Djon Syorl falsafasi - Философия - Рефераты

Djon Syorl falsafasi

Загружено в:

13.04.2024

Скачано:

0

Размер:

90 KB

Djon Syorl falsafasi Reja: 1. Til falsafasi. 2. Intensionallik. 3. Ontologiy. 4. Ong haqida bahslar.

Djon Syorl 1932 yilda Denverda (Kolorado shtati) tug`ildi. U 1949 yildan 1952 yilgacha Viskonsin universitetida о`qidi, sо`ng Oksfordga о`qishga kirdi, u yerda 1959 yilgacha о`qidi. О`sha yili u doktorlik dissertatsiyasini yoqladi, AQShga qaytdi va Berkli universitetiga joylashdi, u yerda u tо`rt о`n-yillik davomida ishladi. 1967 yilda Syorl mazkur universitet professoriga aylandi va ikki yil о`tib, о`zining “Nutqiy akt: til falsafasidan esse” nomli birinchi kitobini nashr etdi. Uning ketidan boshqa bir necha monografiya va maqola tо`plamlari chop etildi, shuningdek “Ifoda va ma’no: nutqiy aktlar nazariyasi borasida tadqiqotlar” (1979), “Intensionallik: ong falsafasidan esse” (1983), “Psixika, miya va fan” (1984), “Ongni qayta ochish” (1992), “Sotsial voqelikni konstruksiyalash” (1995), “Ong tilsimi” (1997), “Ong va til” (2002), “Psixika: qisqa muqaddima” (2004). Uning 1998 yilda chop etilgan “Ong, til va jamiyat, real olamda falsafa” asarini ham alohida ta’kidlab о`tish joiz, zero bunda Syorl о`z izlanishlarining asosiy mavzularini birlashtirishga uringan. Til falsafasi. Talabalik yillarida analitik falsafa asoschilari G. Frege va L. Vitgenshteynlarning g`oyalari ta’sirida bо`lgan. Unga G. Rayl va analitik falsafani metafizikaga qaytarish ideologi P. Strosonlar ham ma’lum miqdorda ta’sir kо`rsatganlar. Oksforddagi ilmiy rahbari Dj. Ostinga Syorl boshqalarga qaraganda qarzdorroq. Ostin о`sha payt mashhur bо`lgan, odatiy nutqdagi metafizik buzilishlarni о`rganish bilan shug`ullanuvchi “lingvofalsafa” dan nutqning fundamental tuzilishlarini о`rganuvchi “til falsafasi”ga qarata keskin о`zgarishni amalga oshirdi va “nutqiy aktlar”, ya’ni ongli fikrlar nazariyasiga asos soldi. U nutq aktlari uch tarkibiy qismni о`z ichiga oladi deb hisoblagan – 1) gapirishning о`zi, 2) gapirishning maqsadi va 3) gapirishning oqibatlari. Birinchi aytib о`tilgani “lokutiv harakat”, ikkinchisi – “illokutiv harakat”, uchinchisi esa – “perlokutiv harakat” deyiladi. Shu bilan birga, Ostin nutq asosini hosil qiluvchi illokutiv harakatlarni tizimlashtirishga uringan, ammo bu loyihani nixoyasiga yetkaza olmagan. Syorl uni amalga oshirishni boshlagan va lingvistik sohada keng shuhrat qozongan illokutiv harakatlarning mukammal tasnifini ishlab chiqqan: “assertivlar” (maqsad – voqeiy holatni ifodalash), “direktivlar” (kimnidir harakatga undash),

“komissivlar” (gapiruvchining о`zini majburiyat ila bog`lab qо`yish), “deklaratsiyalar” (voqeiylikni nutqiy akt tomonidan о `zgartirilishi) va “ekspressivlar” (sо`zlovchi holatininng ifodasi). Syorl ta’kidlashicha, illokutiv aktlar doimo kommunikativ jihatni ifodalaydi, biroq bu jihat ularda reprezentativ tarkibiy qismni talab qiladi. Ammo talaffuz qilinadigan sо`z va gapllar о `z-о`zidan reprezentatsiya (qayta namoyish) qilmaydi va hech nimani ifodalamaydi. Ularning bu roli hosilalidir va sо`zlovchi va tinglovchilar tomonidan aniqlanadi. Bunday aniqlash, Syorlning fikricha, bunday subyektlarda tuzilishi va tarkibini illokutiv harakatlar ifoda etuvchi mental holat mavjudligidagina bо`lishi mumkin. Misol uchun, bir inson ikkinchi insonga beradigan buyrug`i birinchisining qandaydir xohishini va direktiva (kо`rsatma) berilayotgan odam yordamida bu xohishning rо`yobga chiqishiga bо`lgan ishonchini talab qiladi. Mental holatlarning nutqiy aktlarni konstruksiyalashdagi mustahkamlanib borayotgan rolini hisobga olgan holda Syorl “til falsafasi ong falsafasining bir novdasi” (5: VII) degan xulosaga keladi. Intensionallik. Shunday qilib, Syorl bо`yicha tilning tahlili mentallikni tadqiqotiga о`sib boradi. Muayyan mental holatlarga bog`liq bо`lgan nutq aktlari reprezentativ bо`lsada, bu holatlarning о`zi ham shunday bо`lishi mumkin, deb taxmin qilish mantiqan tо`g`ri bо`ladi. Garchi Syorl sababsiz xavotirlik kabi prezentativ bо`lmagan mental holatlar mavjudligini tan olsada, uning fikricha, eng muhim mental holatlar haqiqatda reprezentativ tabiatga ega. Syorl ularni “intensional”, ya’ni qandaydir obyektga qaratilgan holatlar deb ataydi. Intensionallik tushunchasining reprezentativ jihati intensional holatlarning “amalga oshirish sharoitlari” haqidagi ta’limotda namoyon bо`ladi. Aytaylik, insonning elementar zarrachalarning mavjudligiga ishonchini amalga oshirishning sharti ularning haqiqatda mavjudligidir, shunday qilib ushbu mavjudlikni bu intensional holat reprezentatsiya qiladi. Bu holat va olam о`rtasidagi muvofiqlikning yо`nalishi – holatdan (yoki uning og`zaki ifodasidan) olamga bо`lgan yо`nalishdir. Agar istalsa, yо`nalish qarama-qarshi tarafga о`zgaradi va istaklarni amalga oshirish sharti olamni istalgan voqeiy holatga keltirish bо`ladi.

Syorlning ta’kidlashicha, intensional holatlar “aspektual” xususiyatga ega, ya’ni ashyoni “qandaydir”, muayyan nuqtai nazardan yoki qaysidir kategoriyaga bog`lanishida ifodalaydi. Ular bilan shuningdek kayfiyatning tonalligi ham chambarchas bog`liq. Bundan tashqari, Syorlning ta’kidlashicha, “har qanday intensional holat intensional tarkib va psixologik modusga ega” (5: 12). Uning fikriga qaraganda, qadimdan mavjud moduslar idrok va niyatdir, ammo tasnifiy maqsadlarda asosiy moduslar sifatida ularning yasama shakllari – ishonch (belief) va istak/xohish (desire) larni kо`rish mumkin. Barcha boshqa intensional holatlar qandaydir ishonch va istaklarni о`z ichiga oladi “va kо`p vaziyatlarda bunday holatlarning intensionalligi qaysidir ishonch va istaklar orqali tushuntirib berilishi mumkin” (5:35). Ilk asarlarida Syorl nafaqat ongli, balki g`ayrishuuriy ishonch va istaklar mavjudligini ham tan oladi va ular bir-birini qо`llab turuvchi intensional holatlar Tarmog`iga (Network) aylanib boradi deb ta’kidlagan. Masalan, insonning prezident poygasida ishtirok etishga bо`lgan ongli istagi uning prezidentlik instituti, konstitusiyasi va h.k. mavjudligiga bо`lgan ishonchini talab qiladi, buning ustiga bu kabi ishonchlarning barchasi ham faol anglanmasligi mumkin. Biroq, “Ongni qayta ocha” dasturiy asarda Syorl g`ayrishuuriy intensional holatlar mavjudligi haqidagi tezisdan voz kechadi va Freydni XX asr faylasuflariga bu notо`g`ri nazariyani zо`rlab о`tkazishda ayblaydi. Endilikda Syorl barcha mental holatlar ongli ravishda bо`lishi kerak, ammo ular bir meyorda anglanmaydi – bu diqqat darajasiga bog`liq, deb ta’kidlaydi. Miyada ongdan tashqari faqat neyron jarayonlari mavjud. Ularning faol intensional holatlarga aloqasi bо`lmagan ba’zilari avval ularga aloqador bо`lgan va imkon tug`ilishi bilan ularni qaytara olishi mumkin. Bunday jarayonlar u avval Tarmoqning g`ayrishuuriy intensional holati deb atagan jarayonga mos keladi. Shu bilan birga Syorl ta’kidlaganki, Tarmoqning talqiniga qaramay, intensional holatlar о`zini boshqara olmaydi, zero bunday turdagi muayyan holatlarni amalga oshirishning yagona shartlarini bu holatlarning о`zi bilan ham, ularning Tarmog`i bilan ham belgilash mumkin emas.

Nutqiy aktlarda sо`zlarning tо`g`ridan-tо`g`ri ma’nosining turli xil bо`lishi aytilganlarni yaqqol ifodasi bо`la oladi. “Kesmoq” (rezat) sо`zi “о`tni kes (qirq)” va “tortni kes” sо`zlarida turli ma’nolarni ifodalamoqda, ammo ikki holatda ham gap majoziy emas, tо`g`ridan-tо`g`ri ma’no haqida gap ketmoqda. Shunday qilib, sо`zning aniq ma’nosi siyoq (kontekst) orqali ma’lum bо`ladi. Lekin ushbu siyoqni sо`zlarning monand semantik yetishmovchiligi tufayli boshqa sо`zlar bilan tо`liq ifodalab bо`lmaydi. Bu nafaqat nutqiy aktlarda, balki boshqa intensional harakatlar va holatlarda shunday. Cheksiz regress xavfidan omon qolish uchun Syorl intensional holatlarning shartini belgilovchi eksplikatsiyalashtirilmagan va nointensional Fon (Background) mavjudligini faraz qilishni taklif qiladi. Fon ontologik ma’noda Tarmoq kabi miyadagi neyron jarayonlari yig`indisini ifodalaydi. Tarmoqni hattoki fonning bir qismi deb hisoblash ham mumkin. Ammo fon jarayonlari xususiyatlari bо`yicha odatda intensional holatlar bilan aloqador emas, balki dispozitsiyalar, “qobiliyatlar” va odatlar, boshqacha aytganda “madaniy va biologiy nou-xaular” (5: 148) deyish mumkin bо`lgan nasralarni shakllantiradi. Shunday qilib, Syorlning fikricha, intensional holatlar siyoqi nafaqat odamlarning tо`g`ri yurish qobiliyati kabi universal biologik dispozitsiyalari, shuningdek moddiy dunyoning ongimizdan tashqarida mavjud bо`lishi va bu dunyo bilan bevosita aloqa qilish imkoniyatlari va h.k haqidagi “intensionallikkacha” bо`lgan gaplar yordamida – bularning hammasini Syorl “chuqur fon” deb ataydi, – balki “mahalliy madaniy tajriba yordamida ham hosil bо`lishi mumkin”. Bu, biroq, sotsiomadaniy voqelik insonning intensionalligisiz mustaqil mavjud degani emas. “Sotsial voqelikni konstruksiyalash” da Syorl aksincha, bu voqelik о`zgacha” kollektiv intensionallik” dan kelib chiqadi deb ta’kidlaydi: “biz mana buni istaymiz”, “biz mana bunga aminmiz (ishonamiz)” va h.k. Kollektiv intensionallik ov kabi birgalikda olib boriladigan harakatlardaa vujudga keladi. Uning “individual intensionallikka qisqarishi mumkin emas” va evolyusiya mahsuloti, “biologik azaliy fenomen”ni ifodalashiga Syorl ishongan. Kollektiv intensionallik borligining о`zi “ijtimoiy haqiqatlar” haqida gapirishga imkon beradi. Ammo kllektiv intensionallik hayvonlarda ham bor. Inson ijtimoiy

hayotining о`ziga xosligini ijtimoiy institutlar ifodalaydi. Ular kollektiv intensionallik til orqali boyiganida hosil bо`ladi, bu esa u yoki boshqa tabiiy obyektlarga ramziy ma’no berishga, ularga u yoki boshqa vazifalarni keltirib chiqaruvchi “status” berishga imkon beradi. Ijtimoiy institutlar epistemologik jihatdan obyektiv va umumahamiyatli nom bilan belgilangan, ammo ontologik tarafdan ular fikr yurituvchi inson zotisiz mavjudlikka ega emas. Masalan, odamlar pulni pul deb hisoblagunlariga qadar puldir. Har bir ijtimoiy institut uning funksional mohiyatini belgilab beruvchi qoidalar tо`plami bilan ta’riflanishi mumkin. Biroq, sotsial voqelikda moslashish uchun barcha insonlar bu qoidalarni yodlashlari kerak degani emas. Kо`pchilik Fon tarkibiga kiruvchi muvofiq axloqiy qoliplarni ishlab chiqib, unga oddiygina о`rganib qoladilar. Ontologiy. Syorlning sotsial voqelikning subyektiv xususiyati haqidagi mulohazalari bir shaklga keltirilgan olamning ontologik manzarasini yaratishning keng kо`lamiga qaratilgan. Uning fikriga qaraganda, bu vazifaning murakkabligi “olamning fundamental xususiyatlari fizika, kimyo va boshqa tabiiy fanlar orqali izohlansada” (6: 1), unda tabiiy fanlarga bog`liqligi bо`lmagan kо`plab faktlar mavjudligidadir. Bunga qaramay, qaysidir yо`l bilan ularni moddiy olamning “qо`pol faktlari”ga asoslash kerak. Institusional faktlar va sotsial voqelik tabiatining tahlili bu yо`lda birinchi qadam bо`ladi. Syorl kо`rsatib о`tganidek, sotsial voqelikni obyektiv haqiqat deb bо`lmaydi va u insoniy subyektlarning mental holatlariga bog`liqlikda. Biroq, asosiy muammo mental holatlarning atomlar va molekular olamiga bо`lgan nisbatini qanday aniqlash mumkinligidadir. Shunga qaramay, Syorl uni о`ta murakkab deb atamaydi. U shuuriy mental holatlar miya orqali sababiy hosil qilinadi va unda amalga oshiriladi. Bunday yondashuv Syorl uchun ongni tabiiy biologik fenomen sifatida qarashiga imkon beadi. Ammo, bu kabi fenomenlardan farqli о`laroq, ong sof subyektiv, shunga qaramay u fiziologik jarayonlarga о`z ta’sirini о`tkaza oladi, misol uchun nimadir qilishga bо`lgan ongli istak esa muvofiq harakatlarni keltirib chiqaradi. Bunday “intensional sababiyat” ning mumkinligini tasdiqlash uchun Syorl fenomen sifatida miyadagi kо`psonli neyronlarning о`zaro

ta’siri oqibatida hosil bо`ladigan ongni va butunlikning xususiyati uni hosil qiluvchi tarkibiy qismlariga teng bо`lmagan kompleks tabiiy hodisalarni qiyoslaydi. Aytaylik, suv oquvchan, ammo uni tashkil qiluvchi molekulalar haqida bunday deb bо`lmaydi. Shu bilan birga ma’lumki, suvning oquvchanligi fizik jarayonlarda sababiy rolni о`ynashi mumkin. Ong va intensional holatlar haqida ham xuddi shu gaplarni aytish mumkin. Ong haqida bahslar. Shunday qilib, Syorl xulosa qiladiki, sotsial voqelik, nutqiy aktlar va ularni mustahkamlaydigan mental holatlar olamning fizik manzarasiga uzviy tarzda о`rnatilishi mumkin, aynan shuni kо`rsatib berish kerak ham edi. Lekin Syorl о`zining pozitiv doktrinasini bayon qilish bilan cheklanmaydi. Shu bilan birga u alternativ konsepsiyalarni yaroqsiz deb hisoblaydi. Shuningdek, K. Popper va Dj. Ekklz tomonidan asos solingan “ong – tana muammosi” (mind – body problem) yechimining dualistik yondashuvini inkor qiladi, chunki bu narsa olamning fizik birligiga zid keladi deb hisoblaydi. “Bir xillik” nazariyasi tarafdorlari G. Feygl, D.D. Smart va boshqa mentallikni bartaraf qilish va psixik holatni neyron jarayonga tenglashtirishni xohlagan R. Rorti va P. Feyerabend kabi “eliminativ materialistlar” tomonidan ongning “ontolik reduksiyasi" urinishlariga ham u salbiy munosabat bildiradi. Bu faylasuflar yo psixik holat mutlaqo neyron hodisa bilan bir xil bо`lishi kerak deb hisoblaydilar, lekin bunga ularning о`z holicha (mustaqil ravishda) fikr yurita olishi zid keladi, yo mazmunan, “namunali” bir xillik emas, balki muayyan mental holatlar muayyan neyronli holatlar bilan bir xillikda ekanligi haqida sо`z yuritadilar, vaholanki, neyronli holatlar har bir individda turlicha bо`lishi mumkin. Shunday ekan, bu holatni tushuntirish uchun funksional argumentlarga murojaat qilishga, hamda “neyrofiziologik holat о`z funksiyasi tufayli ma’lum bir mental holatga aylandi” deb aytishga tо`g`ri keladi (1: 57). Lekin, yo bixeviorizmga botgan (sо`nggi yillarda konnektivizm nomi bilan tiklanayotgan), yo kompter dasturlari yoki hisob chiqarish jarayonlari bilan tenglashtiradigan ongni funkitsional izohlash Syorlda anchagina ixtilof keltirib

chiqaradi, izchillik bilan “kompyuter chizig`i”ni о`tkazadigan D. Dennetning nazariyasini esa u umuman “intellektual patologiya” deb e’lon qiladi. (7: 112). Syorl ongning kompyuter nazariyasi yolg`onligi isbotlar ekan, 1980 yilda katta shov shuvga ega bо`lgan fikriy tajribani ilgari surdi. Bu tajribani u “xitoy xonasining argumenti” deb atadi. U bir kishining yopiq bir xonada, о`ziga umuman tushunarsiz bо`lgan xitoy iyerogliflari bilan, hamda devor ortidagi odamlarning (xitoycha) savollariga mos ravishda javob berish qoidalarini ham bilmagan holda qolganini tasavvur qilishni taklif qildi. Unday odamni xitoy tilida suhbat olib boradigan dastur о`rnatilgan kompyuterga о`xshatish (tenglashtirish) mumkin. Lekin, uning suhbatdoshiga huddi u xitoy tilini tushunayotganday tuyuladi, ammo aniqki aslida unday emas. Bu odam shunchaki ramz (simvol va belgilar) ni mexanik tarzda kombinatsiya layapti (terib chiqyapti); nima haqida sо`rayotganlarini ham, nima deb javob berayotganini ham tasavvur qilmayapti. Bu tajribaning mohiyati oddiy: sun’iy idrok (aql, zakovat) tabiiysining о`rnini hech qachon bosa olmaydi. Ularning ish qonun qoidalari umuman о `zgacha. Birinchisi ishora belgilarga bog`liq bо`lgan operatsiya (amaliyot) larga, chinakam sintaksisga bog`liq bо`ladi; ikkinchisi esa real intensionallikka doir bо`lib, nafaqat sintaksisning о`ziga, shu bilan birga semantikaga ham ega bо`lishiga imkon beradi. Shunday qilib, “xitoy xonasi” sun’iy intellekt (SI) ning “kuchli fikri”ni, ya’ni ongga ega bо`lish kompyuter dasturi о`rnatish bilan bir xildir degan fikrni inkor qiladi. Shuningdek Syorl, unga kо`ra mental jarayonlar bu xildagi dastur andazasiga moslashtirilishlari mumkin bо`lgan sun’iy intellekt (SI) ning “zaif fikrini” ni ham qо`llab-quvvatlaydi. Syorl mashhur Gyodel nazariyasiga suyangan holda inson ongining algoritmlashtirilmasligini isbotlashga uringan R. Penrouzga qat’iy qarshi chiqdi. Lekin, uning fikriga kо`ra: mental hayotni kompyuterda modellashtirish momaqaldiroq modellashtirish yomg`irni oz hosil qilgani kabi kabi ongni oz keltirib chiqaradi. Inson miyasini “raqamli kompyuter” sifatida talqin qilish esa, Syorlning fikricha, tо`g`ri emas. Zero kompyuterlar (miyalardan farqli ravishda) obyektiv

realliklardan mahrumdirlar. Sababi: ushbu uskunalarning yasalishida foydalanilgan (yoki ta’siri bо`lgan) tabiat fenomenlari – hisoblab chiquvchi jarayonlar sifatida mavjud emas, balki bizlarga shunday deya sharhlanadi, xolos. Shu bois odamlarni (balki) “fikrlovchi mashinalar” deb atashlikka bо`laru, lekin inson miyasini “raqamli kompyuter” deb atashlik haqiqatan notо`g`ri bо`ladi. Syorlning raqiblariga qarshi keskin chiqishlari javob tariqasidagi tanqidlarning ham kelib chiqishiga asos bо`ladi; va bu tanqid shunisi bilan yanada xavfliki, uning nazariyasi ichki muammolardan xoli emasligini kо`rsatadi. Birgina “xitoy xonasi” argument (dalil) ining о`zi yuzlab tanqidiy fikrlarga sabab bо`ldi. Ularning aksariyati asosan quyidagi fikrda birlashgan edilar: “Syorl xonada “xitoy tilini tushunish subyekti” bilan “inson” ni tenglashtirishi tо`g`ri emas”. Zero (ularning fikrlaricha), butun boshli tizim (ya’ni butun boshli xona) kо`zda tutilishi lozim edi. Syorlning ta’limoti ham intensional va mental sababiyat borasida shubha (ta’na) uyg`otadi. U ongli holatlarning qanday qilib jismoniy harakatlarni keltirib chiqarishini, hamda ushbu (jismoniy harakatlar) ning qanday qilib sof neyrofiziologik sabablar mavjudligi bilan muvofiqlashuvini aniq-tiniq qilib tushuntirmaydi. U aytadiki: mental sababiyat – shunchaki neyron sababiyatning yuqori saviyadagi ta’rifi xolos. Lekin Syorl “bunday reduksionizm qanday qilib past saviyadagi va yuqori saviyadagi ta’rifning (о`z sо`zlariga kо`ra) turli xildagi (obyektiv va subyektiv) ontologiyalar bilan о`zaro munosabati bilan muvofiqlashishini tushuntirib о`tmaydi. Bundan tashqari, Syorl tantanali ravishda ong birligiga, «appersepsiyaning transsendental birligi» ga, mental hayotning fundamental (asosiy) jihatlariga urg`u beradiyu; ammo, mozaik neyron jarayonlarining mazkur birlikni qanday qilib ta’minlashi mavzusini batafsil yoritib bermaydi. Bu ma’noda, zamonaviy neyro bilim ma’lumotlariga k о `ra “k о `plab xomaki loyihalarga ega b о `lgan” Dennet nazariyasi nisbatan mosroq keladi. Dennetning fikricha, Syorlning ong haqidagi ta’limoti pozitiv (ijodiy) tadqiqot dasturidan mahrumdir. Bu ayblov balki erish tuyular, ammo aslini olganda tо`g`ri ifodalangan. Syorl: ong – miyaning “tizimli xususiyati” dir, deya ta’kidlagani bilan, uning kelib chiqishini qanday sababiyat mexanizmi orqali о`rganish

lozimligi tо`g`risida aniq va lо`nda izohlar berib о`tmaydi. U F. Krik va Dj. Edelmanning ongning neyrofiziologik asoslari borasidagi konkret (aniq-tiniq) farazlarni ilgari suruvchi “Ong tilsimi” ishini sinchiklab kо`rar ekan, aytadiki: hattoki ular tasdiqlansa ham “tilsim” yoki “muammo” qolaveradi. Gap shundaki, Syorlning fikriga kо`ra ham ongning sabablari haqidagi savolga dastlabki javob “sinaps”, “peptid”, “ion kanallari”, (Krik va K. Koxning farazlari bо`lmish) «40 Gs», (Edelmanning) “neyron qartalari» va hokazo singari neyrofiziologik atamalar orqali berilgan bо`lishi mumkin (Zero ular biz о`rganayotgan real mexanizmning real jihatlarini tashkil qiladi); ammo, u ta’kidlab о`tadiki, “Keyinchalik biz biologiyadan alohida bо`lib (chalg`imaydigan holatda) yanada umumiyroq qonun- qoidalarni ochishimiz (kashf qilishimiz) mumkin” (7: 176). Boshqa sо`z bilan aytganda, “Ong (shuur) miya orqali sababiy shartlangan”, – deyish orqali Syorl aslo miyadagi neyron yoki о`zga jarayonlarni – ongning zaruriy sharti deb sanamaydi. Gap shunday yetarli “shartlar” haqida ketyaptiki, u (shart)lardan keyinchalik keraksiz tarkibiy qismlar nari ketadi, qandaydir kauzal (sababiy) yadro chiqarib olinadi; agarda (!) asl biologik tarkibiy komponentlar uning tarkibiga kirishi aniqlanmasa, his qiluvchi (ongli) neobiologik obyektlarni tuzish mumkin bо`ladi. Lekin, muammo shundaki, Syorlning fikriga kо`ra, ayni vaqtda biz ushbu yadroni nafaqat kо`rsata olmaymiz, balki, uning aslida nima ekanini tasavvur qilishga ham qurbimiz yetmaydi. Bunday yondashuvning “ongning kompyuter yordamida modellashtirish” ning turli loyihalariga nisbatan istiqbolsizday bо`lib tuyulishi ajablanarli emas.

Adabiyotlar: 1. Блауберг И. Анри Бергсон. - М.: Юрайт-Издат, 2003. 2. Гардинер П. Артур Шопенгауэр. Философ германского эллинизма. - М., Наука, 2003. 3. Гриненко Г.В. История философии: Учебник. - М.: Юрайт- Издат, 2006. - 688 с. 4. Дарно Антисери и Джованни Реале. Западная философия от истоков до наших дней. - М., Наука, 2001. 5. Жаҳон фалсафаси тарихидан лавҳалар (Тузувчи ва илмий муҳаррир Қ.Назаров. масъул муҳаррир М.Баратов). - Тошкент: Файласуфлар миллий жамияти, 2004. 6. История философии: Учебник для вузов // Под ред. А.С.Колесникова - СПб.: 2010. 7. История философии для студентов вузов. - Ростов на Дону, 1998. 8. Йўлдошев С, Усмонов М., Каримов Р., Қобулниёзова Г., Рузматова Г. Янги ва энг янги давр Ғарбий Европа фалсафаси (ХУП-ХХ асрлар). - Тошкент: Шарқ, 2002. 9. Камю А. Бегона. - Тошкент: Янги аср авлоди, 2013. 10. Камю А. Избранное. - М.: Мысль, 1969.

Похожие

Detyerminizm falsafasi

Borliq falsafasi

Fan falsafasi

Qadriyatlar falsafasi

Tabiat falsafasi