Jahon xo`jaligi to'g'risidagi iqtisodiy ta`limotlar - Информатика и ИТ - Рефераты

Jahon xo`jaligi to'g'risidagi iqtisodiy ta`limotlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

89.5 KB

Jahon xo`jaligi to'g'risidagi iqtisodiy ta`limotlar Reja: 1. Jaxon xo`jaligidagi integratsiya va iqtisoslashuv 2. Jaxon shumul iqtisodiy muammolar 3. Insoniy rivojlanish konsepsiyasi

Jaxon xo‟jaligidagi iqtisodiy integratsiya. Xozirgacha biz asosan ayrim mamlakatlardagi milliy iqtisodiyot, iqtisodiy jarayonlar tugpisida fikr yuritdik. Ammo iqtisodiyotga xos bulgan muxim bir xususiyat shuki, u che gara bilmaydi, baynalmilal xususiyatga ega. Agar bu masalaga tarixan yondashilsa, iqgisodiyotning, xo‘jaliklarning yakinlashuv jarayoni ilgaridan ma‘lum. Masalan, eramizdan av valgi II asrdayoq, Buyuk ipak yuli bila.n Xitoy, Yaponiya, Koreya mollari Xindiston, Eron, urta Osiyo Orkali Vizantiya va Ita liyaga olib kelingan, u yerdan sotib olingan mollar boshka mam lakatlarga olib borilgan. Tarixiy faktlarga murojaat etilsa, har bir karvonda kup sonli odamlar, yuk ortilgan ot, tuya, xachir va boshkalar bulgan, yul bir necha oylab danom etgan. Bu xalqaro savdo yuli XIV-XV asrlarda Amir Temurning olib borgan iqtisodiy siyosati tufayli keng rivojlandi (kam boj olingan, karvon yullari karokchilardan ximoya kilingan, bir kunlik yul oxirida karvonsaroy bulgan, u yerda suv uchun kuduklar, sardoba lar kurilgan, ot-ulov, yem-xashak va ozik- ovkatlari saklangan). Amir Temur «Dunyo savdo bilan obod bulur» degan fikr bildirgan, bu fikrning xozirgi davrda kanchalik dolzarbligi hammaga ayon. Bobur Xindistonda podsholik kilgan davrda ham bu soxada muxim ishlar kilingan. Agradan Kobulgacha bulgan yul buylab har 15 mil (1 mil=I.6 km) masofaga 6 tadan ot va unga karaydigan xizmatchilar kuyilib, ular xalqka xizmat kilgan. Jahon bozorining vujudga kelishi XV asr oxiri va XVI asr boshi bilan belgilanadi. Chunki buyuk geografik kashfiyotlar tufayli Amerika kit‘asi, kuplab yangi orol va mamlakatlar ochildi. Ular bilan dengiz orkali iqtisodiy aloka kuchaydi, mustamlakachilik ti zimi vujudga keldi. iutisodiyotning baynalmilallashuv jarayoni doim rivojlanishda buldi va ayniksa ikkinchi jahon urushidan keyin bu jarayon mazmun jixatdan tobora chukurlashib, xududi kengayib bormokda. Jahon xo‘jaligi, uning paydo bulishi, rivojlanishi va takomillashuv konuiiyatlari, tamoyillari doim olim va mutaxassislarning diqk.at markazida bo‗lgan.

2. Halqaro iqtisodiy integratsiya. Nisbiy afzallik konsepsiyasi. Xozirgi davrda dunyoda 200 dan ortiq mamlakat mavjud bo‗lsa, ularning tabiiy iqlimiy sharoitlari nixoyatda turli-tuman. Ularning axolisi, xo‘jalik faoliyati, turmush tarzi ham xilma-xildir. Tarixiy, an‘anaviy sharoit tufayli har bir mamlakatda o‗ziga xos xo‘jalik faoliyati, mahsulot turlari yuzaga kelgan. Masalan, bizga yaxshi tanish bo‗lgan kartoshka, makkajuxori, pomidor, tamaki Amerika kashf etilgandan keyin bizga olib kelindi va rivojlandi. Shunday yo‗l bilan o‗zaro savdo-sotiq madaniy aloqalar kuchayib bormoqda. Ayniqsa, xalqaro savdo munosabatlari bu borada yetakchi o‗rinni egallaydi va iqgisodiy ta‘limotlarda ham bu soxada muxim yutuqlar mavjud. Xalqaro iqtisodiy integratsiya dastlab savdo soxasida keng tus olgan. Halqaro savdo rivojlanishi jarayonlari iqgisodiyoti allaqachon milliy davlatlar doirasidan chiqqan va bular klassiq neoklassik va neokeynschilik nazariyalar hisoblanadi. Ular XIX-XX asrlardagi iqgisodchilar A.Smit, D.Rikardo, R.Torrens, J.S.Mill, A.Marshall (yuqorida ular bilan tanishganmiz.) J.Vayner,. G.Xaberler, G.Jonson, P.Samuelson lardirA.Smit tomonidan mutlaq afzalluk prinspi ishlab chiqilgan, unga ko‗ra, eng kam harajat talab etuvchi tovarlar ishlab chiqarish va eksport qilish samaralidir va aksincha. Klassik iqgisodiy maktab vakili D.Rikardo birinchilardan bo‘lib mexnat taqsimoti faqat ayrim ishlab chiqarish sohasidagina emas (A.Smit fikri), balki xalqaro ko‗lamda ham ob‘ektiv zarurat ekanligini isbotlab berdi. Olimning fikri shundan iboratki, prinsipial jixatdan qaralsa, har bir davlat o‗ziga kerakli barcha narsani (tovarlarni) ishlab chiqarishi mumkin, ammo bu iqrisodiy jixatdan qanchalik to‗g‗ri, degan savol turiladi. Unga javob berib, Rikardo aytadiki, har bir davlat ma‘lum bir mahsulotlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashadi, mexnat unumdorligi bo‗yicha turlicha korsatkichga, demak nusbuy afzallukka, ustunlikka ega bo‗ladi. Solishtirma harajatlar tamoyili ham barcha mamlakatlar uchun tegishlidir va qaysi mahsulotni ishlab chiqarish va eksport qilish muammosini hal etilganda hisobga olinishi shart. Shu sababli ayrim davlatlarda u yoki bu soha «mustaqilligi» uchun kurash e‘lon qilinganda bu omil albatta yaxshi o‗pganib

chiqilishi maqsadga muvofiqdir «Sof» ta‘limot tarafdorlari fikricha, jahon bozorida «mukammal raqobat» mavjud; barcha kontragentlar xalqaro savdoda bir xil imkoniyatlarga ega; taklif doimo talabni vujudga keltiradi; savdo balansida o‗qini –o‗zi tartibga solish xususiyati prinsipi bor. Eksport va import baholari nisbatini tushuntirishda ular uzoq muddatli rejalarda «savdo sharoitlari» industrial davlatlar ziyoniga va agrar mamlakatlar foydasiga o‗zgarmoqdahisoblaydilar va buni yer unumdorligining pasayib borishi qonuni bilan bog‗lamoqdalar. Xalqaro savdoning neokeynschilik ta‘limoti vakillarining fikricha, har bir mamlakat ichki bozorda kuproq tovar ishlab chiqari~ga intilgani sababli mex,nat va kapital bilan bandlikning tula ervshsligi tufayli ko‗proq eksport qilishga va kamroq import qilishga intiladi. Shu sababli ham xalqaro savdo uzini-uzi tartibga soluvchi jarayon bula olmaydi, aksincha tovar eksporti kapital chiqarish bilan ragbatlantirilishi keraq import esa protekuionistik choralar bilan cheklanishi zarur. Bu choralar umummilliy manfaatlarga mos kelar emish. Keyingi davrda vujudga kelgan iqtisodiy ta‘limotlarda E.Xeksher, B.Olin (Shvesiya), P.Samuelson tomonidan yaratilgan «ishlab chiqarish omillarining halqaro taqsimoti» nazariyasi asosiy hisoblanadi. Ularning fikricha, har mamlakat iqtisodiyoti ishlab chiqarish omillari (kapital, mehnat, tabiiy resurslar) bilan bir xil ta‘minlanmaganligi bilan, demaq har bir omilning turlicha bahoga egaligi (ish haqi, foiz, renta) bilan tavsiflanadi.. Har bir mamlakat jahon bozoriga ishlab chiqarish omili nisbatan arzon bulgan yul bilan tayyorlangan tovarlar chiqarladi. Bunday ishlab chiqarish ixtisoslashuvi shunga olib keladiki, barcha davlatlar uziga qulay va foydali bulgan xo‘jalik tarmoqlarini rivojlantirib, qulay sharoit bulmagan boshqalaridan voz kechadi. Bu nazariya ishlab chiqarishning chiqimlarini mutlaqlashtiradi va xalqaro ixtisoslashuvning yarona mezoniga asoslanadi. Shu sababli jahon savdosi uyg‗un (garmonik) jarayon deb qaraladi. Ilmiy-texnik progress bilan bogliq iqtisodiy qarashlar ingliz iqtisodchisi Jon Xiks (1904-1989) tomonidan ilgari surilgan. Uning modeli buyicha texnika progressi neytral, mehnatni iqtisod qiluvchi va kapitalni iqtisod qiluvchi

guruhlarga bulinadi. Texnika progresihalqaro savdoga ishlab chiqarish va iste‘mol orqali neytral, ishobiy va salbiy ta‘sir ko‗rsatishi mumkin. Jaxon shumul iqtisodiy muammolar Butun jahonda hozirgi kunda halqaro mehnat taqsimoti amal qiladi. Davlat xukumatlari halqaro savdoni tartibga solish uchun tariflar joriy etadilar. Xalqaro mehnat taqsimoti butun jahon xo‘jaligining tashkil topishi va rivojlanishining hal qiluvchi omilidir. Bunda kapital chiqarish masalalari ham yetakchi urinni egallaydi. Tarixan birinchi bulib neoklayesik ta‘limotlar vujudga keldi. Ulardan B.Olin (Shvesiya), K.Iverson (Daniya), R.Nurkse (Avstriya-AKSH) asarlarida uz aksini topgan. Ularning ta‘limotlari kapitalning harakatchanligi, mamlakatlarda kapitalning mul-ko‗lligi bilan izohlanadi. Qaysi mamlakatda kapital kam bo‗lsa, kapital migratsiyasi amalga oshiriladi. Bu jarayon to kapital unumi bir xil bulguncha davom etadi. Bu esa ishlab chiqarish omillari samaradorligining usishi, milliy daromadning ortishi, butun mamlakatlar iqtisodiy rivojlanish darajasining tekislanishiga olib keladi. Kapital chiqarishning neokeynschilik ta‘limoti 30-50 yillarda shakllandi, F.Maxlup, Ye.domar va R.Harrot bu nazariyaning asoschilari hisoblanadilar. Ularning fikricha, kengaytirilgan takror ishlab chiqarishda savdo, tulov balansining o'zgarishi tufayli, ya‘ni aktiv savdo balansi bulgan mamlakatlarda kapital ortiqchaligi (jamrarmalarning invecritsiyalardan kupligi), passiv balansli mamlakatlarda esa aksincha, kapital yetishmasligi sababli kapital harakati ruy beradi. 60-70-yillarda kapital chiqarishning «dinamik modeli» ommalashdi, unda Harrotning ik:gisodiy dinamika nazariyasi asosida mamlakatlar urtasidagi uzaro kapital eksporti sabablari va oqibatlarini aniqlashga urinish bor. U kapital eksporti va importini yalpi milliy mahsulot usishi, investitsion daromad va tulovlar bilan bog‗lashga intiladi Bevosita investitsiyalar nazariyasiga ko‗ra kapital chiqarish asosan yirik korporatsiyalar tomonidan amalga oshiriladi va boshqa mamlakat kompaniyalarining raqobatiga duch keladi. Buning sababi shuki, hozirgi sharoitda rentabel ishlab chiqarishni tashkil etish asosan chet eldagi bozorlarni egallash bilan bog‗liq.E.X.Chemberlin monopolistik konkurensiya nazariyasini ko‗ra,

monopolistik raqobatga emas balki firmaning bozorga, iste‘molchi larning shaxsiy talablariga muvaffatsiyatli moslashishi deb hisobladi Iqtisodiy integratsiya buyicha ta‘limotlarda asosiy e‘tibor «bojxona ittifoqi»ga berilib, unda uzaro savdo buyicha har qanday cheklashlar bekor qilinishi va «uchinchi mamlakatlar» uchun yarona bojyuna tarifi joriy qilinishi kerak bo‗ladi. Bunda ayrim iqgisodchilar - B.Belash (AK.Sh), V.Rebke (Shveysariya) va boshqalar bu jarayonni ideal zrkin bozor munosabatlariga qaytish shaklida qaraydilar va avvalgi davr voqealarini hozirgi monopolistik davrga ko‗chiradilar. Boshqalari zsa, masalan Ch.P.Kindleberger (AK.Sh), P.Striten (Angliya), A.Marshall va F.Perru (Fransiya)lar yirik korporatsiyalar mavjudligini tan oladilar, ularning fikricha, jahon bozorini uzaro bulib olib, «bojxona ittifoqi» kartellarga qarshi siyosat tufayli ularning faoliyatidagi salbiy tomonlarni neytralizatsiya qiladi, go‗yoki xalqaro integratsiya antimonopol yo‗nalishga zga. Amaliyotda bu jarayonlar har doim ham nazariyadagidek emas, masalan Yevropa iqtisodiy hamjamiyati (umumiy bozor, hozir Yevropa ittifoqi)da kartellashtirishni taqiqlash to‗g‗isida qonun bulishiga qaramasdan, bu jarayon aksincha tezlashdi, bugungi kunda ko‗ptarmoqli kompaniya-konsernlar vujudga kelmoqda. Olimlarning fikricha, iqtisodiy integratsiyaning asosiy ijtimoiy-siyosiy oqibatlari quyidagilardan iborat bo‘ladi: ishlab chiqarishning doimo usishi va iqgisodiy inqirozlarning bulmasligi ta‘minlanadi; iqgisodiyotning doimo usishi tufayli aholining turmush darajasi ko‗tariladi; ishchi va kapitalistlar o‗rtasidagi sotsial sheriklikni rivojlantiradi; to‗rtinchidan mamlakatlar o‗rtasidagi qarama-qarshiliklar va siyosiy nifoqlar tugatiladi. Demak iqtisodiy integratsiya kapitalistik jamiyatga xos bulgan illatlarni kamaytirish vositasi sifatida qaraladi. Valyuta munosabatlari taxlili. Iqgisodchi olimlar xalqaro valyuta munosabatlariga alohida z‘tibor beradilar. Valyuta bozorida milliy valyuta chet zl valyutasiga almashtiriladi. Almashuv (valyuta) kursi- bu chet el valyutasi birligining milliy puldagi ifodasidir. 30-yillargacha tulov balanslarini tartibga solish mexanizmini tahlil etishda D.Yum, J.Mill tomonidan ishlab chiqilgan «klassik» nazariya ustun mavqega ega bulgan. Bu g‗oyaga ko‗ra, oltinning xalqaro harakati va har bir mamlakatdagi baholarning

uzgarishi avtomatik ravishda bir-biri bilan bog‗liq, oqibatda barcha mamlakatlarning tulov balansi barqarorlikka intilish tendensiyasiga ega. Oltin standartining tugatilishi bilan olimlarning ko‗pchiligi neokeynschilik pozitsiyalariga o‗tib oldilar «Oltin standarti» XIX asrda va XX asrning ma‘lum davrida amalda bulgan, masalan, Buyuk Britaniyada 1821-31 yillar oltin standartidan foydalanilgan, AQShda 1934 yil dollarni oltinga aylantirish tugatildi). Yangi sharoitda tulov balansini tartibga solishda asosiy z‘tibor davlatning hisob stavkasiga ta‘siri muhim deb hisoblanadi. Boshqa tartibga solish chorasi sifatida importni kamaytirish va zksportni rag‗batlantirish, buning uchun esa mehnatkashlarning ichki tulov imkoniyatlari talabini pasay tirish (deflyatsiya yuli) yoki milliy valyutani devalvatsiya qilish usuli taklif etiladi. 60-yillardagi iqisodiy jarayonlar neokeynschilik metod laridan voz kechishga sabab buldi, yana neoklassik yulga qaytildi, ya‘ni davlatning iqgisodiy, shu jumladan valyuta ishlariga aralashuvi cheklandi, valyutalar kursining erkin tebranishiga imkon berildi, bu esa o‗z navbatida avtomatik barqarorlashuviga olib kelishi kerak zdi. Ammo valyuta kursi o‗zgarib turishining tulov balansiga ta‘siri cheklangan harakterga ega bo‗ladi (masalan, valyutaning «suzib yuruvchi kursi» paytida bu narsa aniq bulib qoldi), chunki tulov balansining barqaror emasligi muomala sohasiga emas, balki ishlab chiqarish bilan bevosita bog‗liq. Tulov balanslari passivi davlatning chet eldagi harajatlariga, ayniqsa turli harbiy-siyosiy aksiyalarga bog‗liq bo‗ladi. Valyuta kursining qalqib turishining uzi ham xalqaro valyuta tizimining beqarorligini kuchaytiradi. Sunggi yigirma yil ichida industrial rivojlangan mamlakatlar chegaralangan, ammo har xolda tartibga solinadigan kursdan elastik valyuta kursiga o‘tib oldilar. Absolyut elastik valyuta kursida almashuv kursi valyuta bozoridagi teng kuchli valyuta bahosida belgilanadi, cheklangan kurs chog‗ida esa valyuta kursi Markaziy bank tomonidan belgilanadi, bunda bank belgilangan kurs buyicha xorijiy valyutani harqancha miqdorda olish va sotish majbu riyatini o‗ziga oladi. Valyutaning elastik kurs miqdori uch omilga bog‗liq.

1. Ichki va tashqi narxlar darajasi. Boshqa sharoitlar teng bo‗lganda ichki baholarning o‗sishi valyuta kursining pasayishiga olib keladi (harid qilish qobiliyati pariteti nazariyasi); 2. Savdo oqimi bilan bog‗liq omillar; masalan, eksport bozorining kamayishi yoki yuqotilishi, defitsit, ya‘ni valyuta arzonlashuvini keltirib chiqarish. 3. Kapital oqib o‗tishi. Mamlakat ichida faiz stavkalarining oshishi kapitalni jalb etadi va bu bilan milliy valyutaning qimmatlashuvini keltirib chiqaradi. Insoniy rivojlanish konsepsiyasi Hozirgi davrda jahonda 200 dan ortiq. davlat mavjud, ulyarning soni sobiq SSSRning parchalanishi, Yugoslaviyaning bulinishi va boshqalar tufayli keskin oshdi. Shundan 188 davlat BMT a‘zosidir. Bu tashkilot tuzilganidan buyon (1945 yil 24 oktyabr) quyidagilar e‘tirof etildi: BMT a‘zolari soni 51 tadan 188 ga usdi, dunyo axolisi esa shu davr mobaynida 2.5 milliarddan 6, 1 milliardga yetdi (usish 3, 5 milliard), yalpi milliy mahsulot 7 trillion AQSH dollaridan 30 trillion dollarga yetdi, ya‘ni 4 martadan ko‗proq usdi. Uzaro iqtiodiy va savdo munosabatlarining nafi tufayli keyingi davrda ilgari qoloq bo‗lgan davlatlarning ayrimlari olib borilgan to‗g‗ri iqgisodiy siyosat tufayli rivojlanish, taraqqiyot yuliga kirib oldilar, ularning soni tobora oshib bormoqda. Shu sababli bu sohada iqtisodiy ta‘limotlarda ha yo‗nalishlar vujudga keldi. Hozirgi davr iqgisodiyotchilari U.Rostou, R.Emerson, P.Samuelson va boshqalar kolonializmning ijobiy tomonlarini, uning qoloq mamlakatlarga «taraqqiyot» olib borganligini burttirib ko‗rsatishga intulmoqdalar. Guyoki mustamlakalar ilg‗or mamla katlar yordamida uz mustaqilligini ta‘minlashga erishganlar. Bu tuzum ilror va qoloq mamlakatlarga birdek naf ketirgan deb hsoblaniladi. R.Emerson fikricha, kolonializm Sharq xalqlari uchun taraqqiyot yo‗lidan borishga imkoniyat yaratdi. Farbda «Noiloj rivojlanish», «Tashqi turtki» nazariyalari keng tarqalgan (R.Nurkse, E.Xagen), unda ozodlikka erishgan davlatlar dastlab musibatlarga uchrashi tabiiy, shu sababli ularning bu ahvoldan chiqishining yagona yo‗li «Tashqi turtki his» «Solishtirma chiqimlar» nazariyasining yangi variantlari J.Vayner, G.Xaberler, Ch.Kindleberger tomonidan har tomonlama ishlab

chiqilgan. Bu nazariya tarafdorlarining fikricha, rivojlanayotgan davlatlarda tabiiy resurslar anchagina bulganligini hisobga olib, oziq-ovqat va xom ashyo mahsulotlariga ixtisoslashish ma‘qul, sanoatni rivojlatirishga hojat yuq, chunki an‘anaviy eksport tovarlari hisobiga xalqaro bozordan kerakli masulotlarni almashib olish mumkin. Bu fikrga qo‘shilib bulmaydi, chunki bu usul mamlakat rivojiga olib kelmaydi. Ba‘zi olimlar rivojlanayotgan mamlakatlarni «industrlashtirish» nazariyalarini ilgari surmoqdalar. Masalan, N.Kaldor, J.Meyerlarning fikricha, shaxsiy iste‘molni ixtiyoriy qisqartirib, iqgisodiyotni moliyalash uchun jamg‗armalar yetarli emas, davlat soliq tizimi orqali iyete‘molni majburiy yo‗l bilan qisqartirish kerak. Ayrim hollarda «me‘yordagi inflyatsiya»dan foydalanish taklif etiladi. P.RouzenshteynRodan, U.Xiller, G.Meyerlar o‗tish davrida chet el mamlakatlari (birinchi navbatda rivojlangan mamlakatlar)tomonidan iqtisodiy va texnikaviy yordam zaruriy chora sifatida ko‗rsatiladi, undan keyin esa bu ishlar «xususiy chet el investitsiyalari» bilan almashadi deb hisoblaydilar. Rivojlanayotgan mamlakatlarni industrlashtirish strategiyasi buyicha ham turli g‗oyalar mavjud. Ba‘zilar (V.Lyuis, P.Bauer) faqat qishloq xo‘jaligi sohasi bilan yengil sanoatni ustun darajada rivojlantirishni taklif etadilar, boshqalar boshida oddiyroq, keyinchalik texnika va texnologiyasi murakkab bulgan tarmoqlarga o‗tishni lozim deb hisoblaydilar. Qishloq xqjaligini rivojlantirish industrializatsiyaning hal qiluvchi sharti sifatida belgilanadi. Amerika IIhgisodchilari X.Leybenshteyn va V.Ryutenlar qishloq xo‗jaligini texnik rekonstruksiyalashni eng muhim masala deb hisoblaydi. Bu davrda sanoat qishloq xo‗jaligi uchun kerakli tovarlarni ishlab chiqarishi kerakligini ta‘kidlaydi. Yana bir eng dolzarb masala bu demografiya muammosidir. Aholining asosiy qismi tez ko‗payayotgan joylarda iqgisodiy usish sust kechmoqda. Davlatning iqgisodiy rivojlanishdagi roli masalasi muhimdir, bu haqda yuqorida fikr yuritilgan edi, ma‘lumki, klassik va neoklassik ta‘limot tarafdorlari davlatning ishtirokini imkoni boricha cheklashni taklif etsa, Keyns va keynschilar hamda neokeynschilik davlatning roli faol bulishini targ‗ib etadi. Bu holatda ham ana shunday ikki xil qarash xususiyatlidir. Amerikalik iqgisodchi

G.Kolm fikricha, kam rivojlangan davlatlarda planlashtirishning maqsadi bozor jarayonini faollashtirishga qaratilishi kerak. Iqgisodiy rivojlantirishni rejalashtirish (plan) xususiy sektorni qo‗llash bozor xo‗jaligi defektlarini tugatish uchun kerak deyiladi. Rivojlanayotgan mamlakatlar iqgisodiyotining g‗arb andozalari asosida olib borish ham taklif etiladi, bu tarixiy jarayon asosida ruy berishi kerak U.Rostou uzining «Ikgisodiy usish bosqichlari» nazariyasida shu qoidani isbot lashga urinadi. Keyingi davrda BMT tomonidan «Insoniy rivojlanish» konsepsiyasi ilgari surilmoqda. «Insoniy rivojlanish» konsepsiyasiga ko‗ra mamlakatlarning iqtisodiy o‗sishi ular aholisining turmush farovonligi bilan belgilanadi. Bunda iqtisodiy o‗sishni belgilashda qo‗yidagi xususiyatlar hisobga olinadi: Inson muammolari markaziy muammoga aylanishi. Insoniy rivojlanish ikki narsani o‗z ichiga oladi: birinchidan – yaxshi sog‗liq, chuqur bilim, xunar kabi insoniy qobiliyatlar majmuasi, ikkinchidan – ish bilan ta‘minlanganlik, ishlab chiqarishfaoliyati, siyosiy faoliyat va dam olish. Iqtisodiy o‗sish odamlar boyitishga nisbatan o‗lchanishi kerak. insoniy rivojlanishda faqo‗at iqtisodiyotni emas, balki butun jamiyatni qamrab oladi. Odamlar rivojlanishning maqsadi va erishish omili ekanligi tan olinishi. Insoniy rivojlanish darajasi insoniy rivojlanish indeksi (INI) bilan o‗lchanadi. IRI qo‗yidagi ucha sosni o‗z ichiga oladi: Umrboqiylik. Ta‘lim. Yashash darajalari. «Insoniy rivojlanish» konsepsiyasi BMT Taraqqiyot Dasturi tomonidan izchil targ‗ib qilib kelinmoqda. Bu ezgu ishda BMT Taraqqiyot Dasturi tomonidan «Insoniy rivojlanish bo‗yicha hisobot»lar nashr qilinmoqda. O‗zbekiston Rrespublikasida birinchi marta 1995yil, so‗ngra 2000 yilgi dastur e‘lon qilindi. O‗zbekistonda ijtimoiy rivojlanish konsepsiyasining asosini aynan inson va uning manfaatlaritashkil etadi.

O‗zbekiston xukumati islohatlarning insonlar hayoti farovonligiga salbiy ta‘sirini imkoni boricha kamaytirish maqsadida Yangi ijtimoiy-iqtisodiy tizimga bosqichma –bosqich o‗tish yo‗lini tanladi. Va bu yo‗lda bir qancha muvaffatsiyatlarga erishildi. 1997 yilda boshlab mamlakatimizda iqtisodiy o‗sish kuzatildi. Ayniqsa so‗ngi yillarda jamiyatning barcha sohalarida o‗sishga erishilmoqda.

Adabiyotlar: 1. Karimov I.A.O‗zbekiston buyuk kelajak sari. T., O‗zbekiston, 1998. 2. Iqtisodiy ta‘limotlar tarixi. T.,Fan ,1997 (14-bob, 346-370- betlar). 3. Lomakin P.K. Mirovaya ekonomika . M.,F. Yunit, 1998. 4. Mayburd Ye.M. Vvedeniye v istoriyu ekonomicheskoy misli. Ot prorokov do professorov. M. , Delo, 1996.

Похожие

Qishloq xo`jalik ekinlari hosildorliklarni rejalashtirishning matematik modellari va axborot ta`minoti

Axborotlashgan jamiyat va axborot madaniyati. Axborot -kommunikatsion tеxnologiyalarni O`zbеkistonda joriy etish.

Axborotlashgan jamiyatning shakllanib borish tendensiyalari

Кompyuterlarning programma ta`minoti

Servis dastur ta`minoti