi kurashi uchun ittifokchi izlab kelgan edi. Mil. avv. II-I asrlarga kelib, Chjan Syan yurgan yo’llarda Xitoyni O’rta va G‘arbiy Osiyo bilan bog‘laydigan karvon Yo’li paydo buladi. Bu yo’l Buyuk ipak Yo’li deb atalib, umumiy uzunligi 12 000 km dan iborat edi. Ilk O’rta asrlarga kelib, Ipak Yo’lining yanada rivojlanganligini kuzatish mumkin. Uz davrida nixoyatda katta ahamiyatga ega bulgan bu yo’lning

dastlabki tarmog‘i Xitoydagi Sian shaxridan boshlanib, Sharqiy Turkiston, O’rta Osiyo, Eron, Mesopotamiya orqali O’rta Yer dengizigacha chuzilgan. Buyuk ipak Yo’lining tarmoqlari Xitoyning Anosi shaxriga kelib, Ipak Yo’li bir necha tarmoqlarga bulinib ketgan. Xususan bir tarmoq Anosi-Hami-Qoshg‘ar orqali Qukonga, undan esa Toshkentga o’tgan. Bu yerdan Jizzax va Samarkand orqali Buxoroga kelgan yo’l Urganch orqali Gurevga, u yerdan Oksaroy orqali Qora dengiz buylariga chikkan. Yana bir tarmoq esa Dunxuan orqali Xutanga, undan Loxurga o’tib ketgan. Undan tashqari Buxoroga kelib, bu tarmoq ikkiga bo’lingan. Janubiy yunalish Buxoro- Qarshi-Termiz orqali Nishopurga utgan va Hirot orqali Hindistonga o’tib ketgan. Nishopurdagi tarmoqlardan biri Texron-Qazvin-Hamadon-Bog‘dod-Palmira yunalishi buylab O’rta Yer dengizi buyidagi Tir shaxrigacha chuzilgan. Umuman olganda Ipak Yo’lining janubiy tarmog‘i Uzgan orqali Ushga o’tib, Quva — Marg‘ilon-Qukon orqali Xujand, Samarkand, Buxoroga utgan. Shimoliy yunalishi esa, Xazar xokonligi va Bulg‘or davlati orqali Kiyev Rusi va Yevropa mamlakatlariga borib, bu tarmoq VI asrdan boshlab rivojlana boshlagan. Ipak Yo’lining asosiy karvon yo’llaridan tashqari ichki savdo yo’llari ham mavjud edi. O’rta Osiyo xududlarida antik davrdan boshlab, rivojlanish jarayonlari Buyuk ipak Yo’li bilan uzviy bog‘likdir. Xususan, mil. avv. II asrdan boshlab Xitoy va O’rta Osiyo tarixiy-madaniy viloyatlari bilan savdo va madaniy alokalar rivojlanib bordi. Farg‘ona, Sug‘d va Baktriyaga ipakchilik kirib keldi. Karvon Yo’li rivojlanib borgan sari savdo-sotik va madaniy alokalar rivojlanib bordi. Kushonlar

va eftalitlar davriga kelib (I-VI asrlar), O’rta Osiyo orqali utuvchi Ipak Yo’li tarmoqlari nazoratini mahalliy suKdiy axoli kulga oladilar. Qushni davlatlar ham Ipak Yo’lidan manfaatdor bulganligi sababli ilk O’rta asrlarda Eron va Vizantiya xukmdorlari sug‘diylar bilan konli kurashlar olib bordilar. Milodning boshlarida kadimgi dunyoning ilg‘or madaniyatli davlatlari asosan turttaga: Rim, Parfiya, Xitoy va Kushon davlatlariga bulinar edi. g‘arbda Britan orollaridan Sharqda Tinch okeani soxillarigacha chuzilgan bu zabardast saltanatlar insoniyat tarixida birinchi bulib «Buyuk ipak Yo’li» deb nomlanuvchi yo’l bilan bog‘landilar. Ipak Yo’li rivojlanib borgan sari podsholarning o’zaro elchilar yuborishlari, bir-birlariga har xil sovg‘alar in’om etishlari an’anaga aylandi. Savdo-sotik misli kurilmagan darajada rivojlanib bordi. Shuningdek, Sharq bilan o‘arb madaniyatining bir-biriga ta’siri kuchaydi. Davlatlar rivojlanishidagi ko’plab madaniy uxshashliklar ham shu tufayli yuzaga keldi. Buyuk ipak Yo’li buylab ko’plab karvonsaroylar, shaharlar barpo etildi. Bu yo’ldan borayotgan savdogarlar ko’pincha yo’lning oxirigacha bormas edilar. O’rta Osiyo viloyatlari bu yo’lning O’rtasida joylashganligi sababli savdogarlar Xorazm, Samarkand, Termiz va boshqa xududlarda uz mollarini sotib, mahalliy mahsulotlarni harid kilar edilar. O’rta asrlar O’rta Osiyo bozorlarida chetdan keltirilgan ko’plab mahsulotlar mavjud ediki, xozirgi kunda ipak Yo’li ustidagi kuxna shaharlar va manzilgoxlardagi arxeologik kazishmalar natijasida topilayotgan topilmalar fikrimizning dalilidir. Mil. avv. II asrda paydo bulib, milodning XVI asriga kadar faoliyat kursatgan Buyuk ipak Yo’li shu davr ichida Sharq va o‘arb xalqlarining keng mikyosidagi o’zaro madaniy va iktisodiy alokalari tarixida katta ahamiyatga ega buldi. Bu yo’l orqali alokalar kilgan kadimgi xalqlarning o’zaro hamkorlik, almashinuv va madaniyatlarining boyib borishi, tinchlik va tarakkiyot uchun asos bulib xizmat kildi. O'zbekiston xududlari bu yo’lning chorraxasida joylashgan bulib, bu yerga turli mamlakatlardan savdogarlar, xunarmandlar, olimlar va me’morlar tashrif buyurganlar.

YUNESKO tomonidan «Buyuk ipak Yo’li-mulokot Yo’li» dasturining ishlab chikilishi Yevrosiyodagi 30 dan ortik yetakchi davlatlarning 2000 yilga kadar ilmiy-madaniy faoliyati uchun yunalish buldi. Respublikamiz xududlarida ham ilmiy ekspeditsiyalar tashkil etildi. Buning natijasida ko’pgina tarixiy-madaniy obidalar urganildi, kadimgi yo’llar va yunalishlar aniklandi, milliy va ma’naviy boyligimiz hamda an’analarimiz urganildi. Juda ko’pchilik tadkikotchilar ishtirok etayotgan «Buyuk ipak Yo’li-mulokot Yo’li» dasturining asosiy vazifasi Sharq va g‘arb xalqlari O’rtasida iktisodiy va madaniy alokalar urnatgan hamda rivojlantirgan bu yo’lni xalqlarning birodarlik, o’zaro hamkorlik va samimiy mulokot Yo’liga aylantirishdan iboratdir. Buyuk Ipak Yo‘lidagi transport vositalarining ahamiyati Keyingi yillarda O‘zbekiston Respublikasida xalqaro turizmni rivojlantirish borasida ishlab chiqilgan muhim hujjatlar qatoriga O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1995-yil 2-iyundagi «Buyuk ipak yo‘li»ni kayta tiklashda O‘zbekiston Respublikasi ishtirokini avj oldirish va respublikada Xalqaro turizmni rivojlantirish borasidagi chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi Farmoni hamda mazkur farmonni amalga oshirish maqsadida e’lon kilingan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1995 yil 3-iyundagi «O‘zbekiston Respublikasida xalqaro turizmning zamonaviy infratuzilmasini barpo etish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi karorini kiritish mumkin. O‘zbekiston turizmning rivojlanishida «Buyuk Ipak Yo‘li» ning tutgan o‘rni va mohiyati nihoyatda cheksiz. Bir necha asrlar davomida ushbu zaminning G‘arb va Sharqida istiqomat qilgan xalqlarni Janubiy-Sharqiy Osiyodan to O‘rta yer dengizi mamlakatlarigacha cho‘zilgan va «Buyuk Ipak Yo‘li» deb nom olgan savdo-sotiq yo‘li bir-biri bilan bog‘lab turar edi. Bu yo‘lga «Ipak Yo‘li» deb nom berilishining asosiy sababi, bu yerda tashiladigan mahsulotlarning asosiy qismi ipak matolari va mahsulotlari bo‘lganligidandir. Ipak tayyorlash bilan bog‘liq bo‘lgan sir-asrorlarni Xitoy ustalari ming yillar davomida boshqa odamlardan yashirib kelgan. Ammo «Buyuk Ipak Yo‘li» orqali tashilgan mahsulotlar faqat ipakdangina iborat bo‘lmay, balki bu yo‘l orqali bronza, chinni, jun, xom ashyolar

va ulardan tayyorlangan buyumlar ham edi. «Buyuk Ipak Yo‘li» qariyib ikki ming yillik tarixga ega bo‘lib, bu yo‘l asosan Italiyadan tortib Turkiya orqali Iroq va Eronga borgan. U yerdan esa Markaziy Osiyo hamda Shimoliy Pomir orqali o‘tib Qashqar va Yorkentgacha yetgan. Bu yerda yo‘l ikkiga ajralgan hamda shimol tomondan Takla-Makon sahrosini aylanib o‘tib, Lobnor ko‘li yaqinida yana qo‘shilgan va Xitoygacha borgan. Buyuk Ipak Yo‘lida Turkiston hududi yetakchi rolni bajarib kelgan. Ushbu hududdagi Samarqand, Buxoro, Xiva, Termiz, Xo‘jand, Chorjuy kabi qator shaharlar ipak yo‘lidagi asosiy manzillar bo‘lgan. O‘zbekiston o‘zining qo‘lay geografik o‘rni tufayli bu tarixiy yo‘lda markaziy o‘rinni egallagan. «Buyuk Ipak Yo‘li» ko‘p asrlar davomida kishilik madaniyatining vujudga kelishida katta o‘rin egallagan. Uning tarixda tutgan o‘rni hamda ahamiyatini tiklash, bu yo‘lda turizmni rivojlantirish kabi maqsadlarni mo‘ljallab, 1994 yilning oktyabr oyida Birlashgan Millatlar Tashkiloti va uning nufuzli tashkiloti YUNESKO ishtirokida O‘zbekistonda Jaxon turistlik tashkilotining kengashi bo‘lib o‘tdi. Kengash a’zolari Ipak yo‘li bo‘ylab turizm faoliyatini tiklash va rivojlantirishga qaratilgan Samarkand Dekloratsiyasini qabul qildi. 1995 yil oktyabrida Toshkent shahrida «Ipak Yo’lida turizm» nomi bilan birinchi turistlik yarmarka o‘tkazildi. Shundan beri bunday yarmarka har yili uzluksiz ravishda o‘tkazilib kelinmokda. Bu yarmarkalarda tuzilgan shartnoma va bitimlar turizmni yanada rivojlantirish, Respublikaning turizmga oid imkoniyatlarini ishga solish hamda «Buyuk Ipak Yo’li»ga xos bo‘lgan qadimiy an’analarni tiklashga keng yo‘l ochib berdi.

Savdo sohasi transport vositalarining turlari Ayni paytda yurtimizda transport kommunikatsiya tizimini rivojlantirish masalasiga respublikamizni jadal tarraqiy toptirishning asosiy sharti va mezoni sifatida katta ahamiyat berilmoqda. So‘nggi yillarda barpo etilgan, umumiy uzunligi 633 kilometrni tashkil qiladigan Navoiy – Nukus, 233 kilometrlik Toshguzar – Boysun – Qumqo‘rg‘on temir yo‘l magistrallari, Qamchiq dovoni orqali o‘tadigan tezkor avtomobil yo‘lining bu boradagi o‘rni va ahamiyati qanchalik beqiyos ekanini hammamiz yaxshi anglaymiz. Bu yo‘llar mamlakatimizning barcha hududlarini yagona transport tarmog‘iga ishonchli tarzda birlashtirib, mintaqamizda mavjud bo‘lgn boy mineral – xomashyo va tabiiy resurslarni o‘zlashtirish uchun keng imkoniyatlar yaratdi va turizm infrotuzilmasini rivojlantirishda muhim omil bo‘lib xizmat qiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Tuxli е v I.S., G.H. Qudratov, Parda е v M.Q. Turizmni r е jalashtirish. Toshk е nt – «Iqtisod - moliya» 2010. 2. Tuxliyev I.S., A.B.Bektemirov, Z.I.Usmanova. Turizmda strategik marketing Samarqand 2010 y. 3. Kamilova F.K. – «Xalqaro turizm bozori» // O‘quv qo‘llanma, Toshk е nt. TDIU- 2001

Похожие

Turizmda transport xizmatini ko‘rsatishni tashkil etish fanining mazmuni va uning va vazifalari

«Turizm - nazariya va amaliyot» faniga kirish

O’zbekistonda xalqaro turizmni rivojlantirish

Turizm sohasini davlat tomonidan boshqarish yo’nalishlari

Qayta sug’urta