Jismning tekis aylanma harakati 7-sinf - Физика - Учебники (по школьные предметы)

Jismning tekis aylanma harakati 7-sinf

Загружено в:

23.02.2022

Скачано:

0

Размер:

1330.5 KB

7-sinf fizika darsligi asosida 15-mavzu:Jismning tekis aylanma harakati

TEKIS AYLANMA HARAKAT Biz shu vaqtgacha trayektoriyasi to‘g‘ri chiziqdan iborat bo‘lgan harakatni o‘rgandik. Jismning trayektoriyasi to‘g‘ri chiziq bo‘lmagan har qanday harakati egri chiziqli harakatdir. Egri chiziqli harakatlarning eng sodda ko‘rinishi esa aylanma harakat bo‘ladi.

Aylanma harakat haqida tushunchalarga ega bo‘lishimiz eng mayda zarracha – elektronlardan tortib sayyoralarning o‘z orbitalari bo‘yicha aylanma harakatlarini tahlil qilishda, turmushimizda foydalanadigan ko‘plab asboblarning aylanma harakat qiladigan qismlarini o‘rganishda yordam beradi. Ushbu bobda jismning tekis aylanma harakati bilan tanishamiz.

Tekis aylanma harakat haqida tushuncha Soat millari uchining, bir xil tezlikda ketayotgan velosi р ed yoki avtomobil g‘ildiragining, ishlayotgan ventilyator parragining harakatini tekis aylanma harakat deyish mumkin. Eslatib o‘tamiz, tekis deganda yo‘nalish bo‘yicha tekis emas, vaqt o‘tishi davomida bir xil tezlikni tushunishimiz kerak.

Agar moddiy nuqta aylana bo‘ylab ixtiyoriy teng vaqtlar orasida teng uzunlikdagi yoylarni bosib o‘tsa, bunday harakat tekis aylanma harakat deyiladi. Moddiy nuqtaning aylana bo‘ylab harakati deganda, aylanma harakat qilayotgan jismning biror nuqtasi ko‘zda tutiladi.

Masalan, soat milining ma’lum bir nuqtasini, aytaylik, uchini moddiy nuqta deb qarash mumkin. Velosi р ed yoki avtomobil g‘ildiragining o‘qidan ma’lum bir uzoqlikdagi nuqtasini ham moddiy nuqta deb olsa bo‘ladi.

Bunda g‘ildirakning aylanma harakati yerga nisbatan emas, balki velosi р ed yoki avtomobil korpusiga nisbatan qaraladi. Aylanma harakatda jismning aylanish o‘qidan turli uzoqlikdagi nuqtalari ma’lum Δ t vaqt davomida turli uzunlikdagi Δ˘ s yoylarni bosib o‘tadi.

Chiziqli tezlik va burchak tezlik 46-rasmdan ma’lum Δ t vaqt ichida jismning A nuqtasi Δ˘ s yoyni, A 1 nuqtasi Δ˘ s 1 ni, A 2 nuqtasi esa Δ ˘ s 2 yoyni bosib o‘tishi ko‘rinadi. Bu nuqtalarning vaqt birligida bosib o‘tgan masofalari, ya’ni tezliklari har xildir.

Aylanma harakat qilayotgan moddiy nuqtaning vaqt birligi ichida yoy bo‘ylab bosib o‘tgan yo‘liga son jihatdan teng bo‘lgan kattalikka chiziqli tezlik deyiladi. Jism R radiusli aylana bo‘ylab tekis harakat qilayotgan bo‘lsin (47-rasm). Agar jism biror Δ t vaqt ichida A nuqtadan B nuqtaga ko‘chsa, aylana markazidan shu A nuqtaga o‘tkazilgan R radius Δφ burchakka buriladi.

Bu burchak burilish burchagi deyiladi. Aylanayotgan nuqtaning aylana markazidan uzoq-yaqinligidan qat’i nazar burilish burchagi bir xil bo‘ladi. Burilish burchagi radian (rad) yoki gradus (°) birliklarida o‘lchanadi.

Bir radian shunday burchakki, bunday burchak qarshisidagi yoyning uzunligi shu aylananing radiusiga teng. Ya‘ni Δ˘ s = R da Δφ = 1 rad bo‘ladi (48- rasm). 1 radian taqriban 57 gradusni tashkil etadi, ya’ni 1 rad ≈ 57°. 48-rasmdagi R radius 2 radianga burilsa, Δφ ≈ 114°, 3 radianga burilsa, Δφ = 172° bo‘ladi.

Radius R yarim aylanaga, ya’ni 180° ga burilishi Δφ = 3,14 rad = π ni tashkil etadi. Jism bir marta aylanganda aylana uzunligi s = 2 π R ga t е ng bo‘lgan masofani bosib o‘tadi.

Burilish burchagining radian o‘lchovidagi ifodasi quyidagiga teng: Aylanma harakatda chiziqli tezlik υ bilan bir vaqtda burchak tezlik ω ( omega) ham qo‘llaniladi. Bunda:

Aylana bo‘ylab harakatda aylana radiusi burilish burchagining shu burilish uchun ketgan vaqtga nisbati burchak tezlik deyiladi. Burchak tezlik vektor kattalik bo‘lib, uning birligi rad/s da ifodalanadi. Aylanayotgan jismning barcha nuqtalarida burchak tezlik ω bir xil bo‘ladi.

Похожие

Bir jinsli magnit maydonda tokli ramkaning aylanma harakati 8 - sinf

Gorizontga qiya otilgan jism harakati 10-sinf, 7-mavzu

Aylanma harakat dinamikasi. 10-sinf, 21-mavzu

Aylanma harakat dinamikasi 10-sinf,22-mavzu

Magnit maydonda zaryadli zarraning harakati 8 - sinf